Η αναντιστοιχία κοινωνικοοικονομικής βάσης και επιπέδου λαϊκής συνείδησης είναι μορφή εκδήλωσης της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στη βάση και το εποικοδόμημα. Κατατυράννησε και κατατυραννεί αγωνιστές που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην αντιστοίχιση αλλά βλέπουν τα ποσοστά του ΚΚΕ - για να πάρουμε ένα κοινά παραδεχτό δείκτη - στο 5-6%. Στη συνέχεια οι ανικανοποίητοι πόθοι γίνονται, όπως είναι γνωστό κι από μιαν άποψη φυσιολογικό, κακοί σύμβουλοι. Προκαταβολικά ή εκ συμπαθείας τυραννιούνται και ανάλογα αντιδρούν κι όσοι μόλις μπήκαν ή σκέφτονται να μπουν στον αγώνα. Κατακλείδα της εισαγωγικής σκέψης είναι ότι το Κόμμα οφείλει αυτό κυρίως και πρώτα πρώτα το πρόβλημα να λύνει, να βοηθάει στην ωρίμανση του υποκειμενικού παράγοντα της επανάστασης, της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Το άλλο έργο - την ωρίμανση των αντικειμενικών όρων - έχει αναλάβει να διεκπεραιώνει με συνέπεια και πάθος ο καπιταλισμός.

Το Κόμμα οφείλει να βρίσκει μέσα στις εξελισσόμενες συνθήκες τις αποτελεσματικότερες μεθόδους και τα δραστικότερα μέσα για την επιτυχία αυτού του στόχου. Σχετικά μ' αυτά έχω τρεις βάσιμους - βασίζονται σε ντοκουμέντα και κυρίως στην πρακτική μας - φόβους:

1) Η κύρια εκτίμησή μας είναι ότι το μεγάλο μέρος του λαού κυρίως «δεν ξέρει» τι του συμβαίνει και τι τον συμφέρει να κάνει.

2) Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται κυρίως έως αποκλειστικά στο τι μας δηλώνει αυτό το μεγάλο μέρος, περίπου δηλαδή στο ποια γνώμη έχει για τον εαυτό του. 3) Επομένως, κύριο καθήκον μας - ξανά έως αποκλειστικό - είναι να διαφωτίσουμε το λαό πάνω στο τι του συμβαίνει και τι τον συμφέρει.

Η προσωπική μου άποψη είναι εν προκειμένω διαφορετική. Πιστεύω ότι πρέπει ν' αναπροσαρμόσουμε τέτοιες εκτιμήσεις και τις απορρέουσες απ' αυτές συμπεριφορές μας. Την άποψη αυτή εκθέτω συνοπτικά κι ελπίζω ότι πέρα από τον προσυνεδριακό διάλογο το θέμα θ' αποτελεί αντικείμενο προσεκτικής έρευνας και μόνο για το λόγο ότι αφορά κοινωνικό φαινόμενο σε διαρκή εξέλιξη.

Οι λαϊκοί άνθρωποι «ξέρουν» πολύ περισσότερα απ' αυτά που δηλώνουν. Το να σχηματίσουμε γνώμη για το επίπεδο της λαϊκής συνείδησης παίρνοντας υπόψη μόνο τι οι άνθρωποι δηλώνουν:

1) Αποτελεί αντεπιστημονική κι επικίνδυνη απλούστευση ενός κορυφαίου θέματος. Η διαλεκτική σκέψη συχνά γελοιοποιήθηκε από απλουστεύσεις.

2) Δημιουργεί σε τελευταία ανάλυση αδιέξοδο. Αν αυτό που χρειάζεται απλώς είναι να διαφωτίσουμε το λαό με αποτελεσματικότερες μεθόδους και μέσα, τότε ο καιρός της ωρίμανσης του υποκειμενικού παράγοντα μάλλον δε θα 'ρθει ποτέ, αφού δεν μπορούμε ν' ανταγωνιστούμε την αστική τάξη στα μέσα και τις μεθόδους, για να κερδηθεί η λαϊκή συνείδηση. Αν εξαιρέσει κανείς το πλεονέκτημά μας σ' ένα... δευτερεύον - αλίμονο - ζήτημα (ότι εμείς παλεύουμε για την αλήθεια και το δίκιο του λαού), σε όλους τους άλλους τομείς μειονεκτούμε. Η αστική τάξη διαθέτει ασύγκριτα περισσότερα οικονομικά και τεχνολογικά μέσα κι εξαγοράζει ανθρώπους εφευρετικούς και γενικά ικανούς (μαζί και τις μετανοούσες Μαγδαληνές του κινήματός μας). Με την ευκαιρία να πω ότι κατά τη γνώμη μου ο τεράστιος πλούτος, η ποικιλία και αποτελεσματικότητα των μέσων και μεθόδων της αστικής τάξης οφείλεται κυρίως στο ότι δεν έχει καμιά ηθική αναστολή στην επιλογή και χρήση τους. Θα κάναμε εμείς τα στραβά μάτια στη διάδοση των ναρκωτικών ή θα συμβάλλαμε έντεχνα στην άνθηση του χουλιγκανισμού ή θα σιγοντάραμε την ηλιθιότητα μιας λιτανείας για να βρέξει κλπ. προκειμένου να πετύχουμε το συμφέροντα, περιστασιακά έστω, αποπροσανατολισμό του λαού;

Ωρα να καταφύγουμε σ' ένα πρόχειρο απάνθισμα όσων ακούμε να μας αντιτείνουν ή να μας «σέρνουν» λαϊκοί άνθρωποι.

1) Σας είδαμε και σας (σοσιαλιστικές χώρες, Βάρκιζα. Πού είναι ο παράδεισός σας;). 2) Ολοι ίδιοι είναι. Ποιος έχει μέλι και δε γλείφει το δάχτυλό του; Και σεις αν ήσασταν στα πράγματα, το ίδιο θα κάνατε.

3) Καλά αυτά που λέτε αλλά ανεφάρμοστα (η φύση του ανθρώπου, βλέπετε...). 4) Δε γίνεται τίποτα.

5) Αφού ο λαός είναι... (Με αυτοπεποίθηση που σκοτώνει θεωρεί κατά κανόνα τον εαυτό του φωτεινή εξαίρεση).

6) Καλά αυτά που λέτε αλλά τώρα τι γίνεται (εννοεί με ΝΑΤΟ, ΕΕ, με Σημίτη ή Καραμανλή, με Πολυζωγόπουλο στη ΓΣΕΕ κλπ., να βρούμε άμεση λύση στο πρόβλημά του. Γιατί, αν δε βρούμε - εννοείται χωρίς αυτός να κουνήσει το δαχτυλάκι του - τι να κάνει ο καημένος; Θα ψάξει ατομική λύση στο πρόβλημά του). 7) Κακό το ΝΑΤΟ αλλά μας απειλεί η Τουρκία (συνέταιρος στο ΝΑΤΟ). Είδες τι έπαθε η Σερβία; (εννοεί ότι εμάς που είμαστε υποταγμένοι εθελοντικά δε χρειάζεται να μας υποτάξει το ΝΑΤΟ).

Κι αν ακόμα δεν είχαμε δώσει καμία απάντηση-εξήγηση σ' όλα αυτά, και πάλι δε θα δεχόμουν ότι αντιστοιχούν στις πραγματικές σκέψεις όσων μας τα λένε. Ομως έχουμε δώσει εξηγήσεις από απλά ικανοποιητικές έως αποστομωτικές και χιουμοριστικές. Ετσι η εμμονή ορισμένων ανθρώπων στα ίδια, η προσωρινή εγκατάλειψη κάποιων απ' αυτά και η επιστροφή σ' αυτά, όταν χρειαστεί, ο διαρκής εκσυγχρονισμός του οπλοστασίου τους, η εκπληκτική ικανότητά τους ν' απομνημονεύουν τα «ποιήματα» που άλλοι τους πασάρουν, η γελοία επιμονή να καμαρώνουν σαν εφευρέτες των όσων «συντριπτικών» χρησιμοποιούν εναντίον μας, όλα αυτά πρέπει να εξηγηθούν με τη βοήθεια μιας εμπειρικής ψυχανάλυσης. Οι συνάνθρωποί μας, θολά έστω, βλέπουν τα δίκια μας, ξέρουν όμως ότι τυχόν αποδοχή τους σημαίνει ένταξη στην αγωνιστική διαδικασία, δηλαδή απόφαση να υποστούν μικρές και μεγάλες θυσίες - αυτό κι αν έχουν καταλάβει. Τέτοια απόφαση όμως δεν έχουν το ψυχικό σθένος να πάρουν. Αντε τώρα να ομολογήσει κανείς ότι δε διαθέτει τη στοιχειώδη παλικαριά. Θα επιχειρήσει να πείσει και τον εαυτό του και τους άλλους, ανάγοντας τη δειλία του σε θεωρία περί ρεαλισμού και προσαρμογής στις ειδικές συνθήκες. Ορισμένοι μάλιστα μας αντιμετωπίζουν, όπως ο αμαρτωλός τη συνείδησή του. Δε «μας πάνε», γιατί τους θυμίζουμε τις ενοχές τους κι έτσι μπορεί να εξηγηθεί η συχνά απρόκλητη επιθετικότητά τους. Φυσικά και δεν είναι εύκολο να δουν καθαρά και να παραδεχτούν τον κατήφορο στον οποίο τους σπρώχνει ο «ρεαλισμός» και η «προσαρμοστικότητά» τους. Η παθητική κι ενεργητική εκπόρνευση της συνείδησης με το ρουσφέτι, η αναξιοπρέπεια, η δουλοφροσύνη ροκανίζουν την ηθική συνείδηση. Απειρα και ποικίλα τα ελαφρυντικά που εφευρίσκουν αλλά δεν πείθονται - και βασανίζονται - οι ίδιοι ούτε πρέπει να πείθουν κανέναν άλλον. Γνωστό πως όλες οι πόρνες έχουν την «πονεμένη» βαρετή ιστορία τους. Ο κίνδυνος της πώρωσης δεν είναι μακριά για κάμποσους («αφού δεν έχουμε το κουράγιο ν' αποφύγουμε το βιασμό, ας τον απολαύσουμε»). Να, γιατί πρέπει άμεσα ν' αντιδράσουμε.

1) Χρειάζεται να δείξουμε πίστη στις δυνατότητες του λαού μας. Η σημερινή του κατάσταση σε επίπεδα συνείδησης και αγωνιστικής δράσης εμφανίζει κιόλας ευοίωνα σημεία και πάντως είναι μετατρέψιμη. Η ιστορία διδάσκει πως σε τελματώδεις καταστάσεις ζυμώθηκε ακόμη και ο ηρωισμός των λαών (τετράχρονη δικτατορία Μεταξά - Αλβανικό, Αντίσταση, ΔΣΕ).

2) Να συνεχίσουμε επίμονα τη διαφωτιστική μας δουλιά στους ανθρώπους που πραγματικά δεν έχουν καταλάβει τι τρέχει και τι πρέπει να κάνουν. 3) Σ' αυτούς που «ξέρουν» να τονίσουμε με χίλιους τρόπους (κι εδώ ας δοκιμάσουμε τολμηρά την τέχνη μας να κερδίζουμε τους ανθρώπους) ότι τους «πήραμε είδηση», ότι δεν πρέπει πια να αυταπατώνται και ότι πάντως δεν μπορούν να εξαπατήσουν. 4) Ν' αναδείξουμε με τους λόγους και το παράδειγμα της ζωής μας ότι η αγωνιστική υπεράσπιση των δικαίων του λαού - που συνδέεται μ' όλες τις ηθικές αρετές - και καρπούς φέρνει, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, και λόγος ευτυχίας του ανθρώπου είναι.

5) Να πάψουμε ν' αντιμετωπίζουμε το λαό σαν απλό θύμα σκληρόκαρδων θυτών. Θα το ξαναπώ: η χειρότερη υποτίμηση του λαού είναι να τον θεωρείς ανεύθυνο για ό,τι - καλό ή κακό - του συμβαίνει. Καθήκον μας να τον βάλουμε μπροστά στις ευθύνες του. Ας μη μας τρομάξει η αρχική αντίδρασή του. Σύντομα θα καταλάβει ότι «όποιος αγαπά παιδεύει».

Συντροφικά

Καλαμάτα