«Τι έπραξεν εν συνόλω η παιδεία απέναντι των δεδομένων τούτων;

Τον μεν λαόν τον πολύν, τον εργάτην της γης, τον κτηνοτρόφον, τον χειρώνακτα, τον τεχνίτην, το ομολογούν όλοι ομοφώνως, τον άφησεν εις το σκότος, εις την πρόληψην, εις την αμάθειαν.

Του ενίσχυσε την περιφρόνησιν της γης, δεν τον εβοήθησε να προαχθή εις τας τέχνας, του ενίσχυσε την τάσιν προς την εύκολον ανάδειξιν και το ταχύ κέρδος, δηλαδή προς τον μεταπρατισμόν και τον έστειλεν εις την Αμερικήν. 'Η τον άφησεν εδώ ταπεινωμένον, γυμνητεύοντα, καλλιεργούντα πρωτογόνως, κτηνοτροφούντα πρωτογόνως, προτιμώντα την γητειά, διά να θεραπεύση τα ζώα του από το φως της επιστήμης. Γλώσσαν δεν του έδωκε, πραγματικάς δεξιότητας δεν του εκαλλιέργησε, χρησίμους γνώσεις δεν του μετέδωκε. Του παρέσχεν όμως την ευκολίαν να υπάγη εις το ελληνικόν σχολείον και να μάθη ότι ο παρακείμενος του άγω είνε αγήσχα...

Μάτια ελληνικά, μάτια έξυπνα και ακτινοβόλα, οσάκις σας αντικρύζω μέσα εις την τάξιν σχολείου υποδουλωμένα εις το άγονον αυτό κυνήγημα, πόσον σας συμπονώ, ω αθώα θύματα της εκπαιδευτικής μας λεξιμανίας!..

Δε θέλω να ρίψω το βλέμμα εις εικόνας θλιβεράς, δε θέλω να ψάλω ιερεμιάδας. Ολοι τα γνωρίζετε, όλοι τα αισθάνεσθε, όλοι τα βλέπετε, όλοι τα εζήσατε τα θλιβερά πράγματα. Ολοι το εγνωρίσατε το σχολείον φυλακήν και το σχολείον υπνωτήριον, το σχολείον των λόγων, των γραμματικών τύπων και των κενών φράσεων, το σχολείον το σκοτεινόν εσωτερικώς και εξωτερικώς, το σχολείον του ευρώτος και του ψυχικού αποπνιγμού, το σχολείον οδοστρωτήρα και προκρούστην των ψυχών, το σχολείον το αφρονημάτιστον, το σχολείον που δίδει "χαρτιά" και τίποτε άλλο, το σχολείον το περιφρονούμενον από μαθητάς, από γονείς, από κοινωνίαν και πολιτείαν...».

*

Το ημερολόγιο θα έπρεπε να γυρίσει κοντά ένα αιώνα πίσω, αν, δυστυχώς, τα εκπαιδευτικά πράγματα στην Ελλάδα, από άποψη ταξικού περιεχομένου, κοινωνικού προσανατολισμού και πολιτικών «μεταρρυθμιστικών» παρεμβάσεων δε βρίσκονταν, έτσι κι αλλιώς, εκεί. Εναν αιώνα πίσω!

Τα λόγια του μεγάλου παιδαγωγού, του διανοητή και δάσκαλου Δημήτρη Γληνού για την Παιδεία, εν έτη 1913, δίνουν μια παραστατική εικόνα της εποχής για την κατάσταση που επικρατούσε στο χώρο της εκπαίδευσης. Οσο για τον τίτλο της εισηγητικής έκθεσης του Γληνού, ήταν εύγλωττος: «Ενας άταφος νεκρός»!

Σχεδόν εκατό χρόνια μετά, ο «νεκρός» παραμένει άταφος, αλλά ο «τάφος» ορθάνοιχτος, έτοιμος να καταβροχθίσει κι άλλες γενιές Ελλήνων. Οι μαθητές, με «μάτια έξυπνα και ακτινοβόλα», το βλέπουν, αντιδρούν και δικαιούνται συμπαράσταση.