Κλείνοντας τις διήμερες εργασίες του Συνεδρίου για τον μεγάλο ποιητή της εργατιάς, η Ε.Μηλιαρονικαλάκη, υπεύθυνη του Πολιτιστικού Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ, σημείωσε:

«Ευχαριστούμε όλους εσάς που παρακολουθήσατε το πυκνό πρόγραμμα του συνεδρίου μας. Ελπίζουμε όμως ότι ταυτόχρονα ήταν και μεστό, έτσι που να νιώθουμε όλοι, ακόμη κι εμείς που το διοργανώσαμε, ότι βγήκαμε πιο πλούσιοι απ' αυτό.

Μέσα από την παρουσίαση του πολύπλευρου έργου του Βάρναλη συνειδητοποιήσαμε καλύτερα ότι το ταλέντο δεν οφείλεται απλά σε κάποια προδιάθεση που μπορεί να έχει ο άνθρωπος για έναν τομέα της κοινωνικής δραστηριότητας. Προπαντός είναι αποτέλεσμα κοινωνικών συνθηκών, αλλά και κοπιαστικής προσπάθειας για ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Γι' αυτό και ποτέ δεν εκδηλώνεται μόνον σε μια περιοχή, αλλά σε πολλές και διαφορετικές, όπως συνέβηκε στην περίπτωση του Βάρναλη, που εκτός από ποιητής και πεζογράφος, υπήρξε υπεύθυνος κι αφοσιωμένος εκπαιδευτικός, άριστος μεταφραστής, κριτικός της λογοτεχνίας νέας και αρχαίας, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος, μελετητής.

Από αρκετές ομιλίες έγινε ξεκάθαρο πως ο Βάρναλης "έγραψε ιστορία" όχι μόνο γιατί διέθετε οξύτατο κριτικό πνεύμα και άλλα πολλά πνευματικά χαρίσματα. Δεκάδες άνθρωποι της διανόησης διαθέτουν ανάλογες ικανότητες, αλλά μπαίνουν στην υπηρεσία της αστικής τάξης και γίνονται οι καλύτεροι τεχνίτες της ψευτιάς και της παραπλάνησης του λαού. Αυτό που μέτρησε ιδιαίτερα στην προσωπικότητα του Βάρναλη είναι η ηθικότητα του χαρακτήρα του, η εντιμότητα, η λαϊκή του ψυχή, που έμεινε αμόλυντη, παρά την προσπάθεια περιθωριοποίησης και απομόνωσής του, τις διώξεις και τις διαρκείς ενοχλήσεις απ' τους μηχανισμούς της εξουσίας. Προτερήματα απαραίτητα για κάθε νέο δημιουργό, που πάντα αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να ανταλλάξει την ψυχή του με εφήμερες υποσχέσεις για δόξα και υλικά οφέλη. Αυτή η στάση ζωής είναι που του έδινε και το δικαίωμα να μην αφήνει σε χλωρό κλαρί τους συγκαιρινούς του εκπροσώπους της διανόησης, που υπηρετούσαν την κυρίαρχη ιδεολογία.

Το γεγονός που απογείωσε την τέχνη του Βάρναλη ήταν αναμφίβολα η συνάντησή της με την κομμουνιστική ιδεολογία. Η νέα ιδεολογία του, έδωσε στη σατιρική του φλέβα την επαναστατική δύναμη του μεγάλου χαλαστή της σάπιας αστικής "Πολιτείας" και όλων των υποπροϊόντων της. Αυτή η ιδεολογία είναι που εμφύσησε την πνοή του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού στον πρότερο αριστοτεχνικό, αλλά έξω από τη ζωή - "εκτός καιρού και τόπου" - λυρισμό του, και βοήθησε την πολεμική ιδιοσυγκρασία του να πάλλεται από ευαισθησία μπροστά σε κάθε αδικημένο κι αδύναμο πλάσμα, τις γυναίκες, τα παιδιά, ακόμη και τους κυρ - μέντιους, που τους δένουν το μήνα Μάη στο χωράφι το γυμνό και δεν τους αφήνουν να ζευγαρώσουν. Το δρόμο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού που σαν πρόδρομος, πριν καν να διατυπωθεί ο όρος και προτού ακόμη να τον επεξεργαστεί ο ίδιος θεωρητικά, άνοιξε με την τέχνη του στη χώρα μας, ακολούθησαν κι άλλοι μεγάλοι τεχνίτες του λόγου όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Τάσος Λειβαδίτης. Κι όπως μάλιστα μας αποκάλυψαν οι ξένοι ομιλητές μας, η επιρροή της τέχνης του Βάρναλη ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης ακόμη και για έργα συμφωνικής μουσικής. Η μεγαλύτερη τιμή που θα μπορούσαν να αποδώσουν στον πρωτοπόρο ποιητή μας όσοι από τους σημερινούς δημιουργούς ασπάζονται την κομμουνιστική ιδεολογία, είναι να πάρουν το συντομότερο τη σκυτάλη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού στα χέρια τους. Το έχουμε ανάγκη, γιατί εκτός από το να πολεμάμε, πρέπει και να τραγουδάμε, τότε θα πολεμάμε καλύτερα. Και είναι βέβαιο ότι αυτή τους την τόλμη, θα την ανταμείψει η ιστορία με την ίδια γενναιοδωρία που ανταμείβει και το Βάρναλη 127 χρόνια μετά τη γέννησή του.

Αλλωστε, η πρωτοπόρα τέχνη είναι τόσο αναγκαία στην ταξική πάλη, όσο και η πρωτοπόρα πολιτική. Οπως η εργατική τάξη δεν μπορεί να διεκδικήσει την εξουσία μόνο μέσα από την οικονομική πάλη, χωρίς δηλαδή την πολιτική της οργάνωση, έτσι δεν μπορεί και να ακτινοβολήσει σαν τάξη μέσα στην κοινωνία, να εμπνεύσει με τους σκοπούς της όλα τα μέλη της και τα άλλα καταπιεζόμενα λαϊκά στρώματα, χωρίς τους δικούς της καλλιτεχνικούς εκπροσώπους.

Οσο θα υπάρχουν και θα πυκνώνουν τα κοινωνικά σκοτάδια, η τέχνη του Βάρναλη όλο και περισσότερο θα φεγγοβολά. Γιατί ο Βάρναλης είναι ένας από τους ελάχιστους στη λογοτεχνία μας, που με τόση καθαρότητα και αισθητική δύναμη φωτίζει τους ιστορικούς νόμους, που πρέπει να ακολουθήσουμε για να μπορέσουμε κάποτε να χαρούμε τις ομορφάδες της ζωής και της πλάσης. Η πειθαρχία στους αστικούς νόμους, τους νόμους των αδικητών, μας λέει, είναι αδυναμία των αδικημένων. Εκεί που πρέπει πραγματικά να πειθαρχήσουμε δεν είναι στους νόμους που φτιάχνουν για να προστατέψουν το συμφέρον τους οι ισχυροί του πλούτου, αλλά σ' αυτούς που λειτουργούν αντικειμενικά και που μόνο μ' αυτούς μπορεί να προχωρήσει μπροστά η ανθρώπινη κοινωνία. Κι ο θεμελιακός ανάμεσά τους νόμος είναι η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού, που για να μας πείσει να τον ακολουθήσουμε "ξόδεψε" όλη τη δύναμη της σκέψης και του ταλέντου του ο Βάρναλης.

Ομως τα όσα είπαμε αυτές τις δύο μέρες με κανέναν τρόπο δεν αναπληρώνουν το λόγο του ίδιου του ποιητή. Ετσι, το Συνέδριο αυτό ήταν απλά ένα κέντρισμα για να τον διαβάσουμε, να τον μελετήσουμε και προπαντός να τον διαδώσουμε στους πολλούς, που θα τον νιώσουν. Και είναι πολύ ευχάριστο ότι τις δύο αυτές μέρες εδώ εξαντλήθηκαν τα τελευταία αποθέματα της «Αληθινής Απολογίας του Σωκράτη», που ελπίζουμε γρήγορα να ξανα-εκδώσει ο εκδοτικός οίκος που έχει τα δικαιώματα του Βάρναλη, μαζί με το «Φως που καίει», το οποίο έχει από καιρού εξαντληθεί. Ο Βάρναλης δεν έγραφε για τους αστούς, που έχουν τη δυνατότητα και τη διάθεση να διαβάσουν ποίηση, όπως κατά καιρούς ειπώθηκε. Ο Βάρναλης έγραφε για τους προλετάριους και τους αδικημένους. Η ποίησή του αν και έγινε σημαία για το πρωτοεμφανιζόμενο τα χρόνια του μεσοπολέμου προλεταριάτο κι ο αντίλαλός της βαστούσε για πολλά χρόνια μετά, στις μέρες μας δυστυχώς είναι άγνωστη στη νέα βάρδια της εργατικής τάξης. Σ' αυτή, λοιπόν, τη βάρδια, εμείς που συγκεντρωθήκαμε τις δυο μέρες εδώ, οι δικοί του, είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να μεταφέρουμε τον πύρινο λόγο του. Οι άλλοι, οι ακαδημαϊκές και εξωακαδημαϊκές γκουβερνάντες του θέλουν να τον βάλουν μαζί με την ιδεολογία του στο μουσείο της Τέχνης. Αθάνατος λεν, μα δίχως ζωή. Δε θα το καταφέρουν. Η μεγάλη τέχνη, ποτέ δεν τους έχει ανάγκη.

Ευχαριστούμε όλους εκείνους που μας βοήθησαν να τιμήσουμε επάξια τον Κώστα Βάρναλη: τους ομιλητές που ανέδειξαν με αντικειμενικότητα και ακρίβεια καίρια σημεία του έργου και με μοναδική ζωντάνια στοιχεία της προσωπικότητάς του, τους ηθοποιούς, το σκηνοθέτη και όσους συνέβαλαν στο θεατρικό σκετς της έναρξης, το οποίο μας έδωσε συνοπτικά μια αντιπροσωπευτική εικόνα της τέχνης του. Τους μουσικούς και τους ερμηνευτές των τραγουδιών που θα ακούσουμε στη συνέχεια για το ωραίο αποτέλεσμα της δουλειάς τους, παρά τα πιεστικά χρονικά περιθώρια για την προετοιμασία τους. Τους συνθέτες για τη συμβολή τους στην ενορχήστρωση των κομματιών και την παραχώρηση του δικαιώματος να ηχογραφήσουμε τη συναυλία για να συμπεριληφθεί στην έκδοση των πρακτικών του Συνεδρίου, αλλά και όλους τους συντρόφους που με εθελοντική εργασία διευκόλυναν τη διήμερη παραμονή μας στο χώρο και φρόντισαν για να γίνει κάθε πράγμα σωστά και στην ώρα του.

Ραντεβού στο επόμενο Συνέδριό μας, που σκεφτόμαστε να αφιερώσουμε σε ένα άλλο, ξένο αυτή τη φορά δημιουργό του σοσιαλιστικού ρεαλισμού με πράξη και θεωρία, τον Μπ. Μπρεχτ».