α. Αξια προσοχής τα κείμενα των σ. Θ. Παπαρήγα και Γ. Πετρόπουλου. Το κείμενο του δεύτερου βοηθά να κατανοηθεί και το φαινόμενο ν' αρχηγεύουν στις καπιταλιστικές χώρες τους μέλη του ΠΓ του ΚΚΣΕ και Γενικοί Γραμματείς των ΚΚ τους.

β. Οι μεσαίες τάξεις, ο μικρός βιομήχανος, ο μικρέμπορας, ο βιοτέχνης, ο αγρότης, όλοι αυτοί καταπολεμούν την αστική τάξη για να διατηρήσουν την ύπαρξή τους σε μεσαίες τάξεις και να σωθούν από τον αφανισμό. Δεν είναι, λοιπόν, επαναστατικές, αλλά συντηρητικές. Κάτι παραπάνω, είναι αντιδραστικές, γιατί ζητούν να στρέψουν προς τα πίσω τον τροχό της ιστορίας (Μαρξ - Ενγκελς, Κομμουνιστικό Μανιφέστο).

Στις μέρες μας, βέβαια, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου είναι μεγίστη και η προλεταριοποίηση των μεσαίων τάξεων δεδομένη. Συνεχίζουν, παρ' όλα αυτά, να υπάρχουν, ιδιαίτερα στη χώρα μας.

Το ζήτημα, επομένως, που τίθεται, για το ΑΑΔΜ είναι τούτο: Το συγκροτούν δυνάμεις, που έχουν οικονομικά συμφέροντα κι επιδιώκουν να εκφραστούν και πολιτικά; Το συγκροτούν, αφηρημένα, κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες, από τη θέση τους στην παραγωγή, προσδιορίζονται ως προλεταριακές, ως μικρομεσαίες; Κοντολογίς, συγκροτείται από δυνάμεις με διαφορετικά και συγκρουόμενα συμφέροντα; `Η ηγεμονεύει η εργατική τάξη και ιδεολογικώς, έτσι ώστε να προσελκύει συνεχώς τις μεσαίες τάξεις και στην κρίσιμη στιγμή, της σύγκρουσής της με την αστική τάξη, αν δεν τις έχει κερδίσει όλες, να τις αδρανοποιήσει; Γιατί, μέτωπο που δε θα οδηγεί τα πράγματα στη σύγκρουση και την ανατροπή της αστικής τάξης από την εξουσία, δεν έχει λόγο ύπαρξης. Το ζήτημα, πάντως, της ιδεολογικής αντίθεσης θα είναι υπαρκτό στο Μέτωπο, αφού κάθε κοινωνική δύναμη, από τη θέση της στην παραγωγική διαδικασία, έχει τη δική της ιδεολογική αντίληψη των πραγμάτων. Η αντίθεση αυτή, αν δε λειτουργήσει διαλεκτικά κι αν δεν αντιμετωπιστεί με γνώση ιστορική και επιστημονική, θα καταλήξει στη διάσπαση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πορεία του ΑΑΔΜ.

γ. Σύμφωνα με τον Μαρξ, η τιμή ενός προϊόντος προσδιορίζεται από το μέσο κοινωνικό χρόνο, που απαιτείται για την παραγωγή του. Με τα σημερινά δεδομένα, τούτη την αρχή οφείλουμε να την αναγνώσουμε και κατανοήσουμε ως εξής: η τιμή ενός προϊόντος προσδιορίζεται από τον μέσο παγκόσμιο κοινωνικό χρόνο, που απαιτείται για την παραγωγή του. Ανακύπτουν, έτσι, τα ζητήματα παραγωγής και τιμής των προϊόντων στην περίοδο της λαϊκής οικονομίας. Τα ζητήματα αυτά θα οξύνονται και με δεδομένο ότι η αστική τάξη δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να επαναστατικοποιεί αδιάκοπα τα εργαλεία παραγωγής, δηλαδή όλες τις κοινωνικές σχέσεις (Μαρξ - Ενγκελς ό.π.). Η λαϊκή, κατά συνέπεια, οικονομία θα μπορέσει ν' «ανταγωνιστεί» τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και την επομένη, μετά, δηλαδή, το κάθισμα του ενθουσιασμού, που θα προκαλέσει η εγκαθίδρυση της λαϊκής εξουσίας;

δ. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και διανομής των προϊόντων επιβάλλει και καταναλωτικές συνήθειες, με τρόπο που εκλαμβάνεται ως φυσικός και γι' αυτό επιτυχής. Η λαϊκή οικονομία, που θα καθοδηγείται από τη λαϊκή εξουσία, πώς θ' αντιμετωπίσει τις εμπεδωμένες καταναλωτικές συνήθειες; Να το θέσω αλλιώς, παίρνοντας αφορμή από την επικαιρότητα: Στη λαϊκή οικονομία τα μοσχάρια θα ξανακαταστούν φυτοφάγα; Αν ναι (κι έτσι πρέπει), δε θα παχαίνουν όσο τα «σαρκοφάγα», με αποτέλεσμα τη μείωση της κρεατοπαραγωγής, τη μη κάλυψη της ζήτησης και, σε τελευταία ανάλυση, την αύξηση της τιμής κλπ. Πώς θ' αντιδράσει ο καταναλωτής; Τα ίδια ερωτήματα τίθενται για όλο το φάσμα της φυτικής και ζωικής παραγωγής, αλλά και της βιομηχανικής, αν θέλουμε νa 'μαστε συνεπείς και με τις διατυπώσεις των αιτίων, που αρνητικά επιδρούν στο περιβάλλον. Με άλλα λόγια, συγκροτούμε μέτωπο και από την ανάγκη αλλαγής καταναλωτικής συνείδησης;

ε. Αντιλαμβάνομαι ότι τα ζητήματα που θέτω είναι σύνθετα και δεν επιδέχονται μία απάντηση. Τα θέτω, όμως, διότι θα πρέπει να καταστεί συνείδηση ότι η λαϊκή εξουσία και η λαϊκή οικονομία θα συναντήσουν δυσκολίες κι από τα μέσα, τους απλούς ανθρώπους, οι οποίοι εύκολα μπορεί να χρησιμοποιηθούν από εκείνες τις δυνάμεις, που θα θίγονται καταλυτικά, μια και θα τους αφαιρείται ο ζωτικός χώρος να συνεχίσουν να υπάρχουν.

στ. Συμπληρωματικά σ' αυτά, τίθεται, από τα πράγματα, και το ζήτημα του κράτους, της λειτουργίας του, της σχέσης του Μετώπου με αυτό, αλλά και των κομμάτων, που δυνάμεις τους δρουν σ' αυτό (στο Μέτωπο). Με άλλα λόγια, το κράτος, ως εργαλείο άσκησης εξουσίας, πώς θα χρησιμοποιηθεί; Με ποιον τρόπο θα καταστεί δυνατή η άμεση, συγκροτημένη, ουσιαστική παρέμβαση του πολίτη στα ζητήματα άσκησης και ελέγχου της εξουσίας; Πώς, δηλαδή, το κράτος θα λειτουργεί και θα καθίσταται δύναμη απελευθέρωσης του ανθρώπου, καθιστώντας τον, στην ουσία, πολιτικό ον; Γιατί το ζήτημα περιφρούρησης, υπεράσπισης του κράτους, στα πλαίσια της λαϊκής εξουσίας και λαϊκής οικονομίας, θα λάβει ξέχωρη σημασία, αν ληφθεί υπόψη ότι το κράτος τους δεν το υπερασπίστηκαν οι Σοβιετικοί και οι άλλοι λαοί - μήπως γιατί δεν ήταν κράτος τους; Για το ζήτημα αυτό, εγώ, τουλάχιστον, θυμάμαι πάντα τη θέση του Λένιν: Η φύση του σημερινού μας κράτους είναι τέτοια που το οργανωμένο στην ολότητά του προλεταριάτο πρέπει να αυτοπροστατεύεται και εμείς πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτές τις εργατικές οργανώσεις για την προστασία των εργατών απέναντι στο κράτος τους, για να προστατεύσουν οι εργάτες το κράτος μας.

ΚΟΒ ΔΙΚΗΓΌΡΩΝ