Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους από τη θέση που κατέχουν μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα κοινωνικής παραγωγής από τη σχέση τους (στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη σε νόμους) προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και από το μέγεθος αυτής της μερίδας.

Ακολουθώντας τον παραπάνω λενινιστικό ορισμό των τάξεων, προκύπτει ότι η διανόηση (η κοινωνική κατηγορία που εκτελεί ειδικευμένη διανοητική εργασία) στον καπιταλισμό, αποτελεί διαταξικό στρώμα και όχι ενιαία τάξη.

Α) Ενα μικρό τμήμα της ανήκει στην αστική τάξη (μονοπωλιακή και μη). Είτε κατέχει μεγάλα μέσα παραγωγής είτε ανήκει στα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων και του κρατικού μηχανισμού. Η ταξική καταγωγή των μελών του τμήματος αυτού είναι συνήθως αστική (λιγότερο συχνά μικροαστική) και η «εκπαίδευσή» τους είναι αρκετά στεγανή.

Β)Ενα μεγάλο τμήμα της ανήκει στα μεσαία στρώματα. Διακρίνουμε τα «παλιά» στην περίπτωση της αυτοαπασχόλησης και τα νέα μισθωτά μεσαία στρώματα στην περίπτωση της μισθωτής και της μεσαίας θέσης στην ιεραρχία του κράτους ή της επιχείρησης.

Γ) Ενα αυξανόμενο τμήμα ή προσεγγίζει την εργατική τάξη αφού δεν κατέχει μέσα παραγωγής, βρίσκεται στην κατώτερη βαθμίδα της ιεραρχίας και οι αποδοχές του κυμαίνονται γύρω από την τιμή της εργατικής δύναμης.

Ο ρόλος των διανοουμένων στον καπιταλισμό είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την ομαλή αναπαραγωγή του συστήματος.

- Στελεχώνουν τους αστικούς ιδεολογικούς μηχανισμούς (κρατικούς και μη) ανατροφοδοτώντας την αστική ιδεολογία μέσω των διαφόρων παραλλαγών της (π.χ. η συγκέντρωση διανοουμένων στην εκπαίδευση ή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι τεράστια).

- Στελεχώνουν τα κόμματα - διαχειριστές της αστικής εξουσίας.

- Διασφαλίζουν τις τεχνικές συνθήκες άντλησης υπεραξίας στην καπιταλιστική παραγωγή (ανεξάρτητα από τη μορφή του παραγόμενου εμπορεύματος) και την εμπέδωση των κυριαρχικών σχέσεων μεταξύ μισθωτής εργασίας και κεφαλαίου. (Κυρίως τα μεσαία μισθωτά στρώματα - ανεξάρτητα του γεγονότος ότι είναι ταυτόχρονα και εκμεταλλευόμενα - και τα ανώτερα).

Η άρχουσα τάξη στην προσπάθειά της για ιδεολογική ηγεμονία πάνω στη διανόηση και σύναψη συμμαχιών μ' αυτή, συσκοτίζει τη θέση της μεσαίας και της εργατικής. Είναι ενδιαφέρουσα η εξέταση αυτής της παρέμβασης στη διάρκεια του 20ου αιώνα.

-Στις αρχές του αιώνα αναπτύχθηκαν οι θεωρίες του Βέμπλεν για τον κυριαρχικό ρόλο των τεχνικών στην παραγωγή (που αντανακλούσε σε ένα βαθμό ενδογενείς αντιθέσεις μονοπωλιακών και μη στρωμάτων κατά τη μετάβαση στο ιμπεριαλιστικό στάδιο), των Παρέτο - Μόσκα για τις πολιτικές εξουσιαστικές ελίτ των διανοουμένων.

- Μεταπολεμικά (κυρίως στις ΗΠΑ) οι θεωρίες για την ταύτιση της εξουσίας στον καπιταλισμό με εκείνη των διευθυντών (Μπάρναμ, Γκαλμπρέιθ κ.ά). Κοινός τόπος η εξιδανίκευση του ρόλου της διανόησης στις συνθήκες του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, στο φόντο της «εξαφάνισης» της εργατικής τάξης και η προώθηση αυταπατών για την κοινωνική εξέλιξη του διανοούμενου μέσα στο σύστημα.

- Σήμερα η αστική ιδεολογική παρέμβαση χαρακτηρίζεται κυρίως (αλλά όχι μόνο) από τις νεοσυντηρητικές αντιλήψεις. Σε συνθήκες υπερσυσώρευσης κεφαλαίου, αρνητικού συσχετισμού δύναμης για το εργατικό κίνημα, μονοπωλιακού ανταγωνισμού εν μέσω εξελίξεων στην πληροφορική άρα και στην εργασία, προωθείται το ιδεολόγημα της «νέας οικονομίας»: η απελευθέρωση των αγορών (δηλαδή της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης) σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες θα δώσουν τέλος στην κρίση, άρα και στα προβλήματα της πλειοψηφίας της διανόησης.

«Οι διανοούμενοι δεν αποτελούν τάξη, αλλά κάθε τάξη έχει τους διανοούμενούς της» [Α. Γκράμσι (τετράδια της φυλακής)]

Ποια πρέπει να είναι η στάση του Κόμματος της εργατικής τάξης απέναντι στη διανόηση; Το ερώτημα είναι πολύ παλιό. Κατ' αρχάς, αν στις αρχές του αιώνα η συντριπτική πλειοψηφία του στρώματος αυτού ανήκε στους μικροαστούς, σήμερα λόγω της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης (ειδικό το βάρος της πληροφορικής), της πολυπλοκότητας της διοίκησης της παραγωγής και της ανάπτυξης του αστικού κράτους, η διανόηση αυξήθηκε και διαφοροποιήθηκε ταξικά. Ετσι, όπως αναφέραμε και παραπάνω, ένα τμήμα της ανήκει στην εργατική τάξη. Συνεπώς, το ΚΚ οφείλει να παρέμβει στο τμήμα αυτό και να οικοδομήσει τη συμμαχία συνολικότερα της εργατικής τάξης με τα καταπιεζόμενα στρώματα της διανόησης. Υπάρχει αντικειμενική κοινότητα συμφερόντων στην πάλη για αντιμονοπωλιακές αντιιμπεριαλιστικές αλλαγές, για το σοσιαλισμό.

Το ΚΚ απορρίπτει τις οπορτουνιστικές θεωρίες του «εργατισμού» που προβάλλοντας το στοιχείο της «μικροαστικής ταλάντευσης» λόγω θέσης της μεσαίας διανόησης και στενεύοντας την εργατική τάξη στους χειρώνακτες εργάτες, αδυνατίζει το κοινωνικό μέτωπο των δυνάμεων της επανάστασης.

Αντίθετα πρέπει να διευρύνει την επιρροή του στο στρώμα αυτό. Η εξειδικευμένη γνώση των διανοουμένων, γονιμοποιημένη με το μαρξισμό - λενινισμό οπλίζει το προλεταριακό κόμμα με ικανότητα ανάλυσης. Συμπερασματικά, μόνο με μια διαδικασία άμεσης παρέμβασης στην εργατική διανόηση, οικοδόμησης συμμαχιών με τα μεσαία στρώματά της και ένταξης των πρωτοπόρων αγωνιστών διανοουμένων στο Κόμμα, μπορεί να λυθεί προς το συμφέρον της επαναστατικής προοπτικής το πρόβλημα της διανόησης στον καπιταλισμό.