Η άμεση κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας (της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης) στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής και η κοινωνικοποίησή τους αποτελούν μόνο τις βασικές προϋποθέσεις για την οικοδόμηση των κομμουνιστικών σχέσεων. Ο Λένιν επισήμανε ότι «(...) στο βασικό οικονομικό πρόβλημα έχουμε εξασφαλισμένη τη νίκη του κομμουνισμού ενάντια στον καπιταλισμό (...) Σοσιαλισμός σημαίνει εξάλειψη των τάξεων. Για να εξαλειφθούν οι τάξεις πρέπει, πρώτο, να ανατραπούν οι τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές. Αυτό το μέρος του καθήκοντος το εκπληρώσαμε, αλλά είναι μονάχα ένα μέρος και μάλιστα όχι το πιο δύσκολο»¹². Και συνέχιζε το σκεπτικό του επισημαίνοντας ότι η εξάλειψη των διαφορών του εργάτη και του μικρού εμπορευματοπαραγωγού, η μετατροπή όλων σε εργαζόμενους στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή, είναι έργο μακροχρόνιο και δύσκολο και απαιτεί τη συνολική αναδιοργάνωση της οικονομίας. Η μικρή εμπορευματική παραγωγή για όλο αυτό το διάστημα συνεχίζει να έχει διπλή φύση και να ταλαντεύεται ανάμεσα στο προλεταριάτο και στον καπιταλιστή. Η πείρα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση ανέδειξε ότι το πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση είναι η οργάνωση των μικρών εμπορευματοπαραγωγών σε παραγωγικούς συνεταιρισμούς, ως μεταβατική μορφή, με στόχο τη μετατροπή της παραγωγής τους από εμπορευματική σε άμεσα κοινωνική. Αλλά και αυτή η διαδικασία έχει τις αντιθέσεις της.

Η κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο δε σημαίνει και κατάργηση κάθε ταξικής διαφοροποίησης. Η κατανομή ενός μέρους του κοινωνικού προϊόντος στο σοσιαλισμό γίνεται με βάση την αρχή «στον καθένα ανάλογα με την εργασία του» και όχι στο καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του, που είναι και η κομμουνιστική αρχή κατανομής. Ο Λένιν σημείωνε σε σχέση με αυτό το ζήτημα: «Επομένως η πρώτη φάση του κομμουνισμού δεν μπορεί να διασφαλίσει τη δικαιοσύνη και την ισότητα: Θα μένουν οι διαφορές στον πλούτο και μάλιστα διαφορές αδικίες, αλλά δε θα μπορεί να γίνει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο γιατί θα είναι αδύνατο να αποβούν ατομική ιδιοκτησία τα μέσα παραγωγής»¹³. Η οικοδόμηση της νέας κοινωνίας έρχεται αντιμέτωπη με κάθε είδους επιβιώσεις του καπιταλισμού όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στην ιδεολογία, έρχεται αντιμέτωπη με την καπιταλιστική περικύκλωση: «Αν οι εκμεταλλευτές τσακιστούν μόνο σε μια χώρα και αυτή φυσικά είναι η τυπική περίπτωση, γιατί ταυτόχρονη επανάσταση σε μια σειρά χώρες είναι εξαίρεση - παραμένουν δυνατότεροι από τους εκμεταλλευόμενους, γιατί οι διεθνείς δεσμοί των εκμεταλλευτών είναι τεράστιοι»¹⁴.

Η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής πραγματοποιείται μέσω του κράτους που εκφράζει τα συλλογικά συμφέροντα της εργατικής τάξης. Για να γίνει πραγματική, ουσιαστική κοινωνικοποίηση, θα πρέπει πρώτα απ' όλα όλη η παραγωγή και κατανομή να ενταχθεί κάτω από τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας.

Σύνθετη είναι και η διαδικασία διαμόρφωσης και υλοποίησης του κεντρικού σχεδιασμού που στοχεύει στην πραγματοποίηση ενός τεράστιου άλματος στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάργηση των κοινωνικών διαφοροποιήσεων.

Το ίδιο και ο εργατικός έλεγχος και η εργατική συμμετοχή στη δικτατορία του προλεταριάτου πραγματοποιούνται πρώτα απ' όλα μέσα στις παραγωγικές μονάδες, με έλεγχο στην υλοποίηση του κεντρικού σχεδιασμού, στα πλάνα, με άσκηση κριτικής, με προτάσεις μέτρων βελτίωσης. Ολα αυτά προϋποθέτουν ανάλογη κομμουνιστική συνείδηση και στάση απέναντι στον άμεσα κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας.

Η ιστορική πείρα ανέδειξε αυτό το πρόβλημα πιο σύνθετο απ' ό,τι ίσως το προέβλεπαν οι Μαρξ και Ενγκελς, οι οποίοι θεωρούσαν ότι η προλεταριακή επανάσταση θα άρχιζε στις πρωτοπόρες καπιταλιστικές χώρες. Τόσο η επανάσταση στη Ρωσία όσο και σε άλλες χώρες με σχετική καθυστέρηση στην ανάπτυξη του καπιταλισμού έθεσε το ζήτημα της επίλυσης από το σοσιαλισμό ζητημάτων που δεν είχε λύσει ο καπιταλισμός όπως, π.χ., τη μετατροπή της μικρής ατομικής εμπορευματικής παραγωγής σε κοινωνική παραγωγή.

Στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού, η διατήρηση του κράτους μέχρι την οριστική κατάργηση των τάξεων, δηλαδή το πέρασμα στην αταξική, κομμουνιστική κοινωνία, είναι αναπόφευκτη. Οπως σημείωνε ο Λένιν, «ως την ώρα που έλθει η ανώτερη φάση του κομμουνισμού, ο σοσιαλισμός απαιτεί αυστηρότατο έλεγχο από την κοινωνία και από το κράτος»^15. Τότε η οργάνωση της κοινωνίας χάνει τον πολιτικό της χαρακτήρα, δε θα απαιτεί την άσκηση βίας μιας τάξης απέναντι σε άλλες, ενώ έχει κυριαρχήσει η από τα κάτω προς τα πάνω εργατική συμμετοχή στη διαχείριση πραγμάτων και στον έλεγχο των παραγωγικών λειτουργιών. Το προλεταριακό κράτος δεν «καταργείται», απονεκρώνεται.

Η εργατική τάξη, ως ηγετική κοινωνική δύναμη, φορέας των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, εκφράζει αντικειμενικά τα συμφέροντα των μη προλεταριακών κοινωνικών στρωμάτων, ως προς την προοπτική μετατροπής τους σε εργαζόμενους της κοινωνικής παραγωγής. «Μόνο το προλεταριάτο είναι ικανό να είναι αρχηγός όλων των εργαζόμενων τάξεων και των εκμεταλλευόμενων μαζών που η αστική τάξη τις εκμεταλλεύεται, τις καταπιέζει, τις συνθλίβει, συχνά όχι λιγότερο αλλά περισσότερο από τους προλετάριους, οι οποίες όμως δεν είναι σε θέση να διεξάγουν έναν αυτοτελή αγώνα για την απελευθέρωσή τους»¹⁶ σημείωνε ο Λένιν. Το ιστορικά πρωτόγνωρο είναι ότι η δικτατορία του προλεταριάτου εκφράζει τα συμφέροντα της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού ενώ όλες οι προηγούμενες πολιτικές εξουσίες εξέφραζαν την επιβολή των συμφερόντων της μειοψηφίας στην πλειοψηφία.

Με αυτή την έννοια το κράτος αρχίζει «να απονεκρώνεται», δεν είναι πια κράτος με την καθεαυτό έννοια της λέξης, δηλαδή κράτος όπως είχε διαμορφωθεί στα πλαίσια των εκμεταλλευτικών κοινωνιών. Ο Ενγκελς εξάλλου σημειώνει ότι τα οικονομικά καθήκοντα της δικτατορίας του προλεταριάτου διαμορφώνουν την οικονομική βάση για την απονέκρωση του κράτους: «Η πρώτη πράξη με την οποία το κράτος προβάλλει πραγματικά ως εκπρόσωπος όλης της κοινωνίας - το πάρσιμο στην κατοχή του όλων των μέσων παραγωγής είναι ταυτόχρονα και η τελευταία αυτοτελής πράξη του σαν κράτος»¹⁷.

Ο δημοκρατικός χαρακτήρας της δικτατορίας του προλεταριάτου συνίσταται στο γεγονός ότι είναι η πρώτη στην ιστορία πολιτική εξουσία που τραβάει τις εκμεταλλευόμενες μάζες στη διακυβέρνηση της κοινωνίας. Στηρίζεται στη συμμετοχή των εργαζομένων, στον έλεγχό τους. Ο Λένιν απαντώντας σε αυτούς που εξαπέλυαν επίθεση στη δικτατορία του προλεταριάτου, έχοντας ως κριτήρια την αστική δημοκρατία σημείωνε: «(...) η δικτατορία του προλεταριάτου, δηλαδή η οργάνωση της πρωτοπορίας των καταπιεζομένων σε κυρίαρχη τάξη για την καθυπόταξη των καταπιεστών, δεν μπορεί να δώσει απλώς και μόνο τη διεύρυνση της δημοκρατίας. Μαζί με την τεράστια διεύρυνση του δημοκρατισμού, που για πρώτη φορά γίνεται δημοκρατισμός για τους φτωχούς, δημοκρατισμός για το λαό, κι όχι δημοκρατισμός για τους πλουσίους, η δικτατορία του προλεταριάτου επιβάλλει στους καταπιεστές, στους εκμεταλλευτές, στους καπιταλιστές μια σειρά περιορισμούς της ελευθερίας»¹⁸.

(Το κείμενο είναι επεξεργασία της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

12. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 39, σελ. 274-276.

13. Β. Ι. Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση», σελ. 112, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

14. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», «Προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», τ. 37, σελ. 263.

15. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τ. 23, σελ. 97.

16. Β. Ι. Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 25-26.

17. Φρ. Ενγκελς, «Αντι-Ντίρινγκ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 423.

18. Β. Ι. Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 106-107.