Η αντιπαράθεση κοσμοπολιτισμού - εθνικισμού γύρω από το βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού διεξήχθη μεταξύ δυο πλευρών που προσεγγίζουν την ιστορία από την ίδια οπτική γωνία. Δεν τη θεωρούν επιστήμη. Και οι δυο όχθες διατηρούν το «δικαίωμα» να διαβάζουν και να διδάσκουν τα ιστορικά γεγονότα «όπως (τους) βολεύει». Οχι αντικειμενικά, αλλά υποκειμενικά. Δόγμα τους (και των δύο πλευρών): «Η ιστορία είναι ζήτημα ερμηνείας»! Επομένως και για τους μεν και για τους δε, κυρίαρχο (αν και ανομολόγητο) εργαλείο ερμηνείας της ιστορίας είναι η κυρίαρχη ιδεολογία και - στην εκάστοτε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή - η κυρίαρχη πολιτική σκοπιμότητα.

Αυτός είναι ο λόγος που ούτε λίγο ούτε πολύ σαν «νέα ιστορική μέθοδος» λανσάρεται, από τη μια πλευρά, η άποψη πως η ιστορία πρέπει να υποτάσσεται στη διπλωματία και, σε ό,τι αφορά την ιστορία μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας να υποτάσσεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης διπλωματίας γύρω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η άλλη πλευρά, διεκδικώντας την πρωτοκαθεδρία στο πλαίσιο της κυρίαρχης πολιτικής, απαιτεί το αντίθετο. Να καλλιεργεί, δηλαδή, η ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία ότι οι Τούρκοι είναι οι προαιώνιοι εχθροί του γένους.

Σε κάθε περίπτωση και αφού η ιστορία «δεν είναι επιστήμη», αλλά ερμηνεία στην υπηρεσία της κυρίαρχης ιδεολογίας και πολιτικής, στα σχολεία δεν μπορεί να διδάσκεται τίποτε άλλο από μια ιστορία προσαρμοσμένη στις κρατούσες ιδεολογικές και συγκυριακές πολιτικές ανάγκες.

Ετσι η αντιπαράθεση γύρω από το περιεχόμενο του βιβλίου της Ιστορίας στην πραγματικότητα ήταν αντιπαράθεση για το ποια πρέπει να είναι η κρατούσα - μακροπρόθεσμη και συγκυριακή - ιδεολογία και πολιτική του ίδιου κράτους, που για το συγκεκριμένο παράδειγμα της Τουρκίας, σε άλλες περιπτώσεις θέλει την Τουρκία «σύμμαχο» και σε άλλες «μπαμπούλα».

*

Η συζήτηση για ένα ιστορικό βιβλίο οφείλει, πρωταρχικά, να εξετάζει την επιστημοσύνη του. Αλλά για να είναι η ιστορία επιστήμη και όχι ατάκτως ειρημένα γεγονότα του παρελθόντος, που ο καθένας τα διηγείται όπως του αρέσει, χρειάζεται να υπάρχει αντικειμενική βάση αυτού του παρελθόντος.

Να εξηγείται, δηλαδή, ότι το παρελθόν έχει συμβεί έτσι και όχι αλλιώς, επειδή υπήρχαν αιτίες που καθόρισαν τις εξελίξεις και έθεσαν τα όρια, πέρα από τη θέληση των ανθρώπων. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι η κοινωνία χωρίζεται σε τάξεις, δεν προκύπτει τυχαία, ούτε επειδή έτσι θέλησαν ορισμένοι άνθρωποι οι οποίοι αν θελήσουν το αντίθετο, τότε οι τάξεις θα εξαφανιστούν ως διά μαγείας.

Συνεπώς ό,τι συμβαίνει στο πλαίσιο ενός κοινωνικοπολιτικού συστήματος έχει σε τελευταία ανάλυση ως αιτία του τον ταξικό χαρακτήρα αυτού του συστήματος, τα συμφέροντα των τάξεων που το αποτελούν και τη μεταξύ τους διαπάλη. Γι' αυτό και ο μαρξισμός χωρίζει την ιστορία με βάση τα κοινωνικά συστήματα. Μια ιστορική εποχή αντιστοιχεί σε ένα κοινωνικό σύστημα.

*

Μια επιστημονικά ορθή αντιπαράθεση γύρω από την Ιστορία θα πρέπει να ξεκινά από το αν αυτό το βιβλίο της Στ΄ Δημοτικού (και κάθε βιβλίο κάθε σχολικής τάξης) αναφέρει τα ιστορικά γεγονότα ενταγμένα στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εξελίχθηκαν. Αν αναδεικνύει τον κοινωνικό χαρακτήρα κάθε ιστορικής εποχής. Η εξέταση αν κάθε ιστορικό γεγονός δίνεται με την πληρότητα που χρειάζεται στα βασικά του στοιχεία, ώστε να αποκτά ο μαθητής πραγματική γνώση, έπεται.

*

Τίθεται πολλές φορές το ερώτημα: Υπάρχει ελευθερία δράσης του ανθρώπου μέσα στην ιστορία; Μήπως, τελικά, ο άνθρωπος είναι δούλος κάποιων «αναγκαστικών» νόμων; Φυσικά και οι άνθρωποι είναι αυτοί που γράφουν την ιστορία τους. Εχουν την απόλυτη ελευθερία να τη γράψουν, εφόσον το θελήσουν, με μια προϋπόθεση: Τη γράφουν με τα εργαλεία της εποχής τους. Δηλαδή τη γράφουν μέχρι εκεί που μπορούν να τη γράψουν. Τα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν από τη δουλοκτησία στον καπιταλισμό δεν υποκρύπτουν «έλλειμμα θέλησης» των ανθρώπων, αλλά το έλλειμμα των αντικειμενικών δυνατοτήτων για την κατάργηση της δουλείας και της φεουδαρχίας. Που ως κοινωνίες είχαν τους δικούς τους νόμους κίνησης.

Επίσης, οι αρχές, οι αξίες, η ηθική, η ιδεολογία και η πολιτική αντίληψη κάθε ανθρώπου έχουν ως όριό τους αυτό που μπορεί να χωρέσει, να παράγει και να αναπαράγει ο συγκεκριμένος τρόπος παραγωγής και το αντίστοιχο εποικοδόμημα της κάθε εποχής.

*

Υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω, κανένα ιστορικό βιβλίο δεν μπορεί να γραφεί με την ηθική, την ιδεολογία και την πολιτική σκοπιμότητα μιας μεταγενέστερης εποχής από αυτή στην οποία αναφέρεται.

Αρα όλες οι συζητήσεις για τον εθνικό ή θρησκευτικό ή πολιτικό παιδαγωγικό ρόλο που «πρέπει» να παίζει η διδασκαλία της ιστορίας στα σχολεία, στην ουσία αναιρούν τον επιστημονικό της χαρακτήρα.

Εκεί είναι το πολιτικό ζήτημα που κρύβεται πίσω από το θόρυβο που ξέσπασε με το βιβλίο της Στ΄ Δημοτικού. Κι αυτό πρέπει να αναδειχτεί, πέρα από τις εθνικιστικές κραυγές και τα κοσμοπολίτικα τσιριχτά.

Οτι, δηλαδή, δε θέλουν σχολείο που θα μορφώνει. Θέλουν σχολείο που θα παραμορφώνει και θα διαμορφώνει ανθρώπους βάσει της κρατούσας ιδεολογίας. Και ότι, εν τέλει, αυτό το πολιτικό πρόβλημα δε λύνεται ούτε με την απόσυρση του βιβλίου της Στ΄ Δημοτικού, ούτε με την ανάσυρση των βιβλίων της Ιστορίας που προϋπήρξαν.