Με πρόσφατη απόφασή της η Επιτροπή της ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει την παραγωγή κλωνοποιημένων ζώων και την ελεύθερη κυκλοφορία τροφίμων που προέρχονται απ' αυτά τα ζώα στα κράτη - μέλη της ΕΕ. Ηδη, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), υπηρεσία παρακλάδι της Επιτροπής, γνωμοδότησε κατ' αρχήν θετικά σε σχετικό ερώτημα και έθεσε μια προθεσμία λίγων μηνών μέσα στο 2008, προκειμένου να κατατεθούν τυχόν αντιρρήσεις κλπ.

Με την παραπάνω απόφαση συμμορφώνεται η Επιτροπή της ΕΕ σε μια ακόμη απαίτηση των ΗΠΑ και των πολυεθνικών εταιρειών, που προστίθεται στις μέχρι σήμερα γνωστές απαιτήσεις, όπως αυτή για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα και σχετικά πιο πρόσφατα, για τις μεθόδους συντήρησης των νωπών πουλερικών. Κι αν κρίνουμε ότι έστω και σταδιακά, οι απαιτήσεις αυτές γίνονται τελικά αποδεκτές, με ή χωρίς «προστατευτικά» μέτρα, που παίρνονται είτε για τα μάτια του κόσμου είτε μέχρι να προετοιμαστούν και οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές των τροφίμων, μάλλον και η τελευταία απαίτηση για τα κλωνοποιημένα αναμένεται να γίνει επίσης δεκτή.

Τι πράγμα όμως είναι αυτή η κλωνοποίηση των ζώων; Με απλά λόγια, στη φυσική αναπαραγωγή χρειάζονται τα αρσενικά και θηλυκά άτομα, που με το υλικό δύο γεννητικών τους κυττάρων δημιουργούν ένα αρχικό κύτταρο που σταδιακά πολλαπλασιαζόμενο οδηγεί στη δημιουργία του απογόνου τους (συμβατικό ζώο). Αντίθετα, στην κλωνοποίηση η αναπαραγωγή δε βασίζεται στα γεννητικά κύτταρα, αλλά στη χρησιμοποίηση γενετικού υλικού από ένα σωματικό κύτταρο ενός μόνο ατόμου, το οποίο, μετά από κατάλληλη διαδικασία, πολλαπλασιάζεται και καταλήγει στη δημιουργία του «απογόνου».

Επειδή η κλωνοποίηση χρησιμοποιεί γενετικό υλικό από ένα μόνο σωματικό κύτταρο ενός αρχικού ζώου - προγόνου, ο απόγονος που δημιουργείται είναι, σε όσο βαθμό εξαρτάται μόνο από αυτό το υλικό, ένα «πιστό» γενετικό αντίγραφό του, όπως ήταν αντίγραφο από άλλο πρόβατο, το γνωστό πρόβατο «Ντόλι» που δημιουργήθηκε το 1996 σε εργαστήρια της Μ. Βρετανίας. Αυτή είναι η διαφορά με τη φυσική αναπαραγωγή, στην οποία ο απόγονος φέρει γενετικά χαρακτηριστικά και από τους δύο προγόνους του.

Οι πρακτικές δυνατότητες που δημιουργούνται με τη νέα αυτή τεχνολογία είναι τεράστιες, αφού με ένα μόνο κύτταρο από ένα μόνο άτομο - πρόγονο, θεωρητικά τουλάχιστον, μπορούν να δημιουργηθούν άπειρα «ακριβή αντίγραφά» του. Η έννοια «ακριβή αντίγραφα» ισχύει πάλι με την επιφύλαξη ότι όλοι οι παράγοντες για τη δημιουργία των αντιγράφων έχουν μεταβιβαστεί στον απόγονο, πράγμα που δεν έχει ακόμη απαντηθεί πλήρως. Ισως η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα να εξηγεί το γιατί τα «αντίγραφα», τα κλωνοποιημένα ζώα δηλαδή, παρουσιάζουν ορισμένες ιδιομορφίες, όπως είναι ο συγκριτικά μικρότερος χρόνος ζωής τους και η εμφάνιση μεγάλων ποσοστών γενετικών ανωμαλιών. Αυτή η λεπτομέρεια μπορεί όμως να έχει πολύ μεγάλες επιπτώσεις στο νέο κλωνοποιημένο οργανισμό και στα προϊόντα που παράγονται απ' αυτόν. Παρ' όλες αυτές όμως τις επιφυλάξεις, η τεχνολογία αυτή μπορεί, έχοντας σαν πρότυπο ένα μόνο ζώο να δημιουργήσει άπειρα ζώα με «ακριβώς» τα ίδια γενετικά χαρακτηριστικά όπως το πρώτο άτομο - πρόγονο.

Το άρθρο αυτό δεν εξετάζει όλες τις άλλες δυνατότητες και πιθανά οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας, ιδίως για την αντιμετώπιση ορισμένων ασθενειών του ανθρώπου, όπου η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί. Ωστόσο, έχει μεγάλη αξία η πλευρά της σκοπιμότητας και χρησιμότητας της νέας αυτής τεχνολογίας για την παραγωγή κλωνοποιημένων ζώων για τις ανάγκες της αγροτικής παραγωγής. Κι εδώ οι ειδικοί επιστήμονες ασφαλώς έχουν τον πρώτο λόγο. Ηδη οι πρώτες αρνητικές φωνές έχουν καταγραφεί, επισημαίνοντας ορισμένες αρνητικές συνέπειες από τέτοια εγχειρήματα, όπως π.χ. είναι η μικρή διάρκεια της ζωής των κλωνοποιημένων ζώων, που όπως λένε, ποτέ δεν μπορούν να φτάσουν τη διάρκεια ζωής των προγόνων τους. Αλλες δηλώσεις επιστημόνων κάνουν λόγο επίσης για εμφάνιση μεγάλου ποσοστού γενετικών ή άλλων ανωμαλιών. Τις πλευρές αυτές έμμεσα τις αναγνωρίζει και η ίδια η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων στην έκθεση που κατέθεσε.

Οι θιασώτες της νέας αυτής τεχνολογίας, δηλαδή οι αμερικανικές πολυεθνικές, ισχυρίζονται ότι με την παραγωγή κλωνοποιημένων ζώων μειώνεται το κόστος που δαπανάται παγκόσμια για την παραγωγή ζώων υψηλής γενετικής αξίας. Αυτό θεωρητικά μόνο, ίσως είναι σωστό, αν πάρουμε υπόψη ότι για την παραγωγή φυλών με μεγάλες παραγωγικές δυνατότητες, οι πολυεθνικές εταιρείες είναι υποχρεωμένες να διατηρούν πολλούς αρχικούς πυρήνες με καθαρόαιμες φυλές ζώων. Τα ζώα αυτά διασταυρώνονται μεταξύ τους με πολύπλοκες και κατάλληλα σχεδιασμένες συζεύξεις, ώστε στον τελικό απόγονο να μεταφερθούν όλα τα επιθυμητά χαρακτηριστικά (π.χ. υψηλή γαλακτοπαραγωγή στις αγελάδες, υψηλό σωματικό βάρος στις κρεοπαραγωγικές φυλές βοοειδών και καλύτερη ποιότητα κρέατος, υψηλό ποσοστό πολυδυμίας στα χοιρινά, δηλαδή γεννάνε περισσότερα χοιρίδια, μεγάλη ταχύτητα ανάπτυξης στα κοτόπουλα κλπ.). Τα χαρακτηριστικά αυτά όμως προκειμένου να συνυπάρξουν όλα μαζί σε ένα και μόνο απόγονο, ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί στην εμπορική παραγωγή, προϋποθέτουν πολλούς ταυτόχρονα προγόνους διαφορετικών φυλών, με μεγάλη δαπάνη συντήρησης και σχετικά μεγάλο χρόνο, χώρια ότι δεν καταλήγουν πάντοτε σε επιτυχημένο αποτέλεσμα.

Το υψηλό κόστος που συνεπάγεται όλη αυτή η διαδικασία υποτίθεται ότι θα το εξαλείψει η τεχνολογία της κλωνοποίησης, επειδή δε θα χρειάζονται πλέον να διατηρούνται πολλά ζώα - πρόγονοι αλλά μόνο ένα, του οποίου θα παράγονται μαζικά αντίγραφα. Ομως η παραγωγή μαζικών αντιγράφων ζώων για εμπορική χρήση σημαίνει ταυτόχρονα ότι φρενάρεται η παραπέρα βελτίωση των φυλών, μέσω των διασταυρώσεών τους, τις οποίες σήμερα μπορεί να δει κανείς ότι κάνουν ακόμη και μικροί παραγωγοί. Δε θα συμβαίνει όμως το ίδιο όταν είναι υποχρεωμένοι να προμηθεύονται κλωνοποιημένα ζώα και άρα, τόσο οι φυλές όσο και το αντικείμενο των φυσικών διασταυρώσεων μεταξύ τους, δηλαδή η ίδια η εξέλιξη των εφαρμογών της γενετικής επιστήμης όπως είναι η ανακάλυψη νέων φυλών ή η βελτίωση των φυλών που υπάρχουν, θα παραμείνει στα χέρια λίγων εταιρειών. Και πραγματικά, ποιος παραγωγός θα κρατήσει συμβατικά ζώα, όταν δε θα τον συμφέρουν σε σύγκριση με τα κλωνοποιημένα;

Τέτοια ερωτήματα δεν έχουν βέβαια απαντηθεί, επειδή οι πολυεθνικές που κατέχουν την τεχνολογία κλωνοποίησης ενδιαφέρονται μόνο να πουλήσουν γρήγορα τα κατασκευάσματά τους. Ομως, η αποδοχή αυτής της τεχνολογίας σε επίπεδο μαζικής παραγωγής, χωρίς την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, και η χωρίς πολλή σκέψη αντικατάσταση του σημερινού ζωικού κεφαλαίου από κλωνοποιημένα ζώα, μπορεί να έχει ολέθριες επιπτώσεις στην κτηνοτροφία μιας χώρας και ενδεχόμενα και στη δημόσια υγεία. Στην κτηνοτροφία, αν πράγματι τα κλωνοποιημένα ζώα έχουν μειωμένη διάρκεια ζωής, ακόμα και φτηνότερη να είναι η αγορά τους, ίσως δεν μπορεί να αντισταθμίσουν το κόστος χρήσης κανονικών ζώων. Αυτό το πρόβλημα, εάν το εξετάσουμε στο επίπεδο της συνολικής κτηνοτροφικής παραγωγής μιας χώρας, σημαίνει ότι η χώρα αυτή κινδυνεύει να «ξεμείνει» από ζωικό κεφάλαιο και για μια επόμενη περίοδο, μέχρι να το αντικαταστήσει, θα πρέπει να βασίζεται σε μεγάλες εισαγωγές τροφίμων για να μπορεί ο λαός της να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες. Ετσι όμως πολλαπλασιάζεται η εξάρτησή της από ξένες αγορές και διευρύνονται τα ελλείμματά της, μπορεί να εκβιάζεται κλπ. Ταυτόχρονα, οι δυσκολίες θα γίνουν ανυπέρβλητες, όταν απαιτηθεί η νέα αντικατάσταση του ζωικού κεφαλαίου, επειδή αυτό προϋποθέτει ότι η χώρα θα έχει κρατήσει πολλά κανονικά ζώα που θα χρησιμοποιηθούν σαν γεννήτορες και θα εφοδιάσουν την εμπορική παραγωγή. Η διατήρηση μεγάλου αριθμού κανονικών ζώων, όμως, που θα χρησιμεύσουν μόνο σαν ασφαλιστική δικλείδα όταν αποδειχθεί ότι τα κλωνοποιημένα δε συμφέρουν, σημαίνει ότι μεγαλώνει από μια άλλη πλευρά το κόστος χρήσης των κλωνοποιημένων. Να λοιπόν γιατί η τεχνολογία αυτή δεν επιτρέπεται ακόμη να υιοθετηθεί πριν διεξαχθούν οι αναγκαίες έρευνες και μάλιστα έρευνες όχι από τις πολυεθνικές που την πλασάρουν, αλλά έρευνες με αντικειμενικότητα, όση αντικειμενικότητα μπορεί να περιμένει κανείς στο καπιταλιστικό σύστημα.

Αλλά, αν όλα αυτά είναι μια φορά αρνητικά, τότε τι μπορούμε να πούμε όταν η κλωνοποίηση συνδυαστεί με τη γενετική τροποποίηση των ζώων; Δηλαδή, όταν τα αντίγραφα που θα παράγονται δε θα μοιάζουν σε έναν πρόγονο που συναντιέται φυσιολογικά στη φύση, αλλά σε ζώα με ιδιότητες τις οποίες φυσιολογικά δεν έχουν, επειδή οι πολυεθνικές της γενετικής μηχανικής τις «κληροδότησαν» σ' αυτά τεχνητά. Να σημειώσουμε ότι αυτή η τεχνολογία ήδη υπάρχει, αφού είναι γνωστό ότι οι ΗΠΑ έχουν βάλει σε εμπορική χρήση γενετικά τροποποιημένα ψάρια.

Παράλληλα, με τα επιχειρήματα περί χαμηλού κόστους των κλωνοποιημένων ζώων, οι πολυεθνικές και οι Αμερικανοί πλασιέ, μιλάνε για καλύτερα και ποιοτικότερα ζωοκομικά προϊόντα που θα παράγονται απ' αυτά, τα οποία τάχα θα μειώσουν το κόστος παραγωγής προς όφελος των λαών και θα συμβάλουν στην καταπολέμηση της παγκόσμιας πείνας. Ομως, ποιος διασφαλίζει ότι η πρόωρη γήρανση αυτών των ζώων δεν υποβαθμίζει παράλληλα το κρέας και τα άλλα προϊόντα τους; Ποιος μπορεί να εγγυηθεί για τη χρησιμότητα και πολύ περισσότερο την ασφάλεια αυτών των προϊόντων, όταν είναι άγνωστες οι αιτίες της μειωμένης διάρκειας ζωής τους; Κι ακόμα, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι δε θα υπάρξουν δαπάνες, που αυτή τη στιγμή δεν υπολογίζονται, π.χ. για την αντιμετώπιση τυχόν ευαισθησίας αυτών των ζώων σε ασθένειες με τη χρήση φαρμάκων κλπ.; Γιατί αυτή η «πρεμούρα» να μπουν αμέσως στην αγορά, πριν γίνουν μακροχρόνιες έρευνες, οι οποίες θα εκτιμήσουν τις επιπτώσεις από τη μαζική χρήση των κλωνοποιημένων ζώων και των προϊόντων τους στην εμπορική παραγωγή;

Τα επιχειρήματα των πολυεθνικών για παραγωγή φτηνών τροφίμων τα έχουμε όλοι ξανακούσει στο παρελθόν, με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, η παραγωγή των οποίων ισχυρίζονται ότι θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της πείνας. Οπως κι εκεί όμως, την όποια μείωση του κόστους που μπορεί τελικά να υπάρξει, αν υπάρξει, δε θα την καρπώνονται οι λαοί αλλά ξανά οι πολυεθνικές των τροφίμων, μέσα από την αντίστοιχη αύξηση του περιθωρίου των κερδών τους.

Ομως, ανεξάρτητα κι απ' την πλευρά των κερδών και τη λογική της αγοράς, η παραγωγή των κλωνοποιημένων ζώων, έρχεται να προστεθεί σαν ένας επιπλέον παράγοντας κινδύνου για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στις διάφορες περιοχές του πλανήτη. Κι αυτό επειδή η φυσιολογική εξέλιξη των ζώων και η προσαρμογή τους στα φυσικά χαρακτηριστικά των διαφόρων περιοχών της γης, η οποία κατέληξε στη δημιουργία των φυλών και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε φυλής καθώς και στην ύπαρξη μιας μεγάλης ποικιλίας στα οργανοληπτικά και άλλα χαρακτηριστικά των ζωοκομικών προϊόντων, που εξαρτώνται και από τις ιδιότητες κάθε φυλής, αποτελεί το αποτέλεσμα μιας ιστορικά μεγάλης εξελικτικής διαδικασίας. Αυτή η διαδικασία έγινε με απόλυτη προσαρμογή στις απαιτήσεις των τοπικών οικοσυστημάτων και κάθε παραβίασή της θα έχει αρνητικές συνέπειες και σ' αυτά τα συστήματα αλλά και στην ίδια τη ζωική παραγωγή, όπως π.χ. έγινε με την εισαγωγή παλιότερα στην Ελλάδα ξενικών φυλών ζώων, προσαρμοσμένων σε άλλα εδάφη, τα οποία δεν μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν στο δύσβατο των ελληνικών περιοχών.

Ομως και οι παραπάνω πλευρές του σεβασμού της βιοποικιλότητας, δε βρίσκονται μέσα στο ενδιαφέρον των πολυεθνικών των τροφίμων, της κυριαρχίας των κανόνων της αγοράς. Αποτελούν υπόθεση που ενδιαφέρει μόνο τους λαούς της γης, που έχουν κάθε λόγο να εναντιώνονται σε τούτα ή τα άλλα μέτρα που κάθε φορά εφευρίσκονται για να αυξηθούν τα κέρδη των πολυεθνικών. Αυτή η αναγκαιότητα όμως προϋποθέτει ότι η επιστήμη από μέσο για την αύξηση των κερδών του κεφαλαίου θα μετατραπεί σε όργανο για την εξυπηρέτηση των λαϊκών αναγκών. Είναι υπόθεση που πρέπει να την αντιληφθούν όλοι οι λαοί και στη χώρα μας ο ελληνικός λαός, ο οποίος, με την πάλη του, χρειάζεται να επιβάλει την αλλαγή της εφαρμοζόμενης πολιτικής, που αντί για τα μεγάλα συμφέροντα πρέπει να φέρει στο επίκεντρό της τις λαϊκές ανάγκες.