Η συμβολή των Ελλήνων της Ρωσίας στη δημιουργία του ελληνικού στόλου | ΙΣΤΟΡΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η συμβολή των Ελλήνων της Ρωσίας στη δημιουργία του ελληνικού στόλου

Η πολιτική ανεξαρτησία αποτελεί βασικό παράγοντα του αυτοτελούς κράτους. Αν όμως οποιοδήποτε κράτος την πολιτική της ανεξαρτησίας δεν την κατοχυρώνει με τα απαραίτητα οικονομικά μέτρα, η αυτοτέλεια του κράτους αυτού χάνεται, το κράτος μετατρέπεται ξανά, στον α ή στον β βαθμό, σε εξαρτώμενο, σε προτεκτοράτο, χάνει την πολιτική του ανεξαρτησία, υποδουλώνεται.

Ιδιαίτερα ένα κράτος που από την Ανατολή και Δύση και Νότο βρέχεται από θάλασσες, με ένα τεράστιο σύμπλεγμα νησιών, όπως η Ελλάδα, είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της εθνικής του ανεξαρτησίας και ασφάλειας να δημιουργήσει ισχυρές ναυτικές πολεμικές δυνάμεις-στόλο. Επίσης, για να αναπτύξει την οικονομία του, είναι αναγκαίο να δημιουργήσει εμπορική ναυτιλία ισχυρή να εξασφαλίσει τις υδάτινες εσωτερικές και εξωτερικές μεταφορές του και να υπερασπίσει την ανεξαρτησία της χώρας.

Στην αρχή ετούτου του άρθρου θα εξετάσω τη συμβολή και ανάπτυξη του ελληνικού εμπορικού στόλου της χώρας. Ομως, εδώ δε θα εξετάσω την ευμενή επίπτωση της Ρωσο-τουρκικής Συνθήκης Ειρήνης του 1774 στην ανάπτυξη της ελληνικής πλοιοκτησίας, ούτε και τα άλλα ευεργετικά οικονομικά μέτρα της Ρωσίας στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, και ιδιαίτερα του ελληνικού πολεμικού στόλου, μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους.

Η ναυτιλία, το ειρηνικό αυτό αρχαίο συγκοινωνιακό μέσο, δεν αποτελεί απλώς ένα μέσο εμπορικών θαλάσσιων μεταφορών εμπορευμάτων, αλλά αποτελεί κι έναν παράγοντα οικονομικής ισχύος του κράτους και έναν κρίκο διεθνών επαφών που συμβάλλει στη σύσφιγξη της φιλίας των λαών. Ετσι στην Ελλάδα, ύστερα από την ανεξαρτησία, που απέκτησε το 1830, δημιουργείται η αντικειμενική ανάγκη υπεράσπισης της χώρας και οργάνωσης της εθνικής οικονομίας. Ενα από τα πρώτα μελήματα των πρώτων ελληνικών κυβερνήσεων για τη δημιουργία οικονομικών βάσεων του ελληνικού κράτους αποτέλεσε και η ίδρυση και ανάπτυξη της κρατικής εμπορικής ναυτιλίας. Ομως η οικονομία του νεοδημιουργημένου ελληνικού κράτους, ύστερα από την οχτάχρονη (1821-1829) εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση, είχε περιέλθει σε αδιέξοδο. Οι τεράστιες υλικές ζημιές που είχε υποστεί ο ελληνικός λαός δεν του παρείχαν τη δυνατότητα δημιουργίας στόλου. Αλλωστε, υπήρχαν άλλα πιο επείγοντα οικονομικά προβλήματα προς επίλυση. Εν τω μεταξύ, στην προσπάθειά της αυτή, η χώρα μας αντιμετώπιζε την αντίδραση των Μεγάλων Δυτικών χωρών, ιδίως της Αγγλίας, που την εποχή εκείνη ήταν θαλασσοκράτειρα και δεν ήθελε την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας ως ανταγωνιστή της και έφερνε με κάθε τρόπο εμπόδια.

Επίσης, θεωρούμε αβάσιμο τον ισχυρισμό του Σεραφείμ Μάξιμου, που, στο έργο του «Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό κατά τον ΧVΙΙΙ αιώνα», αναφέρει ότι η Γαλλία συνέβαλε στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας. Δεν ήταν δυνατόν μια τέτοια ναυτιλιακή δύναμη, σαν τη Γαλλία, που κατά καιρούς διατέλεσε κυρίαρχη ναυτική δύναμη στη Μεσόγειο, να δημιουργήσει παράλληλα με τη ναυτιλιακή ανταγωνίστρια της, την Αγγλία, και μια νέα ναυτιλιακή δύναμη, την Ελλάδα. Για την πραγμάτωση του σκοπού της δημιουργίας στόλου και εμπορικής ναυτιλίας, το 1867, ύστερα από 36 χρόνια από την ανεξαρτησία της χώρας, ιδρύθηκε στην Αθήνα Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή¹.Σκοπός της Επιτροπής ήταν η συγκέντρωση οικονομικών πόρων για τη δημιουργία εμπορικής ναυτιλίας.

Τέτοιου είδους επιτροπές συγκροτήθηκαν σ' όλες τις χώρες, στην Αλλοδαπή, εκεί βέβαια όπου υπήρχαν ελληνικές παροικίες. Οι Ελληνες της πόλης της Φιλικής Εταιρείας, της «Ακρόπολης» του Ελληνισμού, γενικά όλες οι ελληνικές παροικίες της Ρωσίας συνέδραμαν ποικιλότροπα στη διάρκεια του 19ου αιώνα, μα και στην πρώτη εικοσαετία του 20ού αιώνα στον αγώνα της ανεξαρτησίας και σε συνέχεια στην εδραίωση του νεοδημιουργημένου ελληνικού κράτους. Το Μάρτιο του 1867 αντιπροσωπεία της Ελληνικής Αγαθοεργού Κοινότητας Οδησσού, αποτελούμενη από τους εμπόρους πρώτης τάξεως, Γ. Ράλλη, Γ. Βουτσινά και τον γενικό πρόξενο της Ελλάδας στην πόλη αυτή²αποτάθηκαν στα τοπικά όργανα εξουσίας της Οδησσού και σε συνέχεια στα κεντρικά όργανα του ρωσικού κράτους με την παράκληση να τους επιτραπεί η ίδρυση Επιτροπής για τη συγκέντρωση, σε εθελοντική βάση, χρηματικών πόρων προς βοήθεια του ελληνικού κράτους στη δημιουργία εμπορικού στόλου. Ξεκινώντας από τις πατροπαράδοτες οικονομικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, φιλικές σχέσεις των δύο λαών σ' όλη την περίοδο της νεότερης ιστορίας τους και νωρίτερα, το ρωσικό κράτος επέτρεψε τη συγκέντρωση χρηματικών ποσών.

Αυτό το μαρτυρούν μια σειρά ντοκουμέντα που υπάρχουν στα Κρατικά Αρχεία της Οδησσού. Ο γενικός κυβερνήτης της ακριτικής περιοχής του Νοβορωσίσκ και της Βεσσαραβίας, κατόπιν αποφάσεως της κεντρικής εξουσίας, επέτρεψε στο κυβερνείο που διοικούσε τη δημιουργία Επιτροπής στην Οδησσό και την ελεύθερη δράση της³.Επιτροπές ιδρύθηκαν και σ' άλλες πόλεις της Ρωσίας όπου κατοικούσαν Ελληνες. Επίσης, τοπικές Επιτροπές συστήθηκαν σ' όλες τις χώρες του εξωτερικού όπου υπήρχαν ελληνικές παροικίες. Για την πραγμάτωση του σκοπού, ο πρίγκηψ Γορτσακώφ θεώρησε ότι δεν ήταν κατάλληλο να δοθεί σ' επίσημη μορφή η προαναφερόμενη αίτηση των Ελλήνων της Οδησσού για την ίδρυση της Επιτροπής, για να μην προκύψουν διπλωματικά προβλήματα με άλλες χώρες (ιδίως με την Αγγλία). Η ρωσική κυβέρνηση δεν έδωσε δημοσιότητα στην υπόθεση της συγκέντρωσης χρηματικών ποσών. Ηταν επόμενο οι Ελληνες της Οδησσού, οι οποίοι φλέγονταν από πατριωτικά αισθήματα, να μετάσχουν ενεργά σ' αυτό το τόσο σημαντικό έργο. Συγκέντρωση χρηματικών ποσών πραγματοποιήθηκε όχι μόνο μεταξύ των Ελλήνων της Οδησσού, αλλά από όλους τους Ελληνες που ζούσαν στη Ρωσία. Θα αναφέρω μια σειρά γεγονότα, που έχουν σχέση με την οικονομική υποστήριξη των ομογενών της Ρωσίας στη δημιουργία Εθνικού Στόλου. Στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα κατά τη χρονική περίοδο 1900-1919, το ελληνικό κράτος παίρνει μια σειρά μέτρα ενίσχυσης του πολεμικού στόλου της χώρας. Είναι περίοδος παραμονής των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Μπροστά σ' αυτήν την κρίσιμη κατάσταση, οι ομογενείς της Ρωσίας δεν έμειναν απαθείς και πρόσφεραν τον οβολό τους στο δυνάμωμα των ενόπλων δυνάμεων της χώρας μας. Στο έργο της συγκέντρωσης χρηματικών ποσών για τον ελληνικό πολεμικό στόλο συνέδραμαν όχι μόνο οι ελληνικές παροικίες της Ρωσίας, αλλά όλος ο ελληνισμός της Αλλοδαπής, βέβαια εκεί που υπήρχαν Ελληνες.

Στις 25 Μαρτίου του 1902, ημέρα επετείου της εθνικής γιορτής της Παλιγγενεσίας, στην ελληνική εκκλησία της πόλης Ταγκαρόγκ έγινε δοξολογία. Μετά τη δοξολογία από την Ελληνική Κοινότητα της πόλης οργανώθηκε εθελοντικός έρανος για τον Εθνικό Στόλο της Ελλάδας. Αποτέλεσμα του εράνου ήταν η συγκέντρωση του χρηματικού ποσού των 1.645 χρυσών φράγκων. Το χρηματικό ποσό στάλθηκε στο υπουργείο της Ναυτικής Επιτροπής για το ταμείο του εθνικού στόλου⁴.

Στην ελληνική παροικία της Οδησσού, στις 25 Μαρτίου του 1910, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Αγαθοεργούς Κοινότητας της πόλης οργάνωσε στην ελληνική λέσχη με την ονομασία «Ομόνοια», που βρισκόταν στο κέντρο της Οδησσού στην πλατεία Ελλήνων, πανηγυρική εκδήλωση στην οποία συγκέντρωσε οικονομικούς πόρους (ή χρηματικά ποσά) για τον Εθνικό Στόλο της Ελλάδας. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Νοβορωσίσκ (αργότερα Οδησσού), ο Θεσσαλονικιός Συνόδης Παπαδημητρίου πρόσφερε 1.000 φράγκα. Το ίδιο ποσό πρόσφερε ο αρχιμανδρίτης της ελληνικής εκκλησίας της Αγίας Τριάδος Οδησσού, Αγγελος Πεφάνης. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν και άλλοι ομογενείς, προσφέροντας διάφορα χρηματικά ποσά, όπως οι: Ελευθέριος Παπαδόπουλος, Γεώργιος Οικονομίδης, Ελευθέριος Παυλίδης, Πελοπίδας Μαυρομάτης, από 1.000 φράγκα ο καθένας. Επίσης, από 500 φράγκα πρόσφεραν: ο Γεώργιος Παυλίδης και Εμμανουήλ Μανουηλίδης, ο δε Νικόλαος Λινάκης πρόσφερε 350 φράγκα, οι Γεώργιος Πεκατώρος, ο Ιωάννης Πορτοκάλης, ο Θεοδόσιος Παπαδόπουλος και ο Σωκράτης Παντελής από 300 φράγκα, ένας ανώνυμος 300 φράγκα, ο Κλεάνθης Παντάκης, ο Θεόφραστος Μελισσαράτος από 270 φράγκα, δύο ανώνυμοι από 200 φράγκα, ο Αντώνης Βαλσαμάκης 75 φράγκα, ο Σιλβέστρος Καμουτίδης 67 φράγκα, ο ταγματάρχης του ρωσικού στρατού Γ. Κωνσταντάς 50 φράγκα⁵.Οι ομογενείς της Οδησσού συγκέντρωσαν μεταξύ των μελών της Κοινότητας το χρηματικό ποσό των 19.326 χρυσών φράγκων, τα οποία στάλθηκαν στον υπουργό επί Ναυτικών για να δοθούν στον Εθνικό Στόλο⁶.Μια άλλη ομογενής της Οδησσού, η σύζυγος του αποβιώσαντος μεγαλέμπορου, επιχειρηματία, τραπεζίτη και πλοιοκτήτη της Οδησσού Θεοδώρου Π. Ροδοκανάκη, Αικατερίνη, πρόσφερε μεγάλα χρηματικά ποσά σε διάφορα ευαγή ιδρύματα της Ρωσίας, της Ελλάδας και της Γαλλίας. Το 1910 πρόσφερε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για τον Εθνικό Στόλο της Ελλάδας και συγκεκριμένα για το θωρηκτό «Ψαρά»⁷.Ενας άλλος Ελληνας, ο Γεώργιος Ροδόπουλος του Ιωάννου, σιτέμπορος από το Ροστόφ-Ντον πρόσφερε τον Οκτώβριο του 1911 στο ταμείο του Εθνικού Στόλου της Ελλάδας, το μεγάλο χρηματικό ποσό των δέκα χιλιάδων ρουβλίων⁸.Ενώ ο Λ. Βανδώρος από τη Γιάλτα πρόσφερε 300 δραχμές υπέρ του πληρώματος του τορπιλοβόλου «Βότση».

Για την πατριωτική πράξη των ομογενών, εκ μέρους του υπουργείου Ναυτικών στάλθηκε ευχαριστήριο έγγραφο στον Πρόεδρο της Ελληνικής Αγαθοεργούς Κοινότητας Οδησσού, τον Αρχιμανδρίτη Αγγελο Πεφάνη. Ετσι, ακόμα μια φορά ο Ελληνισμός της Ρωσίας πρόσφερε ξανά έμπρακτη οικονομική βοήθεια για το δυνάμωμα του ελληνικού στόλου.

Σημειώσεις

1. Κρατικό Αρχείο Περιοχής Οδησσού (ΚΑΠΟ), Απόθεμα 2, Καταγραφή 2, Φάκελος 1163, Φύλλο 2.

2. Το ίδιο.

3. ΚΑΠΟ, Απόθεμα 2, Καταγραφή 2, Φάκελος 1163, Φύλλο 2.

4. Περιοδικό, «Ελληνισμός», έτος Ε. Εν Αθήναις 1902, σελίδες 252-253.

5. Εφημερίδα, «Κόσμος», 30 Μαρτίου 1910.

6. ΚΑΠΟ, Απόθεμα 765, Καταγραφή 1, Φάκελος 19, Φύλλα 185-189.

7. Εφημερίδα, «Κόσμος», 7 Μαρτίου 1910.

8. Παράρτημα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, 19 Νοεμβρίου 1911.

Κώστας ΑΥΓΗΤΙΔΗΣ
Καθηγητής Ιστορίας -ερευνητής. Μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών