Η σοσιαλδημοκρατία έπαιξε ένα συγκεκριμένο ρόλο στη μεταπολεμική Ευρώπη, απέναντι στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο και τα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης. Αντίστοιχα και το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Αυτός ο κύκλος, προφανώς, έκλεισε μετά τις ανατροπές που έγιναν την περίοδο 1989-1991 και, κυρίως, λόγω των αναγκών και απαιτήσεων του κεφαλαίου σ' αυτή τη φάση εξέλιξης του καπιταλισμού. Ετσι η σοσιαλδημοκρατία, μετά την αρχική ευφορία για τη «δικαίωσή» της, άρχισε να προβληματίζεται σοβαρά για τη φυσιογνωμία και το ρόλο της από δω και μπρος. Στον προβληματισμό αυτό λειτούργησε καταλυτικά ο ρόλος των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων που ασκούν κυβερνητική εξουσία σε ευρωπαϊκές χώρες.

Η κυβερνητική πολιτική τους ρυμούλκησε τα κόμματα αυτά σε κλασικές νεοφιλελεύθερες - αντιλαϊκές πρακτικές, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν την ανάγκη και για ένα άλλο ιδεολογικό περιτύλιγμα. Εκτός των άλλων, πρόσφεραν και μια ακόμα σημαντική υπηρεσία στην άρχουσα τάξη, που τα κλασικά δεξιά - νεοφιλελεύθερα κόμματα αδυνατούν να προσφέρουν: χειραγώγησαν ένα μεγάλο μέρος λαϊκών - κοινωνικών δυνάμεων που έλεγχαν όχι μόνο στην αποδοχή της δεξιάς πολιτικής που ασκούν, αλλά και στην ενσωμάτωσή τους στο κατεστημένο.

Η καπιταλιστική «παγκοσμιοποίηση» και η «νέα τάξη πραγμάτων» του ιμπεριαλισμού δημιουργούν νέα δεδομένα γι' αυτούς τους μηχανισμούς που έχουν ταχθεί να υπηρετούν το εκμεταλλευτικό σύστημα. Η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί παρά ν' ανταποκριθεί στη νέα «πρόκληση», που εξάλλου της δίνει την ευκαιρία για μια ιδεολογική «μετάλλαξη» απαραίτητη προκειμένου να ανταποκριθεί καλύτερα στο ρόλο της στο όνομα της αλλαγής των συνθηκών και της ανάγκης «ανανέωσης και εκσυγχρονισμού», έτσι που να μπορεί να εφαρμόζει αντιλαϊκή πολιτική, συνεχίζοντας να χειραγωγεί λαϊκές μάζες. Προχωράει δηλαδή σ' ένα είδος πολιτικής «κλωνοποίησης». Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της διαδικασίας είναι η απαγκίστρωση από σοσιαλδημοκρατικές αναφορές του παρελθόντος, που χαρακτηριστικό τους ήταν το λεγόμενο κοινωνικό κράτος και η προσαρμογή στις σημερινές απαιτήσεις του καπιταλισμού.

Αυτός ο «εκσυγχρονισμός» σηματοδοτεί την ανάγκη που υπάρχει για πιο αποτελεσματική λειτουργία του αστικού πολιτικού συστήματος και που απαιτεί ιδεολογική και πολιτική προσαρμογή των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στις σύγχρονες συνθήκες, όπου επιβάλλεται από τον ιμπεριαλισμό ένταση της εκμετάλλευσης, με κάθε μορφή και τρόπο, όπως φαίνεται από τη συνεχή εφαρμογή των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων. Αυτή η κατάσταση, που αυξάνει τις κοινωνικές ανισότητες, δημιουργεί συνθήκες έντασης της ταξικής πάλης έως και αμφισβήτησης του συστήματος. Χρειάζεται, επομένως, μορφή διαχείρισης που να μοιράζει τη φτώχεια ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα, έτσι που να αποτρέπεται η μετατροπή της δυσαρέσκειας σε συνειδητή πάλη. Και αυτή η πολιτική, βεβαίως, χρειάζεται ιδεολογική στήριξη, παρουσιαζόμενη ως «σύγχρονη» και «κοινωνική».

Εξάλλου, και οι αλλαγές στο ΠΑΣΟΚ, σύμφωνα με τις πληροφορίες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, θα αφορούν τόσο τη λειτουργία όσο και τη φυσιογνωμία του, ώστε το κόμμα αυτό «να αποκτήσει ένα σύγχρονο και ελκυστικό πρόσωπο». Το πνεύμα που διαπερνά τις προτεινόμενες αλλαγές έχει την ανάγκη να «ξορκίσει» οτιδήποτε συνδέεται με το λαϊκίστικο παρελθόν του, αφού αυτό του δημιουργεί εμπόδια. Παράδειγμα, οι συνεχείς αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του. Ετσι, σύμφωνα με το προσχέδιο, το οποίο έχει ετοιμάσει η επίτροπος της ΕΕ Αννα Διαμαντοπούλου, ως επικεφαλής της σχετικής επιτροπής, το ΠΑΣΟΚ θα είναι ένα «κόμμα ανοιχτό, δικτυακού τύπου», «ευρωπαϊκό» και «κόμμα σχολείο». Επίσης κόμμα «συμμετοχικό στις διαδικασίες εκλογής όλων των οργάνων», υπό τη μορφή των «δημοψηφισμάτων».

Το μοντέλο, σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα, πάνω στο οποίο θα επιχειρήσει το ΠΑΣΟΚ τον «εκσυγχρονισμό» του, είναι αυτό του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας του Σρέντερ και του Νέου Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας του Μπλερ. Ακρως αποκαλυπτικός τόσο για την πορεία της σοσιαλδημοκρατίας, όσο και για τις πολιτικές που δρομολογούνται να υπηρετήσει από δω και μπρος είναι ο γγ του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, Ολαφ Σολτς. Οι προτάσεις του για τον «εκσυγχρονισμό» του δικού του κόμματος, που είναι πρότυπο για τις αλλαγές που προωθούνται στο ΠΑΣΟΚ, σύμφωνα με δημοσίευμα της «Καθημερινής», «αποκηρύσσουν το δημοκρατικό σοσιαλισμό» και επιχειρούν να δώσουν νέο περιεχόμενο στην έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης, την οποία αποσυνδέουν από την ανακατανομή του πλούτου.

Ο Ολ. Σολτς μιλάει για «ριζοσπαστικό επαναπροσδιορισμό της έννοιας κοινωνική δικαιοσύνη ως τη δυνατότητα συμμετοχής στη μόρφωση και την εργασία». Δηλαδή, τα δικαιώματα των εργαζομένων στη μόρφωση και την εργασία «ελαστικοποιούνται» και γίνονται «δυνατότητες». Μάλιστα, ανάμεσα στις «ριζοσπαστικές» προτάσεις είναι και αυτή που προβλέπει ότι «ένας άνεργος θα είναι εφεξής υποχρεωμένος να αποδεχτεί οποιαδήποτε θέση εργασίας του προσφέρεται, ανεξάρτητα από προσόντα και προετοιμασία, επί ποινή διακοπής του επιδόματος ανεργίας». Ουσιαστικά, γενικεύεται η λογική που εξατομικεύει την ευθύνη της κάλυψης των αναγκών της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, αυτές κυρίως που μέχρι πριν μερικά χρόνια παρέχονταν από το κράτος. Με τις ιδιωτικοποιήσεις, η ευθύνη για την κάλυψη θα φορτώνεται στα λαϊκά στρώματα. Αν έχουν την οικονομική δυνατότητα, θα τις καλύπτουν. Διαφορετικά, δε θα τις καλύπτουν ή θα μπορούν να έχουν ορισμένες φτηνές, κακής ποιότητας υπηρεσίες για την κάλυψη των αναγκών τους. Επίσης, το ζήτημα της «δυνατότητας», π.χ. στο να βρουν δουλιά άνεργοι, μπορεί να σημαίνει και τζάμπα δουλιά για τον εργοδότη που θα πληρώνει μόνο το ένσημο, όπως πρόσφατα ανακοινώθηκε από τον Ελληνα υπουργό Εργασίας.

Το εάν αυτή η ιδεολογική προσαρμογή με τη μια ή την άλλη διατύπωση αποτελέσει τη βάση της νέας διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ, αυτό μένει να φανεί. Ομως, οι αντιλήψεις αυτές είναι εκείνες που καθοδηγούν την κυβερνητική πολιτική του ΠΑΣΟΚ. Αυτή είναι πλέον - ανεξάρτητα από το αν δεν είναι ακόμη διατυπωμένη - η ιδεολογική βάση του ΠΑΣΟΚ.