Λονδίνο 12 Απρίλη 1871

...Χτες λάβαμε την καθόλου καθησυχαστική είδηση ότι ο Λαφάργκ (όχι η Λάουρα) βρίσκεται τη στιγμή αυτή στο Παρίσι.

Αν θα κοιτάξεις το τελευταίο κεφάλαιο του έργου μου «Η 18 Μπρυμαίρ», θα δεις ότι σαν κατοπινή προσπάθεια της Γαλλικής Επανάστασης κηρύγνω: να μην περάσει τη γραφειοκρατική - στρατιωτική μηχανή απ' το ένα χέρι στο άλλο, όπως γίνονταν ως τώρα, αλλά να την τσακίσει (zerbrechen), και τέτοιος ακριβώς είναι ο προκαταρκτικός όρος κάθε πραγματικής λαϊκής επανάστασης στην ήπειρο. Τέτοια ακριβώς είναι και η προσπάθεια των ηρωικών κομματικών συντρόφων μας του Παρισιού. Τι ελαστικότητα, τι ιστορική πρωτοβουλία, τι ικανότητα αυτοθυσίας έχουν αυτοί οι παριζιάνοι! Υστερα από έξι μηνών λιμοκτονία και καταστροφή που προκλήθηκε περισσότερο από την εσωτερική προδοσία παρά απ' τον εξωτερικό εχθρό, ξεσηκώνονται κάτω από τις πρωσικές ξιφολόγχες, σαν να μην είχε γίνει ποτέ πόλεμος ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία, και σα να μη βρισκόταν ακόμα ο εχθρός μπρος στις πύλες του Παρισιού! Η ιστορία δεν έχει όμοιο παράδειγμα παρόμοιου μεγαλείου! Αν υποκύψουν, δε θα φταίει γι' αυτό τίποτα άλλο, από την «καλοαγαθία» τους. Επρεπε να βαδίσουν αμέσως ενάντια στις Βερσαλλίες, μόλις ο Βινουά, και ύστερα το αντιδραστικό τμήμα της ίδιας της παρισινής εθνοφυλακής είχαν αδειάσει τη γωνιά. Αφησαν να τους ξεφύγει η κατάλληλη στιγμή από ενδοιασμούς συνείδησης. Δε θέλανε να αρχίσουν τον εμφύλιο πόλεμο, σα να μην τον είχε κιόλας αρχίσει ο Θιέρσος, το τερατώδικο αυτό έκτρωμα, με την απόπειρα του να αφοπλίσει το Παρίσι! Δεύτερο λάθος: Η Κεντρική Επιτροπή παραιτήθηκε πολύ νωρίς από την εξουσία της για να κάνει τόπο στην Κομμούνα. Πάλι από πάρα πολύ «έντιμους» ενδοιασμούς! Οπως και νάναι, αυτή η τωρινή εξέγερση του Παρισιού - ακόμα κι αν υποκύψει στους λύκους, τα γουρούνια και τα παλιόσκυλα της παλιάς κοινωνίας - είναι το πιο ένδοξο κατόρθωμα του κόμματός μας ύστερα από την παρισινή εξέγερση του Ιούνη. Ας συγκρίνει κανείς μ' αυτούς τους παρισινούς που κάνουν έφοδο ακόμα και στον ουρανό, τους δούλους της γερμανο-πρωσικής ιερής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με τις μεταθανάτιες μασκαράτες της, που μυρίζουν στρατώνα, εκκλησία, επαρχιώτικη αριστοκρατία και πάνω απ' όλα φιλισταϊσμό.

Και με την ευκαιρία. Στην επίσημη δημοσίευση των ονομάτων αυτών που χρηματοδοτούνταν άμεσα απ' το ταμείο του Λ. Βοναπάρτη, βρίσκεται η σημείωση ότι ο Φογκτ τον Αύγουστο του 1859 πήρε 40.000 φράγκα! Ανακοίνωσα το γεγονός στον Λήμπκνεχτ για παραπέρα χρησιμοποίηση.

Μπορείς να μου στείλεις τον Χόξτχαουζεν, μια και τον τελευταίο καιρό παίρνω άθικτες διάφορες μπροσούρες κ.τ.λ., όχι μόνο από τη Γερμανία, αλλά και από την Πετρούπολη.

Ευχαριστώ για τις διάφορες εφημερίδες που μου στέλνεις (παρακαλώ να μου στέλνεις περισσότερες γιατί θέλω κάτι να γράψω για τη Γερμανία, το Ράιχσταγκ, κ.τ.λ.)...

Λονδίνο, 17 του Απρίλη 1871

Το γράμμα σου έφτασε καλά. Τη στιγμή αυτή, είμαι πνιγμένος στη δουλιά. Γι' αυτό μόνο δυο λόγια. Μου είναι εντελώς ακατανόητο πως μπορεί να συγκρίνεις μικροαστικές διαδηλώσεις τύπου 13 του Ιούνη 1849 ⁽¹⁾ κτλ., με τον τωρινό αγώνα στο Παρίσι.

Η παγκόσμια ιστορία θα μπορούσε να γίνεται βέβαια πολύ πιο άνετα, αν τον αγώνα τον αναλάβαιναν μόνον με τον όρο αλάθευτων ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας. Θα ήταν εξάλλου πολύ μυστηριώδης η φύση της αν δεν έπαιζαν κανένα ρόλο οι «συμπτώσεις». Κι αυτές οι ίδιες οι συμπτώσεις ανήκουν φυσικά στη γενική πορεία της ανάπτυξης και ισοφαρίζονται πάλι από άλλες συμπτώσεις. Ομως η επιτάχυνση και η επιβράδυνση εξαρτιόνται σε μεγάλο βαθμό από τέτιες «συμπτώσεις», που ανάμεσά τους φιγουράρει και η «σύμπτωση» του χαρακτήρα των ανθρώπων, που πρώτοι βρίσκονται επικεφαλής του κινήματος.

Η αποφασιστική δυσμενής «σύμπτωση» αυτή τη φορά δεν πρέπει καθόλου ν' αναζητηθεί στις γενικές συνθήκες της γαλλικής κοινωνίας, αλλά στην παρουσία των Πρώσων στη Γαλλία και στη θέση τους ακριβώς έξω από το Παρίσι. Αυτό το ξέρανε πολύ καλά οι παριζιάνοι. Αυτό το ξέρανε όμως και τα αστικά καθάρματα των Βερσαλλιών. Ακριβώς γι' αυτό έβαλαν τους παριζιάνους μπρος στο δίλημμα ή να δεχθούν τον αγώνα ή να υποκύψουν δίχως αγώνα. Ο εκφυλισμός της εργατικής τάξης στην τελευταία περίπτωση θα ήταν μια πολύ μεγαλύτερη συμφορά από το χαμό ενός οποιουδήποτε αριθμού «αρχηγών». Η πάλη της εργατικής τάξης με την τάξη των κεφαλαιοκρατών και με το κράτος της μπήκε σε νέα φάση χάρη στον παρισινό αγώνα. Οποια κι αν είναι η άμεση έκβαση της υπόθεσης, έχει πια κερδηθεί ένα καινούργιο σημείο αφετηρίας κοσμοϊστορικής σημασίας.

----

1. Στις 13 του Ιούνη 1849 έγινε στο Παρίσι μια διαδήλωση διαμαρτυρίας, που την οργάνωσαν οι «Ορεινοί» ενάντια στη βίαιη κατάλυση της δημοκρατίας της Ρώμης από τα γαλλικά στρατεύματα. Η διαδήλωση αυτή διαλύθηκε σχεδόν άκοπα και επιβεβαίωσε μονάχα τη χρεοκοπία της μικροαστικής επαναστατικής δημοκρατίας στη Γαλλία (Σημ. Σύντ.)