Στην Εθνική Αντίσταση, σε γεγονότα της σημαδιακά, σε επώνυμους και ανώνυμους ήρωές της, στην προσφορά της για τον πολιτισμό και τη μόρφωση του λαού, σε δημιουργούς και δημιουργήματα (λόγου, μουσικής, εικαστικών τεχνών) που αυτή ενέπνευσε, αφορούν τρεις σημαντικότατες, ως προς το περιεχόμενο, πλούσια εικονογραφημένες με ντοκουμέντα και καλαίσθητες στην όψη εκδόσεις.

Προτάσσουμε το βιβλίο του Γιάννη Γ. Κουβά «Σκοπευτήριο Καισαριανής - Η ματωμένη καρδιά της Ελλάδας» (εκδόσεις «Εντός»), όχι μόνο λόγω του θέματος και της αξίας του. Πώς να μην το προτάξει όποιος ξέρει ότι το Σκοπευτήριο της Καισαριανής είναι το μέγιστο και σπουδαιότερο στην Ελλάδα θυσιαστήριο της λευτεριάς, γι' αυτό και σύμβολο όλων των άλλων «βωμών» ανθρωποθυσίας για τη λευτεριά, την ανεξαρτησία και προκοπή του λαού μας; Πώς να μην το προτάξει όποιος μεγάλωσε στην Καισαριανή, όποιος (όπως η υποφαινομένη) από νήπιο ακόμα, συχνοπερνούσε, με δέος, τη μάντρα Σκοπευτηρίου - «να αχνοπατάς αυτά τα αιματοποτισμένα, ιερά χώματα, να μην... πονούν οι αμέτρητοι ήρωες που χάσανε τη ζωή τους για τη λευτεριά», έλεγε η μάνα. Οποιος από νήπιο ακόμα άκουγε τα ονόματα μερικών από τους 200 της Πρωτομαγιάς, λ.χ., του Δημήτρη Ρεμπούτσικα, και μαθήτρια, ακόμα, πρωτοδιάβασε το στερνό γράμμα του Ρεμπούτσικα στους δικούς του και μερικών άλλων από τους 200 θυσιασμένους κομμουνιστές, γραμμένα σε κομματάκια χαρτιού, τα οποία πέταξαν από το καμιόνι που τους πήγε στο Σκοπευτήριο.

Γέννημα-θρέμμα της Καισαριανής, ο ΕΑΜίτης και πολυγραφότατος συγγραφέας Γιάννης Κουβάς, για χρόνια και χρόνια, ακάματα, σαν «μυρμήγκι» και «μέλισσα», συνέλεγε και το παραμικρό στοιχείο που θα μπορούσε να ρίξει «φως», να συνθέσει και να απαθανατίσει την ιστορία του ηρωικού λαού της Καισαριανής και των πολλών και πολυάριθμων ανθρωποθυσιών που τελέστηκαν στο Σκοπευτήριο, το οποίο κάθε άλλο παρά τυχαία στήθηκε σ' αυτή την προσφυγοσυνοικία. Το βιβλίο του Γ. Κουβά, με την πληθώρα ντοκουμέντων, επίσημων πηγών, μαρτυριών, βιογραφικών στοιχείων των ηρώων, ευρετηρίων ονομάτων όλων των εκτελεσμένων κατά την ιταλογερμανική κατοχή, ποιημάτων, βιβλίων, εικαστικών έργων που ενέπνευσε το θυσιαστήριο στην Καισαριανή, φωτογραφιών κλπ. που περιέχει, είναι μια σπουδαία προσφορά-κατάθεση στην ιστοριογραφία.

Την Καισαριανή «και προσφυγομάνα την είπανε, και εργατομάνα, και φτωχομάνα και ανταρτομάνα», και «αρχόντισσα» και «κυρά». Μα κι «άλλα προσωνύμια της πρέπουνε», συνδυασμένα με τη λέξη «μάνα». Γιατί; Γιατί «την ποδοπατήσανε και δεν έκλαψε. Γιατί της ρημάξανε τα σωθικά και της ξεσκίσανε τις σάρκες, κι αυτή, χωρίς συντυχιά, τον ήλιο κοίταγε κατάματα. Γιατί της λαβώσανε την καρδιά και με αίμα ποτίζανε τη γη της κι αυτή τραγουδούσε». Πολεμούσε τραγουδώντας «Λευτεριά πανώρια κόρη», όπως τονίζει, προλογικά, ο συγγραφέας.

Το 2002, από τη στήλη «Βιβλίο» του «Κυριακάτικου Ριζοσπάστη» είχαμε επαινέσει το εξαιρετικό έργο των Κώστα Ν. Χατζηπατέρα-Μαρίας Φαφαλιού-Δραγώνα «ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ '41-'44 - Η Αθήνα της Κατοχής (Α΄ τόμος)» (εκδόσεις «Κέδρος»). Εργο-αποτέλεσμα μακρόχρονης και συστηματικής έρευνας σε κάθε προσβάσιμη «πηγή», συλλογή και μαρτυρία. Ερευνα, η οποία φέρει στο «φως» και πολλά άγνωστα, ή ακατάγραφα από προηγούμενα σχετικά βιβλία γεγονότα και πολύπλευρες πτυχές από τους αγώνες και την καθημερινότητα της κατεχόμενης και αντιστεκόμενης Αθήνας. Γεγονότα και πτυχές που τεκμηριώνονται και εικονογραφικά - με πολλή καλαισθησία - με πληθώρα, και μεγάλης ποικιλίας, ντοκουμέντων (ελληνικά, γερμανικών και άλλων ξένων επισήμων εγγράφων), δημοσιεύματα ελληνικών και ξένων εφημερίδων και εντύπων, ΕΑΜικών εντύπων, ναζιστικών εντύπων, χειρόγραφα-μαρτυρίες της εποχής, ταυτότητες αγωνιστών, λογοτεχνικά κείμενα (ποιήματα, διηγήματα, μαντινάδες), αφίσες, πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, ανέκδοτα σκίτσα, σχέδια Ελλήνων και ξένων αντιφασιστών, παρτιτούρες ΕΠΟΝίτικων και ΕΑΜίτικων τραγουδιών, φωτογραφίες προσώπων- γεγονότων-χώρων-κτιρίων, κ.ά.

Το ίδιο ενδιαφέρον στο περιεχόμενο, το ίδιο πλούσια και όμοια εικονογραφημένος και με όμοια παραρτήματα «πηγών» και ευρετηρίου είναι και ο Β΄ τόμος (413 σελίδες), ο οποίος κυκλοφόρησε πρόσφατα και αφιερώνεται στη μνήμη του πρώτου εκ των δύο συγγραφέων του, τον Κώστα Ν. Χατζηπατέρα, ο οποίος δεν πρόλαβε να δει το έργο ολοκληρωμένο. Προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για τα περιεχόμενα του τόμου, αναφέρουμε τους τίτλους των κεφαλαίων του: «Σύσσωμη Αντίσταση», «Φυγαδεύσεις και δολιοφθορές», «Το μοιραίο τίμημα της Αντίστασης», «Οι περιπλανώμενοι Ιουδαίοι της Αθήνας», «Το ποικιλόμορφο μωσαϊκό της Κατοχής», «Το τελευταίο καλοκαίρι», «Το γλυκοχάραμα της λευτεριάς», «Επιτέλους ελεύθεροι».

«Θραμμένος» από παιδί και «ανδρωμένος» με τα οράματα και τους αγώνες της Εθνικής Αντίστασης είναι ο φιλόλογος και συγγραφέας, επαναπατρισμένος από τη Ρουμανία, πολιτικός πρόσφυγας Μιχάλης Αλ. Ράπτης. Γεννήθηκε το 1931 στο Τρίλοφο Καστοριάς. Αετόπουλο και ΕΠΟΝίτης στα χρόνια της Κατοχής, με «όπλο» του ένα χωνί διαλαλούσε στο χωριό του τα συνθήματα του ΕΑΜ. Δεκαεξάχρονος, το 1947, για να σωθεί από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού, στο Γράμμο-Βίτσι, κατά του ΔΣΕ, πήρε το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς στο Βουκουρέστι. Εκεί τέλειωσε το Γυμνάσιο. Δάσκαλοί του ήταν οι επικεφαλής, τότε, της Επιτροπής Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ), Ελλη Αλεξίου και Γιώργος Αθανασιάδης. Δυο δάσκαλοι που του γέννησαν τον πόθο να τους μοιάσει, να γίνει δάσκαλος και την αγάπη για τα έργα τέχνης που υπηρετούν και εξυψώνουν τον άνθρωπο και την κοινωνία. Ο Μιχάλης Ράπτης σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου, δίδαξε τα ρωσική γλώσσα σε ρουμανικά σχολεία, την ελληνική στο Ελληνικό Λύκειο και στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου. Διατέλεσε επιθεωρητής της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην περιοχή Βουκουρεστίου. Τιμήθηκε από το ρουμανικό υπουργείο Παιδείας με τον τίτλο του «Πρωτοπόρου Καθηγητή» (1960). Συμμετείχε στη συγγραφή του εκπαιδευτικού βιβλίου για τα παιδιά της πολιτικής προσφυγιάς «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Από το 1970 έως τον επαναπατρισμό του, το 1984, ήταν μέλος της Συντονιστικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής (συνέχεια της ΕΒΟΠ) για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση όλων των προσφυγόπουλων στις σοσιαλιστικές χώρες. Στα χρόνια 1985-1989 διατέλεσε επόπτης της Βιβλιοθήκης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και έγραψε την ιστορική πραγματεία «Επίτομη Ιστορία του Ελληνικού Μελοδράματος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής 1888-1989».

Παραθέσαμε τα παραπάνω συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία του Μιχάλη Ράπτη για να προϊδεάσουμε τους αναγνώστες μας για τη μεγάλη αξία, τον πολύπλευρο θεματικό πλούτο, αλλά και παιδαγωγικό στόχο του βιβλίου Μιχάλη Ράπτη «Η Εθνική Αντίσταση μέσα από τις Τέχνες, τη λόγια και λαϊκή δημιουργία (Η συνεισφορά των αντιστασιακών εκπαιδευτικών στην πνευματική ανάταση του λαού μας)». Ο συγγραφέας περιέλαβε στο έργο του και διακόσια αντιστασιακά ποιήματα και τραγούδια (πολλά με τις παρτιτούρες τους) για να διασωθούν και να περάσουν στο στόμα, στο νου και στην ψυχή των σημερινών και αυριανών νέων. Το έργο, πραγματικά σημαντική συμβολή στη διδακτική πράξη, εικονογραφείται με εικαστικά έργα τέχνης, φωτογραφικά ντοκουμέντα της Αντίστασης και φωτογραφίες πολλών ΕΑΜιτών πνευματικών δημιουργών και παιδαγωγών.