Στο δεύτερο κείμενο των Θέσεων της ΚΕ γίνεται αναφορά στην προσπάθεια της αστικής τάξης της Ελλάδας να αναβαθμίσει τον γεωπολιτικό της ρόλο συμμετέχοντας ενεργά στους στρατιωτικούς και πολιτικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ, ενώ τονίζει και την φιλοδοξία της να αναβαθμίσει τις θέσεις της σε Βαλκάνια και Νοτιοανατολική Μεσόγειο, όπου έχει μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Με το παρόν κείμενο γίνεται προσπάθεια να φωτιστούν πλευρές αυτής της προσπάθειας πιο ειδικά για την περιοχή της ΝΑ Μεσογείου.

Η περιοχή της Μέσης Ανατολής και της ΝΑ Μεσογείου έχει μεγάλη γεωγραφική σημασία, αποτελεί πέρασμα εμπορευμάτων και αγωγών Ενέργειας, περιοχή πλούσια σε υδρογονάνθρακες. Τις τελευταίες δεκαετίες, χώρες όπως τα ΗΑΕ (Ντουμπάι) αποτελούν σημείο εισόδου και επανεξαγωγής προϊόντων τόσο για χώρες της περιοχής όσο και γειτονικών αφρικανικών και ασιατικών. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται τομείς όπως η έρευνα και οι νέες τεχνολογίες με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Ισραήλ (σύμφωνα με τη «Wall Street Journal» από το 2015 το Τελ Αβίβ βρίσκεται στην τρίτη θέση των 12 σημαντικότερων πόλεων όπου αναπτύσσεται υψηλή τεχνολογία) και τα ΗΑΕ που είναι η πρώτη αραβική χώρα που έστειλε διαστημικό σκάφος στον πλανήτη Αρη.

Αρκετές χώρες της περιοχής, όπως Σαουδική Αραβία (ΣΑ) και ΗΑΕ, μεταρρυθμίζουν την οικονομία τους επενδύοντας στη βιομηχανία, στις τηλεπικοινωνίες, στον τουρισμό, στο εμπόριο και τα logistics. Οι τιμές του πετρελαίου και οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία επιδεινώνουν την κατάσταση πολλών χωρών της περιοχής, αυξάνοντας την ανεργία και τη φτώχεια, όπως σε Λίβανο και Ιορδανία, οδηγούν σε αλλαγές όπως η εισαγωγή φορολογικού συστήματος στη ΣΑ. Ταυτόχρονα αναπτύσσονται νέες σχέσεις και συμμαχίες που συνδέονται άμεσα με ζητήματα της οικονομίας και οξύνουν ανταγωνισμούς και αντιθέσεις (παράδειγμα: η σύναψη σχέσεων μεταξύ ΗΑΕ - Ισραήλ οδήγησε στην απευθείας σύνδεση Ισραήλ - ΗΑΕ μέσω του λιμανιού της Χάιφα, σύνδεση που χαρακτηρίστηκε ιστορική για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στην περιοχή και ταυτόχρονα όξυνε ανταγωνισμούς και αντιθέσεις όπως με την αγορά του ιδιωτικοποιημένου λιμανιού της Χάιφα μεταξύ Τουρκίας και ΗΑΕ).

Οι αλλαγές στην οικονομία οδηγούν σε ανάπτυξη εργατικών και λαϊκών κινητοποιήσεων όπως των εκπαιδευτικών και άλλων κλάδων στην Ιορδανία, τις λαϊκές κινητοποιήσεις και συγκρούσεις σε Λίβανο και Ιράκ. Την κατάσταση αυτή αξιοποιούν εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις για την προώθηση των δικών τους συμφερόντων (δες «Αραβική Ανοιξη»).

Η περιοχή παραμένει πεδίο σφοδρών αντιπαραθέσεων, μεταξύ ΗΠΑ - ΕΕ - ΝΑΤΟ και Ρωσίας - Κίνας, αλλά και μεταξύ τοπικών δυνάμεων όπως Τουρκία - Ιράν - ΣΑ και Ισραήλ, τόσο στα μέτωπα των πολεμικών συγκρούσεων (Συρία, Λιβύη) όσο και στις υπόλοιπες χώρες. Στο Ιράκ, παρά την έντονη παρουσία αμερικανικών δυνάμεων έχει σοβαρή παρέμβαση το Ιράν, όπου, εκτός των άλλων, παίζει σημαντικό ρόλο στον ενεργειακό τομέα μέσω εξαγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ έχει σημαντική παρουσία στις κατασκευές και στις εξαγωγές δομικών υλικών. Η Τουρκία θεωρείται στρατηγικός οικονομικός εταίρος με ισχυρή σχετικά παρουσία στην ιρακινή αγορά και σημαντικό ρόλο στις εξαγωγές πετρελαίου. Η Κίνα έχει επενδύσει κυρίως στον πετρελαϊκό τομέα (το Ιράκ είναι ο δεύτερος σημαντικότερος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας) και επιδεικνύει έντονη κινητικότητα για την ανάληψη έργων στο πλαίσιο της ανασυγκρότησής του. Ταυτόχρονα αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγέα και εισαγωγέα προϊόντων στην ΣΑ. Είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ (το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκε κατά 402% την τελευταία δεκαετία, φτάνοντας περίπου τα 14 δισ. δολ. το 2018). Η Αίγυπτος είναι λήπτρια μεγάλης ευρωπαϊκής αναπτυξιακής βοήθειας (την περίοδο 2007-2013 έλαβε 1 δισ.) ενώ κορυφαίοι επενδυτές είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, το Βέλγιο. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν στρατιωτικές βάσεις όπως του Ηνωμένου Βασιλείου στην Κύπρο, της Ρωσίας στη Συρία, των ΗΠΑ σε Ιράκ, Συρία, Περσικό Κόλπο, της Τουρκίας στο Κατάρ και της Κίνας στο Τζιμπουτί.

Η αστική τάξη της Ελλάδας φιλοδοξεί να αναβαθμίσει τις θέσεις της στην περιοχή τόσο με τη σύναψη οικονομικών σχέσεων και ανάπτυξη ελληνικών επενδύσεων όσο και με την προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων από κεφάλαια της περιοχής στην Ελλάδα. Ενισχύει την στρατιωτική της παρουσία μέσω διμερών συμφωνιών και με αποστολή στρατιωτικών μονάδων («Πάτριοτ» στη ΣΑ, πλοία στον Περσικό Κόλπο).

Στο οικονομικό επίπεδο, ελληνικές εταιρείες εξάγουν στην ευρύτερη περιοχή αγροτικά προϊόντα, προϊόντα χημικής βιομηχανίας, μετάλλου και φάρμακα (δες πίνακα). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Λίβανος όπου η Ελλάδα παραμένει διαχρονικά ένας εκ των πρώτων 4 εμπορικών εταίρων του, η τρίτη μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Αντίστοιχα οι εισαγωγές προς την Ελλάδα είναι κύρια σε πετρελαϊκά προϊόντα. Το 2018-2019 το Ιράκ υπήρξε ο σημαντικότερος προμηθευτής μας σε πετρέλαιο υποσκελίζοντας τη Ρωσία. Εισαγωγές γίνονται και σε άλλα προϊόντα όπως τρόφιμα, αγροτικά, βιομηχανικά προϊόντα, χαρτί.

Στο τομέα των επενδύσεων οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν μεγάλη δραστηριότητα σε μια σειρά χώρες με πιο έντονη την παρουσία στην Αίγυπτο, όπου το συνολικό των επενδυμένων ελληνικών κεφαλαίων εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 779 εκατ. Ορισμένες από τις ελληνικές επιχειρήσεις είναι οι ΤΙΤΑΝ, Alumil, Κεραμουργεία Β. Ελλάδος. Στα ΗΑΕ εκτιμάται ότι δραστηριοποιούνται περίπου 300 ελληνικές επιχειρήσεις σε τομείς όπως η κτηματαγορά, το εμπόριο, οι επισκευές αυτοκινήτων, επαγγελματικές - επιστημονικές - τεχνικές δραστηριότητες, σε πληροφορική - επικοινωνίες. Σε Ιράκ και ΣΑ υπάρχει έντονη παρουσία ελληνικών κατασκευαστικών εταιρειών. Στο Κατάρ δραστηριοποιούνται οι εταιρείες ΑΚΤΩΡ, ΤΕΡΝΑ, J-P ΑΒΑΞ, DS STEEL και ΑΡΧΙΡΟΔΟΝ σε έργα υποδομής. Πρόσφατα ψηφίστηκε στη Βουλή σύμβαση για τη βιομηχανική συνεργασία με το Κουβέιτ, η οποία εκτιμάται ότι θα δώσει δυνατότητα σε ελληνικές εταιρείες να πάρουν σημαντικό μερίδιο από κατασκευαστικά έργα εκεί μέχρι το 2035.

Η ελληνική διπλωματία κάνει έντονη προσπάθεια σύναψης οικονομικών σχέσεων και προσέλκυσης επενδύσεων προς την Ελλάδα με συναντήσεις, συνέδρια, φόρα κ.λπ... Είναι χαρακτηριστικό το ενδιαφέρον Ισραηλινών επενδύσεων όπως για την ΕΛΒΟ και το real estate στη Θεσσαλονίκη. Οι καταγεγραμμένες άμεσες επενδύσεις από το Ισραήλ στην Ελλάδα συγκεντρώνονται στους κλάδους ακινήτων, τουριστικών υποδομών, ξενοδοχείων και χρηματοπιστωτικών - ασφαλιστικών δραστηριοτήτων. Αντίστοιχα, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Οικονομίας των ΗΑΕ, το απόθεμα των Αμεσων Εμιρατινών επενδύσεων στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο 2016 έφτασε σε 156 εκατ. δολάρια, σε τομείς όπως το φάρμακο, υποδομές, ναυπηγεία, γεωργία, παραγωγή Ενέργειας, τουρισμό, εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, κατασκευών, κεραμευτικής βιομηχανίας, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, πληροφορικής - επικοινωνιών.

Συμπερασματικά. Η ελληνική αστική τάξη «βλέπει» την περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου ως πεδίο επενδύσεων, ως μεγάλη αγορά. Αυτό καθορίζει τη συνολική της στάση και αποτελεί παράγοντα όξυνσης των ανταγωνισμών τόσο με την Τουρκία όσο και με άλλες δυνάμεις. Κινείται σε όλα τα επίπεδα, μέσω ελληνικών επενδύσεων στην περιοχή, με την αύξηση των εξαγωγών προς τις χώρες και ταυτόχρονα με την προσέλκυση όσο το δυνατό περισσότερων επενδύσεων προς την Ελλάδα και την σύναψη συμμαχιών. Η στρατιωτική παρουσία έρχεται να ενισχύσει την παρουσία της ως δύναμης στην περιοχή, με στόχο να παίξει ακόμα πιο πολύπλευρο ρόλο.

Σημείωση: Τα στοιχεία προέρχονται από τις εκθέσεις των ΟΕΥ του υπουργείου Εξωτερικών