Συνεχώς εξαγγέλλονται και γίνονται μεγάλα ή μικρότερα έργα στην Αθήνα.

Το ερώτημα είναι, τι είδους πόλη θέλουν να κάνουν; Ποιο είναι το συνολικό σχέδιο για την οργάνωση και τη λειτουργία ολόκληρης της πόλης, για την εξασφάλιση κάποιας πολεοδομικής ενότητας και, ιδίως, για την οργάνωση της ζωής και των δραστηριοτήτων των κατοίκων της πόλης, για την ικανοποίηση των αναγκών κατοικίας, αναψυχής, πολιτισμού, άθλησης κλπ. Οι προπαγανδιστές των έργων δε μιλούν καθόλου για τη συνολική λειτουργία της πόλης. Το «Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας», που αποτυπώνει μια συνολική αντίληψη έστω και κατώτερη από τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης, ανατρέπεται συνεχώς για επιμέρους έργα, όπως η όπερα του κ. Λαμπράκη στο Πάρκο Ελευθερίας, το Μουσείο Γουλανδρή στο Αλσος Ριζάρη, η σχεδιαζόμενη προσάρτηση του οικοπέδου του ΜΤΠΥ στην Αμερικάνικη Πρεσβεία, ο υπόγειος σταθμός αυτοκινήτων στη διασταύρωση Ριζάρη και Βασιλέως Κωνσταντίνου, η μετατροπή της δημοτικής οδού Ευζώνων σε κλειστό χώρο στάθμευσης της Αμερικανικής Πρεσβείας κλπ.

Τα σχέδια αναπλάσεων, που επεξεργάζεται ο Δήμος, αφορούν ορισμένες μόνον περιοχές και δεν αποτελούν μέρη ενός γενικότερου σχεδιασμού (τουλάχιστον ομολογημένου), αλλά παραμένουν στο επίπεδο του σχεδιασμού σημειακών παρεμβάσεων, εναρμονισμένων πάντως με τα οράματα της άρχουσας τάξης για την πόλη. Τα σχέδια αυτά, εξάλλου, δεν περιλαμβάνουν τις πυκνοκατοικημένες συνοικίες της πόλης (Κυψέλη, Παγκράτι, Γουδί).

Παράλληλα, έχει σιγήσει η οργανωμένη φωνή των προοδευτικών αρχιτεκτόνων, των πολεοδόμων και των συγκοινωνιολόγων. Οι μεμονωμένες παρεμβάσεις και οι (πολύ συχνά σημαντικές) αγωνιστικές τοποθετήσεις δεν μπορούν να αναπληρώσουν την έλλειψη θεωρητικής έρευνας και επιστημονικού διαλόγου, την ανυπαρξία χώρων πρακτικής εφαρμογής πρωτοποριακών προοδευτικών αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών λύσεων. Ο λόγος της κυρίαρχης αντίληψης εμφανίζεται ως μοναδική και αδιαμφισβήτητη αλήθεια και οι επιμέρους αμφισβητήσεις δεν έχουν άλλο κοινό σημείο αναφοράς, εκτός από κάποιες ειδικές αξιολογήσεις και το γενικό ανθρωποκεντρικό πλαίσιο της αριστερής άποψης. Η έλλειψη αυτή καθιστά αποσπασματικό και, επομένως, υποβαθμίζει τον αριστερό πολιτικό λόγο στους τομείς της πολεοδομίας, της αρχιτεκτονικής και των μεταφορών και περιορίζει τις δυνατότητες συντονισμένης ανάπτυξης των επιμέρους κινημάτων υπεράσπισης των ελεύθερων χώρων που δρουν στην πόλη.

Για το λόγο αυτό, η προσπάθεια οργάνωσης συνεδρίου με θέμα «Αρχιτεκτονική, Πολεοδομία και Επιστημονικός Σοσιαλισμός» από το «Νέο Κίνημα Αρχιτεκτόνων» θα πρέπει να εκτιμηθεί ως μία απολύτως θετική εξέλιξη.

Η «Συμπαράταξη» έχει την ευθύνη να ερευνήσει και να αναδείξει τον πραγματικό χαρακτήρα των παρεμβάσεων που γίνονται στην πόλη. Ειδικότερα, οφείλει να δείξει:

Ποια είναι η σχέση όλων αυτών των λεγομένων μεγάλων έργων με τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης και πόσο αποβλέπουν στην εξυπηρέτησή τους. Οτι τα σχέδια μεγαλύτερων παρεμβάσεων εντάσσονται σε κάποιο ανομολόγητο σχέδιο μετατροπής της πόλης σε χώρο κατάλληλο μόνο για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του διεθνούς και εγχώριου καπιταλισμού, ανεξάρτητα από τις ανάγκες της πλειοψηφίας των κατοίκων της, για τους οποίους επιφυλάσσεται απλώς η απόλαυση μιας «εικόνας» (κάποιου είδους τοπίου για καρτ ποστάλ) και η απώθηση ή ο εγκλωβισμός σε πυκνοκατοικημένες, υποβαθμισμένες, απρόσωπες και απάνθρωπες γειτονιές. Οτι, τελικά, τα «μεγάλα έργα» αποβλέπουν μόνο στην εξυπηρέτηση και προαγωγή των συμφερόντων του κυρίαρχου τμήματος του πληθυσμού.

Να δείξει ποιον ωφελούν και ποιον βλάπτουν τα «μεγάλα έργα» και να διατυπώσει θέσεις για τις πολεοδομικές παρεμβάσεις στην πόλη.

Στην πραγματικότητα, οδηγούμαστε σε μία πόλη απομονωμένων συνοικιών και αποκλεισμού των λαϊκών στρωμάτων από το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της πόλης. Οταν έγινε η πεζοδρόμηση του Εμπορικού Τριγώνου, σε συνδυασμό και με τις εκκαθαρίσεις των μικροπωλητών στο Μοναστηράκι, εμείς μιλήσαμε για ταξική εκκαθάριση του Κέντρου της πόλης. Στο ίδιο αποτέλεσμα, οδηγούν οι εκτεταμένες αλλοιώσεις που επιχειρούνται. Οι πεζοδρομήσεις των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου οδηγούν σε μία νέα διχοτόμηση της Αθήνας ανάλογη, αλλά με ακόμα μεγαλύτερες συνέπειες, με αυτήν που επέφερε στην πόλη η επέκταση του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου από την πλατεία Αττικής και πέρα, επιφανειακά ή σε σκάμμα. Ανάλογα ενδέχεται να είναι τα αποτελέσματα της πεζοδρόμησης της Λεωφ. Βασ. Ολγας και της οδού Αθηνάς και οι αναπλάσεις των πλατειών, όπως το Σύνταγμα και η Ομόνοια. Το τραμ που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την κυκλοφορία των κατοίκων της πόλης μέσα από τις πεζοδρομημένες περιοχές και να αποτρέψει τη διχοτόμηση της πόλης περιορίζεται στην κατά μεγάλο μέρος τουριστική διαδρομή Συγγρού - Βουλιαγμένης, χωρίς να εντάσσεται οργανικά στο δίκτυο μεταφορών της Αθήνας.

Η πεζοδρόμηση του Τριγώνου, όπως και η ανάπλαση του Ψυρρή διώχνουν παραδοσιακές δραστηριότητες (εμπορικές, βιοτεχνικές κλπ.) συνήθως όχι οχλούσες και απομακρύνουν τον πληθυσμό που συνδέεται με τις δραστηριότητες αυτές. Η πεζοδρόμηση της οδού Αθηνάς και οι αναπλάσεις που σχεδιάζονται διώχνουν τα λαϊκά στρώματα που προμηθεύονται είδη από την περιοχή της Αγοράς. Αυτά γίνονται στο όνομα κάποιου «ευπρεπισμού» του Κέντρου της πόλης, επιστρατεύεται δε και η φιλολογία περί του περιβάλλοντος που θα εξυγιανθεί με τις πεζοδρομήσεις. Αλλά όλος αυτός ο κόσμος, που απωθείται από το Κέντρο, μετατοπίζεται στις συνοικίες όπου το περιβάλλον υποβαθμίζεται ακόμα περισσότερο. Η δε κυκλοφορία στο Κέντρο, που βέβαια παράγει ατμοσφαιρικούς ρύπους, στην πραγματικότητα ενθαρρύνεται, αφού κατασκευάζονται (με δημόσια δαπάνη και ιδιωτικό κέρδος) μεγάλοι υπόγειοι σταθμοί αυτοκινήτων στο Κέντρο, όπου στους υπάρχοντες δημοτικούς (Βαρβακείου, Κλαυθμώνος και Δημαρχείου) το ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισε να προσθέσει και άλλους τέσσερις (Κάνιγγος, Κολωνάκι, Πλατ. Αιγύπτου, οδού Ριζάρη).

Η ανάδειξη των μνημείων ιστορίας πρέπει να αποβλέπει στην ανάπτυξη της σχέσης των κατοίκων της πόλης με τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και σε καμία περίπτωση με την εμπορευματοποίηση των μνημείων. Το γοητευτικό σχέδιο της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧ) μετατρέπεται σε αποσπασματική (όσο και αν είναι σημαντική) ανάδειξη μιας περιοχής χωρίς άλλη πολιτιστική προοπτική, εκτός από την αύξηση και ανάδειξη της τουριστικής πραμάτειας και της αξιοποίησής της για παραπολιτιστικές δραστηριότητες, όπως οι συναυλίες ελαφρού τραγουδιού ή τα πανηγύρια για το 2000, ώστε η βαθύτερη πολιτιστική επίδραση του έργου να μένει περιορισμένη. Αντίθετα, η ΕΑΧ αξιοποιείται ως κάλυψη για ποικίλες επιχειρήσεις ταξικής εκκαθάρισης του Κέντρου της πόλης, απώθησης των λαϊκών στρωμάτων στην υποβαθμισμένη περιφέρεια, δημιουργίας μιας σκηνοθετημένης περιοχής για την ανάπτυξη τουριστικών επιχειρήσεων και την εγκατάσταση διαφόρων δραστηριοτήτων υψηλού επαγγελματικού ενδιαφέροντος. Αυτές οι αλλαγές συνεπάγονται τεράστιες μεταβολές στις αξίες των ακινήτων. Ετσι, δίπλα στους εργολάβους, στις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις που θα αυξήσουν τα κέρδη τους από την εξόντωση των μικρών ανταγωνιστών τους και στους επιχειρηματίες του τουρισμού, θα ωφεληθούν και κάποιοι κύριοι γης, διαφόρων διαμετρημάτων. Αλλά για τη ζωή του λαού της Αθήνας, των φτωχότερων στρωμάτων που αποτελούν την πλειοψηφία του, τα μεγάλα έργα που σχεδιάζονται έχουν την αξία καρτ ποστάλ, ή τόπων τους οποίους μπορεί κάποιος να επισκέπτεται αμήχανα 2 - 3 φορές το χρόνο, συνεπάγονται, όμως, χειροτέρευση της ποιότητας της ζωής του, συρρίκνωση του ελεύθερου και του δημόσιου χώρου, αποξένωση από τη λειτουργία της πόλης, παραπέρα απομόνωση.

Τα ίδια τα σχέδια της ΕΑΧ προσαρμόζονται στις εκάστοτε επιταγές συμφερόντων ξένων προς τα συμφέροντα της πλειοψηφίας των κατοίκων της πόλης. Ετσι, οι απαλλοτριώσεις των επικίνδυνων ερειπίων που βρίσκονται γύρω από το Ναό της Αρτέμιδος Αγροτέρας ματαιώθηκαν μάλλον σκόπιμα, ελλείψει έγκαιρης καταβολής του απαλλοτριώματος, ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι αυτά τα επικίνδυνα «κτίσματα» θα κηρυχτούν διατηρητέα, ώστε να βρεθεί νομιμοφανής τρόπος ιδιωτικής εκμετάλλευσής τους. Ηδη, σε πρόσφατη ημερίδα των Α` και Γ` Διαμερισμάτων αναφέρθηκε αναιτιολόγητα και ανεξήγητα η χρήση των ερειπίων για «Φιλοτελικό Μουσείο»!

Εξάλλου, οι αθλητικές εγκαταστάσεις φαίνεται ότι με πρόσχημα τους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν πρόκειται να απομακρυνθούν από το χώρο του Ολυμπιείου. Ετσι, αποκλείεται η συνέχιση της Αρχαιολογικής Ερευνας και η ένταξη ολόκληρης της περιοχής στο ΕΑΧ, ενώ μπαράκια και άλλα νυχτομάγαζα εγκαθίστανται και λειτουργούν παράνομα μέσα στους αθλητικούς χώρους του Εθνικού και του Φωκιανού. Στο δε παρακείμενο Ζάππειο, η κατάσταση επιδεινώνεται ραγδαία με τα σταθμευμένα αυτοκίνητα, την έκπτωση του πρασίνου και την εγκατάλειψη της συντήρησης ελλείψει προσωπικού, ενώ είναι αμφίβολο αν η «Αίγλη» που ανακατασκευάστηκε επεκτεινόμενη προς όλες τις κατευθύνσεις μέσα στο κοινόχρηστο πράσινο και έχει μετατραπεί σε κέντρο δεξιώσεων υψηλού εισοδήματος υπερτοπικής σημασίας και η οποία θα μετατρέψει σε χώρο στάθμευσης τη γύρω περιοχή, θα μπορέσει να παραμείνει και χώρος προσιτός στα παιδιά και στους ηλικιωμένους των χαμηλότερων εισοδηματικών επιπέδων.

Η ύπαρξη κάποιας συγκοινωνίας με τραμ στις οδούς Απ. Παύλου και Διονυσίου Αρεοπαγίτου δεν αντιμετωπίζεται πια, γίνεται δε λόγος για «αποβάθρα πούλμαν» στον «Διόνυσο», πράγμα που σημαίνει συνεχή κυκλοφορία ιδιαίτερα ρυπογόνων οχημάτων, ενώ η επικοινωνία ανάμεσα στις συνοικίες της πόλης μετατρέπεται σε δυσχερές άθλημα.

Με την ΕΑΧ συνδέεται και το θέμα του Μουσείου της Ακρόπολης. Τα μεγαλομανή σχέδια των βάρβαρων και άσχετων με τους ρυθμούς και την ηθική των μνημείων της κλασικής Ελλάδας κατασκευών εγκαταλείφθηκαν, γιατί βρέθηκαν στο χώρο που προορίζεται για Μουσείο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, που αποτελούν ουσιώδες στοιχείο της αρχαίας πόλης, που υποτίθεται ότι θα αναδειχτεί με την ΕΑΧ. Και αντί η περιοχή να ενταχθεί ως αυτόνομος αρχαιολογικός χώρος στην ΕΑΧ, το ΥΠΠΟ επιμένει στις εγκαταστάσεις εκεί του νέου Μουσείου Ακρόπολης, με ανεπίτρεπτη συρρίκνωση του κτιρίου, αλλά και με κίνδυνο καταστροφής των ευρημάτων, όπως έγινε ήδη και με την κατασκευή του σταθμού του Μετρό.

Η Αθήνα, παρά τις καταστροφές που έχει υποστεί από τα συμφέροντα των ιδιοκτητών της γης και των διαφόρων εργολάβων, παραμένει μια πόλη αξιοσέβαστη, όχι μόνο για τα μνημεία της, αλλά και για την ιστορία της.

Η ομορφιά μιας πόλης συναρτάται με την ποιότητα του δημόσιου χώρου της, που δεν είναι μόνον έκταση, αλλά και νόημα και περιεχόμενο. Ο δημόσιος χώρος της Αθήνας, όμως, συρρικνώνεται και σε μέγεθος και σε περιεχόμενο και σε νόημα. Εκτός από τις δραστηριότητες που απωθούνται, η πόλη αντιμετωπίζει την ασέβεια και τη θρασύτητα των επεμβασιών. Οι πλατείες που έχουν αποκτήσει μια μορφή και ένα νόημα και που συνδέονται με μεγάλα ιστορικά γεγονότα, αλλάζουν μορφή και μετατρέπονται ή σε πλακοστρωμένες άδεντρες ερήμους για να επιστεγάσουν «αυτοχρηματοδοτούμενους» σταθμούς αυτοκινήτων, πόλους έλξης για την είσοδο Ι.Χ. αυτοκινήτων στο κέντρο, όπως η Πλατεία Εθνικής Αντίστασης (πρώην Κοτζιά), ή σε απρόσωπες εκτάσεις που διαμορφώνονται με αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές συλλήψεις, κατάλληλες ίσως για μία νεόκοπη πόλη, όπως η Μπραζίλια, αλλά άτοπες και αναιδείς, όταν εφαρμόζονται σε ιστορικές πόλεις με πλούσιες μνήμες. Το Σύνταγμα της εξέγερσης κατά του Οθωνα, το Σύνταγμα και η Ομόνοια των διαδηλώσεων κατά της επιστράτευσης στην Κατοχή, οι προσφυγικές πολυκατοικίες της Αντίστασης στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας καταδικάστηκαν ή κινδυνεύουν να καταδικαστούν στον αφανισμό για χάρη των αλλαγών που επιχειρούνται στην Αθήνα. Η ιστορική μνήμη βρίσκεται σε διωγμό.

Αυτό που χρειάζεται η Αθήνα δεν είναι τα «μεγάλα έργα», που προκαλούν το θαυμασμό των απληροφόρητων και των απερίσκεπτων και που συσσωρεύουν κέρδη στους κυρίαρχους. Το ζητούμενο είναι πώς θα λειτουργεί η πόλη υπέρ των κατοίκων της, πώς θα τονωθεί η επικοινωνία των κατοίκων της πόλης με τα μνημεία της, με την ιστορική μνήμη, με ό,τι πρέπει να αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης της συνείδησης του κατοίκου της πόλης. Πώς ο κάτοικος της πόλης αυτής θα διατηρήσει κάποια επαφή με την ιστορία, το περιβάλλον και τη φύση - όχι θεωρητικά με την ετήσια ή μηνιαία παρατήρηση κάποιων σημείων, αλλά με τη λειτουργία του μέσα στην πόλη. Πώς θα αναβαθμιστούν οι συνοικίες της λαϊκής κατοικίας. Πώς η πόλη θα είναι ένας ενιαίος ζωντανός οργανισμός και όχι ένα άθροισμα συνοικιών και λειτουργιών.

Μεγάλο έργο για την Αθήνα θα ήταν: Η οργανωμένη σωστά δημόσια συγκοινωνία, με στόχο την αποθάρρυνση των ΙΧ αυτοκινήτων. Επίσης, η εξασφάλιση σε κάθε γειτονιά ενός τουλάχιστον πράσινου κοινόχρηστου χώρου - πάρκου, όπου ο κάθε κάτοικος αυτής της πόλης θα μπορεί να σεργιανίσει, ν' αναπνεύσει ή να καταφύγει σε μια έκτακτη ανάγκη.

Αυτά είναι τα έργα που ωφελούν τους κατοίκους της πόλης. Η πόλη των μεγάλων έργων βιτρίνας ωφελεί μόνον τα οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα και τους ομοτράπεζούς τους.