3ο ΜΕΡΟΣ
Η κυβέρνηση των Τιράνων απαιτεί την αποχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία, για να αποφύγουν συγκρούσεις με τον πληθυσμό, απομακρύνονται σιγά - σιγά και συγκεντρώνονται στον Αυλώνα, διατηρώντας όμως επαφή με την οργάνωση των οπαδών του Εσάντ πασά Τοπτάνη στα Τίρανα. Προετοιμάζεται πλέον ένοπλη εξέγερση από τους Αλβανούς με διπλό στόχο: Την απομάκρυνση των Ιταλών από τον Αυλώνα και τη διάλυση της οργάνωσης των οπαδών του Εσάντ πασά. Το σύνθημα της εξέγερσης δίνεται στις 20 Μαϊου 1920. Στις 5 Ιουνίου έχει αναπτυχθεί η επαναστατική επίθεση με νικηφόρα κατάληξη. Στην επιτυχία της συντέλεσε αποφασιστικά η στάση της διεθνούς κοινής γνώμης, αλλά και του ιταλικού προλεταριάτου. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ιταλίας απαίτησε την αποχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων από την Αλβανία, ενώ τα συντάγματα που επρόκειτο να αναχωρήσουν για τον Αυλώνα εστασίασαν. Ο ίδιος ο ιταλικός λαός, δηλαδή, αποδοκίμαζε δυναμικά την ιμπεριαλιστική πολιτική της κυβέρνησής του. Ετσι, καταλήγουμε στο ιταλοαλβανικό Πρωτόκολλο Τιράνων, με το οποίο αναγνωρίζεται η αλβανική ανεξαρτησία, η Ιταλία αποσύρει τα στρατεύματά της, διατηρώντας μόνο δυνάμεις στη νήσο Σάσωνα. Τελικά, η Αλβανία με εισήγηση της Αγγλίας γίνεται μέλος της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) στις 17 Δεκεμβρίου 1920. Είναι, τώρα, πλέον κράτος, τυπικά τουλάχιστον, ανεξάρτητο.
* * *
Η αλβανική κυβέρνηση έχει μπροστά της δύο μεγάλα προβλήματα: Την εσωτερική οργάνωση του κράτους - δημιουργία κρατικής μηχανής και ριζικά οικονομικά μέτρα για την καθυστερημένη αγροτική οικονομία και για το τεράστιο παθητικό στο ισοζύγιο εισαγωγών - εξαγωγών. Η επίλυση αυτών των προβλημάτων προσκρούει στις αντιθέσεις μεταξύ των μεγαλογαιοκτημόνων, από τη μια, της φτωχής αγροτιάς και της νεαρής εργατικής τάξης, καθώς και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων τροφοδοτεί νέες εξωτερικές επεμβάσεις με διαφορετικές μεθόδους και μορφές. Οι ξένοι επιδιώκουν το σχηματισμό κυβερνήσεων ευνοϊκών για τα συμφέροντά τους και πιέζουν με πολιτικά και οικονομικά μέσα και με τις ανάλογες απειλές για κάθε μορφής παραχωρήσεις στον οικονομικό τομέα.
Το πρώτο μέτρο της κυβέρνησης είναι η προκήρυξη εκλογών που διεξήχθησαν στις 5 Απριλίου 1921 με εκλογικό νόμο που ευνοεί τους γαιοκτήμονες. Η νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές θέλησε να πετύχει την τελική, οριστική ρύθμιση των συνόρων. Η ΚτΕ, στην οποία προσέφυγε, παρέπεμψε την υπόθεση στη Συνδιάσκεψη των Πρεσβευτών στο Παρίσι, όπου συμμετείχαν Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ και Ιαπωνία.
Στις 9 Νοεμβρίου 1921, η Συνδιάσκεψη κατέληξε στην ικανοποίηση των σερβικών απαιτήσεων στη Β. Αλβανία, στη μη ρύθμιση των ελληνικών αιτημάτων, ενώ στην Ιταλία έδωσε το δικαίωμα προστασίας της πολιτικής και κοινωνικής ανεξαρτησίας της Αλβανίας, σε περίπτωση που θα κινδύνευε από τρίτη δύναμη. Η απόφαση αυτή των πρεσβευτών εγκρίθηκε και από την ΚτΕ.
* * *
Στην περίοδο που αρχίζει από το 1920 για να λήξει το Πάσχα του 1939, με την ολοκληρωτική στρατιωτική κατάληψη της Αλβανίας, σημειώνονται αλλεπάλληλες πολιτικές μεταβολές. Πρέπει να επισημάνουμε ότι, μέσα από αντιδραστικές καταστάσεις και διαλείμματα προοδευτικών αστικο-δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, στρώνεται ο δρόμος για την επιβολή, τελικά, ενός καθεστώτος που κυριαρχεί στη χώρα, ως την ιταλική κατοχή του 1939. Πρόκειται για το καθεστώς του Αχμέτ Ζόγου. Πριν, όμως, ασχοληθούμε με το καθεστώς αυτό, αξίζει να αναφερθούμε σε μια σύντομη φάση - πρόκειται για τη διακυβέρνηση της χώρας με πρωθυπουργό τον Φαν Νόλη. Ο πολιτικός αυτός είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία. Ορθόδοξος στο θρήσκευμα, με προοδευτικές ιδέες, είχε μια πολυτάραχη ζωή. Για ένα διάστημα μάλιστα, φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά, μη έχοντας τα οικονομικά μέσα να συνεχίσει τις σπουδές του, εργάστηκε στην Ελλάδα για την επιβίωσή του. Αργότερα, πήγε στην Αμερική, όπου ανέπτυξε πολιτική δράση με το αλβανικό στοιχείο. Υπήρξε δραστήριος, μαχητικός με επαναστατικό χαρακτήρα. Στην Αμερική χειροτονήθηκε κληρικός από την ορθόδοξη ρωσική εκκλησία και όταν αργότερα γύρισε στην Αλβανία, χωρίς να εγκαταλείψει την πολιτική αγωνιστική του δράση, έφτασε να χειροτονηθεί επίσκοπος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
* * *
Ο Φαν Νόλη έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στην εισδοχή της Αλβανίας στην ΚτΕ, και έγινε υπουργός Εξωτερικών του Αχμέτ Ζόγου, τον οποίο, όμως, ανέτρεψε τον Ιούνιο του 1924, για να αναλάβει ο ίδιος τη διακυβέρνηση της χώρας. Επεδίωξε να αποσπάσει την Αλβανία από το φεουδαρχικό σύστημα και να την οδηγήσει στο δρόμο της αστικής συγκρότησης. Μέσα σε τρεις μέρες ανακοινώνει το πρόγραμμά του, που συνοψίζεται στις εξής βασικές επιδιώξεις: Ξερίζωμα της φεουδαρχίας, οικονομική απελευθέρωση των αγροτών, ισότητα όλων απέναντι στο νόμο. Προγραμματίζει την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, τη μεταβολή του φορολογικού συστήματος, την ανάπτυξη της παιδείας και άλλα ανάλογα μέτρα. Ενα από τα πρώτα νομοθετήματά του είναι η καθιέρωση της ελευθερίας του λόγου, του Τύπου, των συγκεντρώσεων και του συνεταιρίζεσθαι. Το υπουργείο Γεωργίας προχωρεί στη λήψη των πρώτων μέτρων για την απόκτηση κλήρου από τους ακτήμονες αγρότες.
Συγχρόνως, εγκαινιάζει μια πολιτική εξομάλυνσης των σχέσεων με τις γειτονικές χώρες. Στην προσπάθεια εφαρμογής αυτής της πολιτικής, η κυβέρνηση του Φαν Νόλη αντιμετωπίζει και εσωκυβερνητικά προβλήματα και ισχυρές αντιπολιτευτικές αντιδράσεις. Στις κυβερνητικές τάξεις υπήρχαν και συντηρητικά στοιχεία, που τα κίνητρά τους ήταν περισσότερο προσωπικά εναντίον του Ζόγου παρά ιδεολογικά. Τους ενδιέφερε η ανατροπή της πολιτικής του και αντιδρούσαν στα ριζοσπαστικά σχέδια του Φαν Νόλη. Τάχθηκαν κατά της απαλλοτρίωσης.
Τη διαμάχη αυτή επέτεινε ο ανταγωνισμός ξένων συμφερόντων για την απόκτηση οικονομικών προνομίων και η αφορμή για τη σύγκρουση δόθηκε, όταν η κυβέρνηση, για να προχωρήσει σε παραγωγικά έργα, κατέφυγε στην ΚτΕ με το αίτημα διευκόλυνσης για τη σύναψη δανείου. Το αίτημα απορρίφθηκε, με το δικαιολογητικό ότι η κυβέρνηση Φαν Νόλη είχε προκύψει από επανάσταση και δεν ήταν κυβέρνηση κοινοβουλευτική. Τότε ο Φαν Νόλη επεζήτησε ανάπτυξη σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση, η οποία έστειλε εμπορική αποστολή στα Τίρανα. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την αντίδραση των δυτικών δυνάμεων και η Αγγλία, η οποία επιζητούσε τη μονοπωλιακή παραχώρηση της εκμετάλλευσης των αλβανικών πετρελαίων στην Αγγλο Πέρσιαν (εταιρία βρετανικών συμφερόντων), εστράφη προς τον Αχμέτ Ζόγου, τον οποίο εξόπλισε και ενίσχυσε για να εισβάλει από τη Σερβία, όπου είχε καταφύγει, και να καταλάβει την εξουσία στις 24 Δεκεμβρίου 1924, ενώ ο Φαν Νόλη κατέφευγε στο εξωτερικό.
Μίτια ΦΙΛΔΙΣΑΚΟΣ
Ιστορικός, μέλος του Τμήματος Ιστορίας του ΚΜΕ
Αύριο το τέταρτο μέρος: Περίοδος Αχμέτ Ζόγου
Αναδημοσίευση από το πρώτο τεύχος του 1998 της ΚΟΜΕΠ
Feeds
Υπό τη σκιά της υποτίμησης
