Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να απαντήσει η Ρωσία σε μια ανεπιθύμητη επέκταση του ΝΑΤΟ, δεν είναι και λίγοι, παρά το γεγονός πως οπωσδήποτε η σημερινή Ρωσία δεν είναι η πανίσχυρη ΕΣΣΔ και όπως τονίσαμε στόχος της σήμερα δεν είναι η πλήρης αντιπαράθεση και αναμέτρηση με το ΝΑΤΟ, αλλά η αποδοχή της από τις άλλες δυνάμεις στο παγκόσμιο "παιχνίδι" και τους διάφορους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς και ενώσεις (ΠΟΕ, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, G7 κλπ.), ο ρόλος των οποίων έχει σήμερα αναβαθμιστεί.

Κατ' αρχάς δεν μπορεί να ξεχνά κανείς πως η Ρωσία δεν είναι μόνο μια μεγάλη σε έκταση χώρα, 5η στην παγκόσμια κατάταξη σε πληθυσμό, αλλά είναι μια μεγάλη πυρηνική δύναμη με εκατοντάδες πυρηνικές κεφαλές, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με αναπτυγμένη βιομηχανία όπλων (δεύτερη χώρα το 1996 στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων), αλλά και τεχνολογία, με μεγάλα κοιτάσματα πρώτων υλών (βασικός τροφοδότης της Ευρώπης σε καύσιμα), με μεγάλα αποθέματα χρυσού και πολύτιμων λίθων. Η Ρωσία είναι η χώρα -"πυρήνας" της χαλαρής, προς το παρόν, Κοινοπολιτείας των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ), και διατηρεί σοβαρούς οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με τις χώρες της ΚΑΚ, αλλά και με μια σειρά ακόμη χώρες, που αποτελούν ή θα μπορούσαν πολύ γρήγορα να αποτελέσουν σοβαρό "μπελά" στο "κεφάλι" των Αμερικανών και της "νέας τάξης πραγμάτων".

Οι πλευρές αντίδρασης της Ρωσίας σε μια ανεπιθύμητη επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς, με τρόπο που θα σήμαινε γι' αυτήν τον παραμερισμό της από τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, θα μπορούσαν να χωριστούν σε ορισμένες κατηγορίες, όπως οι καθαρά στρατιωτικές, οι πολιτικο-διπλωματικές, αλλά και οικονομικές. Συνοπτικά μόνο μπορούμε να καταγράψουμε τα εξής:

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ: Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς δε θα σημαίνει μόνο την επέκταση ενός τείχους σαν αυτό το Βερολίνου πιο ανατολικά, αλλά καιτην αναγκαστική διατάραξη των στρατιωτικών συσχετισμών στην περιοχή, που θα οδηγήσει στην επανεξέταση από ρωσικής πλευράς μιας σειράς συμφωνιών για τον περιορισμό των συμβατικών, αλλά και των πυρηνικών όπλων. Ηδη οι Ρώσοι αξιωματούχοι πρόλαβαν να υπογραμμίσουν πως οι ΗΠΑ δε θα πρέπει να περιμένουν την επικύρωση από ρωσικής πλευράς της συμφωνίας ΣΤΑΡΤ 2. Ταυτόχρονα, υπό αμφισβήτηση θα έμπαιναν μια σειρά συμφωνίες για τον περιορισμό άλλων όπλων.

Μερικοί ΝΑΤΟικοί υποστηρίζουν πως "η Ρωσία χρειάζεται αύξηση των αμυντικών δαπανών κατά ποσοστό 14% ετησίως μέχρι το 2010 για να ξαναγίνει στρατιωτική υπερδύναμη, ικανή να απειλήσει το ΝΑΤΟ. Αύξηση κατά 14% των στρατιωτικών δαπανών ετησίως είναι ποσοστό αδύνατο και για την ιαπωνική οικονομία ακόμη και με την προϋπόθεση ότι η πτώση της οικονομίας θα αντικατασταθεί με ίδιους ρυθμούς ανόδου, κάτι το οποίο ούτε ως απομακρυσμένη πιθανότητα δε φαίνεται στον ορίζοντα" (10). Αυτό όμως είναι μια πολύ απλουστευτική πρόβλεψη, αφού στην πολιτική των διεθνών σχέσεων δεν υπάρχει μόνο η απλή αριθμητική, αλλά και η γεωμετρία, δηλαδή οι συγκεκριμένες ισορροπίες και συνεργασίες που μπορεί η κάθε χώρα να κάνει. Ετσι, η Ρωσία μπορεί στη ΝΑΤΟική πρόκληση να προσπαθήσει να απαντήσει με τη σύσφιξη της στρατιωτικής συνεργασίας με χώρες της ΚΑΚ (αυτό άλλωστε προσπάθησε να διερευνήσει και ο γγ του ΝΑΤΟ στο πρόσφατο ταξίδι του σε μια σειρά πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες). Παραπέρα μπορεί να αναπτύξει την ήδη σοβαρή συνεργασία με τέτοιες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, αλλά και με άλλες, όπως το Ιράν, το Ιράκ, η Συρία, η ΛΔ της Κορέας κλπ.

Η Μόσχα θα μπορούσε επίσης να απαντήσει και με επανεγκατάσταση πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία.

Αρκετοί Ρώσοι επίσημοι ήδη έκαναν σαφές πως θα αλλάξει και το στρατιωτικό δόγμα της χώρας και πλέον η Ρωσία δε θα αποκλείει το να δώσει αυτή ένα πρώτο πυρηνικό χτύπημα, αν χρειαστεί.

Γενικά, μια αναζωπύρωση της στρατιωτικής αναμέτρησης της Ρωσίας με το ΝΑΤΟ, θα οδηγούσε αναπόφευκτα και στη γρήγορη ανασυγκρότηση της ρωσικής πολεμικής βιομηχανίας και "μηχανής". Κι όπως σωστά κατά την άποψή μας επισημαίνει επίσημο ντοκουμέντο της Ευρωπαϊκής Ενωσης: "Εάν η διεύρυνση του ΝΑΤΟ οδηγήσει σε συνεχή αντίθεση της Ρωσίας και εν καιρώ σε νέα αύξηση των στρατιωτικών της δυνατοτήτων, είναι σαφές ότι δε θα επιτευχθεί η σταθερότητα της ευρύτερης Ευρωπαϊκής Ενωσης" (11).

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ και ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ: Οι πολιτικές και διπλωματικές συνέπειες θα μπορούσαν κατ' αρχάς να αφορούν στο ίδιο το εσωπολιτικό σκηνικό της Ρωσίας. Πρόσφατα ο γνωστός για τα φιλοδυτικά του αισθήματα Ανατόλι Τσουμπάις και υπεύθυνος του γραφείου του Προέδρου Γιέλτσιν, στο Νταβός, εκλιπαρώντας τη Δύση για την υπογραφή μιας συμφωνίας Ρωσίας - ΝΑΤΟ, τόνιζε πως "θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτή την ευκαιρία, γιατί αλλιώς μπορεί να γίνει η τελευταία για όλους μας" (12). Είναι κατανοητός ο υπαινιγμός του Α. Τσουμπάις και το δίλημμα που θέτει απέναντι στους δυτικούς "φίλους" του: Η υπογράφουμε μια δεσμευτική συμφωνία μεταξύ μας και μ' αυτήν μας κάνετε αποδεκτούς στο "παιχνίδι", ή μπορεί να οδηγηθούμε στην ανατροπή της ίδιας της πορείας καπιταλιστικοποίησης! Και τότε θα χάσουμε κι εμείς και σεις! Δεν ξέρουμε αν ο Τσουμπάις υπερβάλλει (αυτό τουλάχιστον πιστεύει η κ. Ολμπράιτ) (13), όμως είναι γεγονός πως το ζήτημα της επέκτασης του ΝΑΤΟ έχει γίνει ένα από τα σημαντικότερα θέματα στην καθημερινή ρωσική πολιτική ζωή και αποκλείεται η έκβασή του να μην επηρεάσει την εσωτερική ζωή, με τον ένα ή άλλο τρόπο.

Ομως, και εκτός ρωσικών συνόρων θα υπάρξουν εξελίξεις. Κατ' αρχάς είναι φανερό πως η Ρωσία θα προσπαθήσει να αυξήσει την επιρροή της σε εκείνες τις χώρες που δε θα ενταχθούν με την "πρώτη δόση" στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο και κυρίως στις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες, στις οποίες δεν πρέπει να ξεχνάμε πως υπάρχουν 25 εκατομμύρια Ρώσοι!

Δε θα πρέπει να αποκλείεται η όξυνση ενός νέου κύματος κατασκοπολογίας και σύγκρουσης των μυστικών υπηρεσιών. Ηδη θα λέγαμε, παρατηρείται μια τέτοια αύξηση της αντιπαράθεσης. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας, τον τελευταίο καιρό οι ρωσικές αρχές συνέλαβαν 38 Ρώσους και 400 ξένους πολίτες, με την κατηγορία της κατασκοπίας, ενώ οι Αμερικανοί την ίδια περίοδο είχαν αντίστοιχα 200 τέτοιες περιπτώσεις (14).

Το σημαντικότερο όμως είναι πως η Ρωσία θα προσπαθήσει να ισχυροποιήσει τις σχέσεις της με άλλες χώρες, που επίσης αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα. Δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο πως στις 31/1/1997 και από τον κινεζικό Τύπο, για πρώτη φορά, καταδικάστηκαν τα σχέδια επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ρωσικά σύνορα, καθώς και η "τριγωνική συμμαχία" ΗΠΑ - Ιαπωνίας -Αυστραλίας στον ασιατικό Ειρηνικό Ωκεανό (15).

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ: Παρά την οικονομική αδυναμία της σημερινής Ρωσίας, αυτή δε θα πρέπει να μεγεθύνεται, όπως συνηθίζεται τελευταία, γιατί η χώρα αυτή έχει τεράστια φυσικά αποθέματα και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Κι αυτοί ακόμη οι ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, που σήμερα παρουσιάζονται περίπου ως "φιλάνθρωποι" απέναντι στη Ρωσία, αναγνωρίζουν πως αυτή η χώρα "παρουσιάζει μεγάλες οικονομικές, εμπορικές και επιστημονικές δυνατότητες" (16). Μεγάλες ρωσικές μονοπωλιακές επιχειρήσεις (πολεμικής βιομηχανίας, παραγωγής ενέργειας, πετρελαιακές κλπ.) ήδη εξαπλώνονται σε διάφορες γωνιές του πλανήτη μας, συναγωνιζόμενες αντίστοιχες πολυεθνικές. Γύρω από τη Ρωσία συγκεντρώνονται οι χώρες της ΚΑΚ. Ποιο το οικονομικό τους μέγεθος; Ο αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης, Β. Σέροφ, αναφερόμενος σε στοιχεία εμπειρογνωμόνων κάνει λόγο για το ότι αυτές οι χώρες έχουν σήμερα το 10% του παγκόσμιου βιομηχανικού δυναμικού, το 25% των παγκόσμιων φυσικών αποθεμάτων και το 4,5% των παγκόσμιων εξαγωγών (17). Συμπερασματικά λοιπόν και από οικονομικής πλευράς δε θα πρέπει να θεωρείται "απλή υπόθεση" μια αγνόηση της Ρωσίας. Μάλιστα, δεν είναι και λίγοι αυτοί (μεταξύ αυτών και ο Τσουμπάις με δηλώσεις του στο Νταβός '97), που θεωρούν πως μια "απομόνωση" της Ρωσίας, στην οποία θα οδηγήσει η επέκταση του ΝΑΤΟ, "θα θίξει σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις της Ρωσίας με το ΔΝΤ, την ΠΟΕ και τη "Λέσχη του Παρισιού"" (18).

Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμφωνία ή η "χάρτα" σχέσεων Ρωσίας - ΝΑΤΟ που θα υπογραφτεί, δεν μπορεί παρά να είναι ένας προσωρινός συμβιβασμός μεταξύ τους, που όμως μόνο προσωρινά και εν μέρει μπορεί να δεσμεύει τις δύο πλευρές. Κι αυτό γιατί η όρεξη των κυρίαρχων κοινωνικο- οικονομικών δυνάμεων δεν μπορεί να "κοπεί" με οποιεσδήποτε συμφωνίες. Ο μεταξύ τους ανταγωνισμός, όπως και ο ανταγωνισμός με τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και κέντρα, για μια "καλύτερη θέση" στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, για νέες αγορές, εδάφη και λαούς, θα συνεχιστεί και θα συνεχίζει να θέτει σε κίνδυνο την ειρήνη και την ασφάλεια, αλλά και την ανεξαρτησία ολόκληρων χωρών και λαών.

Ελισσαίος ΒΑΓΕΝΑΣ

1. Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ: "Η κατάσταση που διαμορφώνεται στα Βαλκάνια και το Αιγαίο μετά τη Συμφωνία του Ντέιτον. Οι εξελίξεις στο Κυπριακό". "Ριζοσπάστης", 2/3/1997.

2. "Βήμα", 2/3/1997, σελ. 32.

3. Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ: "Η κατάσταση που διαμορφώνεται στα Βαλκάνια και το Αιγαίο μετά τη Συμφωνία του Ντέιτον. Οι εξελίξεις στο Κυπριακό"."Ριζοσπάστης", 2/3/1997.

4. "Καθημερινή" 23/2/1997, από το "The Economist".

5. Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα" 13/2/1997.

6. Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα" 11/2/1997.

7. Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα" 14/2/1997.

8. Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα" 11/2/1997.

9. Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα" 11/2/1997.

10. Προοπτικές της ευρωπαϊκής ταυτότητας άμυνας και ασφαλείας μετά τις αποφάσεις του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου της 3ης Ιούνη 1996. Πρακτικά συνάντησης ΕΚΕΜ 4/7/1996, σελ.40.

11. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ανακοίνωση της Επιτροπής. Το μέλλον των σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ρωσίας. Βρυξέλλες, 31.5.1995., σελ. 6.

12. Εφημερίδα "Ιζβέστια", 5/2/1997.

13. "Καθημερινή" 23/02/1997, από το "The Economist".

14 Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα", 4/2/1997.

15 Εφημερίδα "Πράβντα - 5", 4/2/1997.

16 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ανακοίνωση της Επιτροπής. Το μέλλον των σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ρωσίας. Βρυξέλλες, 31.5.1995, σελ. 1.

17 Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα", 1/2/1997.

18 Εφημερίδα "Νεζαβίσιμαγια Γκαζέτα", 5/2/1997.