Οσοι φαντάζονται τη Βουλγαρία σαν μια οργανωμένη καπιταλιστική κοινωνία, έστω εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό, αλλά με στοιχειώδεις αστικοδημοκρατικές ελευθερίες καιανεκτή αστικοδημοκρατική νομιμότητα γελιούνται γιατί τίποτα απ' όλα αυτά δεν υπάρχει. Εκείνο που κυριαρχεί είναι η στυγνή εκμετάλλευση πάνω στον πληθυσμό από το ξένο κεφάλαιο, τους ντόπιου νεόπλουτους, τους αεριτζήδες και τους τυχοδιώκτες, τη μαφία. Η Βουλγαρία συγκεντρώνει σήμερα όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, που προσδιορίζουν την πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου και τα οποία εκδηλώνονται σε χειρότερες, πιο βάρβαρες μορφές, απ' ό,τι στο παρελθόν σε άλλες χώρες, δεδομένου ότι η σημερινή καπιταλιστικοποίησή της γίνεται σε συνθήκες προχωρημένης σήψης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, σε συνθήκες παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης και σκληρού ανταγωνισμού των ισχυρών ιμπεριαλιστικών κρατών για κατάκτηση των αγορών των χώρων του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού. Δε θα ήταν καθόλου υπερβολή - ίσως μάλιστα να είμαστε και ελαστικοί στην κρίση μας - αν λέγαμε ότι στη χώρα αυτή σήμερα πραγματοποιείται πραγματικό πλιάτσικο, ενώ η φτώχεια και η εξαθλίωση περισσεύουν απελπιστικά.

Στη σύντομη παραμονή μας στο βουλγαρικό έδαφος επιδιώξαμε να συγκεντρώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία γύρω από τη σημερινή βουλγαρική πραγματικότητα, όχι τόσο για να σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα, αλλά κυρίως για να πάρουμε μια γεύση γύρω από το τι συμβαίνει. Ιδιαίτερα διαφωτιστικές ήταν οι συναντήσεις, που είχε η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ με την ηγεσία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, με τους ηγέτες της αντιφασιστικής Ενωσης, με τον Τοντόρ Ζίβκοφ, καθώς και οι επαφές μας με απλούς Βούλγαρους πολίτες. Οι συνομιλητές μας - αν και μιλούσαν με πόνο ψυχής για την τραγωδίαπου ζει η χώρα τους - ήταν πάντοτε πρόθυμοι να μας απαντήσουν σε ό,τι τους ρωτούσαμε.

Το πρώτο που ενδιαφερθήκαμε να μάθουμε ήταν το βιοτικό επίπεδο του λαού σε στοιχειώδεις πλευρές του. Τα στοιχεία που αποκομίσαμε ήταν συνταρακτικά. Σήμερα στη Βουλγαρία ο μέσος εργατικός μισθός είναι 15.000 λέβα. Δηλαδή 10 περίπου δολάρια αν πάρουμε ως βάση την τιμή του δολαρίου που βρήκαμε εμείς εκεί (1.500 με 1.550 λέβα). Τα χρήματα αυτά όχι μόνο δε φτάνουν για να ζήσει κάποιος, αλλά ούτε και καλύπτουν στοιχειώδεις όρους διαβίωσης, αν αναλογιστούμε ότι η μέση μηνιαία τιμή θέρμανσης ενός διαμερίσματος στοιχίζει στον Βούλγαρο πολίτη 20.000 με 25.0000 λέβα. Το ψωμί (τα 600 γραμμάρια) κοστίζουν 500 λέβα κι ένα λιτό γεύμα σε κρατικό εστιατόριο γύρω στις 7.000 λέβα. Με άλλα λόγια, ένας Βούλγαρος πολίτης, που εργάζεται στο εργοστάσιο, μπορεί να αγοράσει το μήνα 30 φραντζόλες ψωμί των 600 γραμμαρίων και να φάει δύο λιτά γεύματα σε κρατικό εστιατόριο, όπου οι τιμές είναι χαμηλότερες απ' ό,τι στα ιδιωτικά, ενώ χρειάζεται από 5.000 έως 10.000 λέβα επιπλέον του μισθού του, για να πληρώσει τη θέρμανση. Για τα άλλα είδη που έχει ανάγκη ο άνθρωπος δεν κάνουμε λόγο, πολύ περισσότερο για είδη που μπορεί κάποιος να τα χαρακτηρίσει πολυτελείας, τα οποία όμως έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας και θεωρούνται απαραίτητα. Εδώ οι τιμές αγγίζουν τα ελληνικά επίπεδα ή είναι λίγο χαμηλότερες.

Η σύνταξη του Βούλγαρου πολίτη, απόμαχου της δουλιάς, κυμαίνεται από 3 έως και 10 δολάρια κι όπως μας υπογράμμιζαν οι συνομιλητές μας κανείς συνταξιούχος που ζει μόνος του δεν έχει περιθώρια ζωής. Μάλιστα, ένα από τα συνηθισμένα φαινόμενα της Βουλγαρίας είναι οι συχνοί θάνατοι συνταξιούχων, που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος ζωής. "Το 1996 - μας έλεγε συνομιλητής μας από τη βουλγαρική αντιφασιστική Ενωση - πέθαναν 6. 000 συνταξιούχοι και αυτοί που διοικούν τα οικονομικά της χώρας μας ομολογούν ανοιχτά, αντί να προβληματίζονται για το φαινόμενο, ότι πρέπει να πεθάνουν τουλάχιστον 300.000 συνταξιούχοι για να έρθουν σε μια ισορροπία οι κρατικές δαπάνες".

Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και το εξής γεγονός: Το παλιό σύστημα υγειονομικής και φαρμακευτικής περίθαλψης της Βουλγαρίας, που υπήρχε επί σοσιαλισμού, έχει τιναχτεί εντελώς στον αέρα. Σήμερα ο Βούλγαρος που θα αρρωστήσει πρέπει να πληρώσει, για να γίνει καλά. Να πληρώσει το νοσοκομείο, να πληρώσει το γιατρό που θα τον εξετάσει, να πληρώσει τη νοσηλεία, να πληρώσει τα φάρμακα που θα χρειαστεί, ακόμη και τον επίδεσμο για την επίδεση κάποιου τραύματος, έστω και απλού.

Οι πλούσιοι στη Βουλγαρία είναι το 1.5% του πληθυσμού. Το 60% των πολιτών ζουν στα όρια της εξαθλίωσης και οι υπόλοιποι κινούνται γύρω από το όριο της φτώχειας. Μεσαία στρώματα, με την έννοια που τα γνωρίζουμε στις οργανωμένες καπιταλιστικές κοινωνίες, δεν υπάρχουν όπως μας διαβεβαίωσαν όσοι μίλησαν μαζί μας.

Το ξεπούλημα της κρατικής παραγωγικής βάσης της χώρας είναι συνηθισμένο, καθημερινό φαινόμενο της Βουλγαρίας και οι συνομιλητές μας υποστήριζαν ότι ακόμη και εκεί που τα εργοστάσια και τα αγροτικά συγκροτήματα άντεξαν, τα περιθώριά τους στενεύουν, με αποτέλεσμα η ιδιωτικοποίησή τους να είναι προ των πυλών. Πάντως, πρέπει να σημειώσουμε ότι το κεφάλαιο, κυρίως το ξένο, αρχικά επένδυσε κυρίως σε τομείς, όπου το κέρδος ήταν εξασφαλισμένο και εύκολο. Δηλαδή δημιουργήθηκαν τράπεζες, χρηματιστήριο, εμπορικές εταιρίες πετρελαίου, εξαγωγής ενεργείας, έγιναν επενδύσεις στις επικοινωνίες, στις τηλεπικοινωνίες, στον τομέα του φαρμάκου και φυσικά στον Τύπο όχι βεβαίως για το κέρδος, αλλά για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης.

Η εμφάνιση του ξένου κεφαλαίου στη βουλγάρικη κοινωνική και οικονομική ζωή αλλού γίνεται ανοιχτά και αλλού συγκαλυμμένα, με τη μορφή δήθεν βουλγάρικων εταιριών. "Στη χώρα μας το κεφάλαιο - μας έλεγε χαρακτηριστικά κάποιος από τους συνομιλητές μας - εμφανίστηκε και συνεχίζει να εμφανίζεται όπως η Αφροδίτη που βγήκε από τον αφρό της θάλασσας". Μια από τις δραστηριότητες του κεφαλαίου - όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό - είναι να εξαφανίζει ή να απορροφά και τις μικρές οικονομικές επιχειρήσεις, που υπάρχουν κυρίως στον εμπορικό τομέα, αφού η οικονομική κρίση δεν τους αφήνει περιθώρια επιβίωσης.

Σεό,τι αφορά τις τράπεζες σήμερα στη Βουλγαρία λειτουργούν γύρω στις 100 με 110, τη στιγμή που, όπως ο ίδιος ο Ζίβκοφ μάς διαβεβαίωσε γνωρίζοντας την κατάσταση στη χώρα, η οικονομία της δεν αντέχει πάνω από δέκα. Αλλά τι τράπεζες είναι αυτές; Μια βόλτα στους δρόμους της Σόφιας πείθει και τον πιο δύσπιστο ότι δίπλα στις τράπεζες με γνωστό όνομα βρίσκονται κι αυτές που δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο, που στήθηκαν για να κλέψουν τον κοσμάκη και που μας είναι γνωστές με το όνομα παρατράπεζες. Δεν το συναντήσαμε, αλλά δε θα μας εξέπληττε, αν βλέπαμε δίπλα μας κάποια τράπεζα με το όνομα "Kitsos Bank".

Μια κλασική μέθοδος ληστείας των πολιτών που εφαρμόζεται με επιτυχία μέχρι στιγμής από το οικονομικοπολιτικό κατεστημένο είναι η πρόκληση τεχνιτών νομισματικών κρίσεων. Ετσι το βουλγάρικο νόμισμα υποτιμιέται απότομα, οι τιμές αυξάνουν πλασματικά και ο πολίτης αναγκάζεται να πληρώνει διπλάσια και τριπλάσια, ακόμη και εξαπλάσια, απ' ό,τι την προηγούμενη μέρα, για να αγοράζει τα στοιχειώδη για την επιβίωσή του. Συνεπώς το χρήμα αλλάζει γρήγορα χέρια και συγκεντρώνεται στις τσέπες της οικονομικής ολιγαρχίας, η οποία στη συνέχεια το επιστρέφει ακριβότερο στην αγορά, επιφέροντας σταδιακές νομισματικές ισορροπίες προς τα κάτω. Με τον τρόπο αυτό, τη δημιουργία τεχνητών νομισματικών κρίσεων και την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, η οικονομική ολιγαρχία συγκεντρώνει στα χέρια της και το συνάλλαγμα που κυκλοφορεί στις τσέπες του λαού. Οι πολίτες, βλέποντας π. χ. να ανεβαίνει η τιμή του δολαρίου και για να αντεπεξέλθουν στην απότομη άνοδο των τιμών πουλούν το συνάλλαγμα που διαθέτουν. Πριν από έναν και πάνω μήνα η τιμή του δολαρίου εκτινάχτηκε απότομα από τα 500 στα 3.000 λέβα μέσα σε μια νύχτα. Η νομισματική αυτή αλλαγή είχε ως αποτέλεσμα εκατομμύρια εθνικού νομίσματος να αλλάξουν χέρια. Το ίδιο συνέβη και με τις λαϊκές αποταμιεύσεις σε συνάλλαγμα. Η αντίδραση φόρτωσε το γεγονός της συναλλαγματικής κρίσης στο κυβερνών τότε Σοσιαλιστικό Κόμμα και προκάλεσε πολιτική κρίση. Ετσι μ' ένα σμπάρο πέτυχε δύο τρυγόνια. Και το λαό έκλεψε και την αγανάκτησή του προς τους σοσιαλιστές έστρεψε. Στη συνέχεια, όταν στα πράγματα ήρθε η υπηρεσιακή κυβέρνηση ως διά μαγείας επήλθε συναλλαγματική σταθερότητα και η αξία του δολαρίου έπεσε στα 1.500 περίπου λέβα. Το όφελος ήταν πάλι διπλό για το οικονομικό κατεστημένο. Μάζεψε ευτελισμένο χρήμα, το διοχέτευσε στην αγορά ακριβότερο απ' ό,τι το πήρε και ταυτόχρονα εμφάνισε την πολιτική του έκφραση με φιλολαϊκό προσωπείο στην κοινωνία.

Το πλιάτσικο στη λαϊκή περιουσία και στους ίδιους τους πολίτες συμπληρώνει η δράση της μαφίας, η οποία είναι πανταχού παρούσα σε κάθε "νόμιμη" και παράνομη δραστηριότητα. Εκεί που η μαφία φαίνεται ακόμη και με γυμνό μάτι, είναι στον τομέα της παροχής "προστασίας". Υπάρχουν ομάδες ενόπλων που παρέχουν "προστασία" στους πάντες με το ανάλογο αντίτιμο. Δεν υπάρχει μαγαζί στη Σόφια πίσω από το οποίο να μη βρίσκεται η μαφία είτε ως προστάτης είτε ως επιχειρηματίας.

Η Βουλγαρίασήμερα είναι από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο όπου την πραγματική εξουσία έχουν άμεσα οι ξένοι. Ο αναγνώστης ασφαλώς θα γνωρίζει ότι η οικονομία της χώρας διευθύνεται πλήρως από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και δεν μπορεί να γίνει τίποτα χωρίς τη δική του συγκατάθεση. Ακόμη είναι γνωστό ότι δρομολογείται η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ με απόφαση που πήρε παρανόμως η υπηρεσιακή κυβέρνηση της χώρας, η οποία δεν είχε καμιά άλλη νόμιμη αρμοδιότητα πέραν της πραγματοποίησης εκλογών.

Το πολιτικό σκηνικό της Βουλγαρίας φαντάζει θολό και το μέλλον της γκρίζο, αν δε συμβούν συνταρακτικές εξελίξεις που θα βγάλουν τα πράγματα από εκεί που οδηγούνται μέχρι σήμερα. Ο λαός αναμφίβολα νοσταλγεί τις κατακτήσεις που είχε στα χρόνια του σοσιαλισμού. Αυτό το διαπιστώσαμε με όσους μπορέσαμε και μιλήσαμε και φαίνεται από πολλά πράγματα. Φαίνεται από το γεγονός ότι στις εκλογές του 1994 έδωσε την πλειοψηφία στους σοσιαλιστές, ευελπιστώντας ότι θα του δώσουν πίσω ό,τι έχασε. Φαίνεται επίσης από το ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα παρ' όλο που δεν είναι κόμμα κομμουνιστικό, παρ' όλο που μετά τις ανατροπές άλλαξε την ονομασία του, δεν αρνείται το παρελθόν και υποστηρίζει ότι αποτελεί συνέχεια του βουλγαρικού ΚΚ στις νέες συνθήκες. Φαίνεται, τέλος, από το γεγονός ότι η ντόπια ολιγαρχία φοβάται την επιρροή του Τ. Ζίβκοφ στην κοινωνία και τον κρατά παρανόμως σε περιορισμό, παρά το γεγονός ότι είναι υπέργηρος. Ο λαός όμως δεν έχει ακόμη διέξοδο για το πώς θα επανακτήσει τις χαμένες κατακτήσεις του. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα που θα μπορούσε να του δώσει διέξοδο δεν είναι ένα ενιαίο και συμπαγές κόμμα με σαφή πολιτικοϊδεολογικό προσανατολισμό. Αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, στο εσωτερικό του γίνεται έντονη πολιτικοϊδεολογική πάλη, υπάρχουν διάφορες τάσεις και ομάδες, από καραμπινάτους σοσιαλδημοκράτες μέχρι και κομμουνιστές. Πρόσφατα αποχώρησαν ορισμένα στελέχη του και δημιούργησαν μια ευρωαριστερή - όπως την ονόμασαν - κίνηση.

Πρόκειται για ένα κόμμα που, όπως είναι σήμερα, ο ιμπεριαλισμός δεν το εμπιστεύεται, γιατί δεν το έχει πλήρως στην τσέπη του και που το πιέζει με ό,τι μέσα διαθέτει για να το κάνει του χεριού του. Γι' αυτό και το ανέτρεψε από την κυβέρνηση, παρ' όλο που ήταν πλήρως κατανοητό και στον πιο αδαή στα πολιτικά ότι την εξουσία δεν την είχαν οι σοσιαλιστές, έστω κι αν κατείχαν τα κυβερνητικά πόστα. Δεν είναι τυχαίο επίσης που αυτό το κόμμα δε γίνεται δεκτό στη Σοσιαλιστική Διεθνή παρ' όλο που το ζητάει. Τέλος δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πιέζεται πανταχόθεν να υποταχθεί πλήρως στη σοσιαλδημοκρατική τάση του, η οποία φροντίζει να κάνει με κάθε τρόπο αισθητή της παρουσία της.

Το τι θα γίνει στη Βουλγαρία κανείς δεν μπορεί να το πει με ακρίβεια. Εκείνο όμως που μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια είναι πως η χώρα, ο λαός της και οι πολιτικές του δυνάμεις βρίσκονται εν αναμονή εξελίξεων. Το πού θα πάνε τα πράγματα θα το δείξει ο χρόνος.