Η κλιμάκωση της έντασης στη Μαύρη Θάλασσα, οι εξελίξεις που «τρέχουν» σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, αντανακλούν και στην ευρύτερη «γειτονιά» μας την όξυνση της ενδοϊμπεριαλιστικής διαπάλης, με την κυρίαρχη κόντρα ΗΠΑ - Κίνας να επιδρά καθοριστικά στις υπόλοιπες αντιπαραθέσεις, όπως δείχνει και η όξυνση ανάμεσα στον ευρωατλαντικό άξονα και τη Ρωσία.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, όπου κάθε αστική τάξη της περιοχής επιχειρεί να ενισχύσει τη θέση της, με μεγαλύτερη εμπλοκή στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς και ανταγωνισμούς, η τουρκική αστική τάξη επιδιώκει να παζαρέψει από θέση ισχύος τη δική της γεωπολιτική αναβάθμιση. Επενδύοντας στην ιδιότητά της ως μέλους του ΝΑΤΟ, με μεγάλη στρατιωτική δύναμη και στρατηγική θέση για τα «καυτά» μέτωπα της Ουκρανίας, της Μαύρης Θάλασσας, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, παζαρεύει ακόμα πιο έντονα στη σημερινή φάση τους όρους ενίσχυσης της συνεργασίας της με τους «εταίρους» της στο ευρωατλαντικό μπλοκ. Ταυτόχρονα, επενδύοντας ακριβώς στα ίδια αυτά στοιχεία, διατηρεί πολυσήμαντες σχέσεις συνεργασίας και ανταγωνισμού με τη Ρωσία αλλά και την Κίνα και διαμηνύει ότι «ως μια χώρα που βρίσκεται στην καρδιά της Αφρικής, της Ασίας και της Ευρώπης, δεν έχουμε την πολυτέλεια να στρέψουμε την πλάτη μας ούτε στην Ανατολή», όπως δήλωσε πρόσφατα ο Τούρκος Πρόεδρος Ρ. Τ. Ερντογάν.

Η τουρκική κυβέρνηση σπεύδει να αξιοποιήσει την ανάφλεξη στη Μαύρη Θάλασσα.

Παρά τη συνεργασία της με τη Ρωσία, όλα τα τελευταία χρόνια η Αγκυρα αναπτύσσει συστηματικά πολύπλευρες σχέσεις με την Ουκρανία, καταγγέλλει την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσία, εμφανίζεται σταθερά ως υπερασπιστής της εκεί μειονότητας των Τατάρων, προκαλώντας όλο και πιο συχνά την αντίδραση της Μόσχας.

Η πρόσφατη επίσκεψη του Ουκρανού Προέδρου Β. Ζελένσκι στην Τουρκία επιβεβαίωσε την προσπάθεια της Αγκυρας να αναλάβει ενεργότερο ρόλο. Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα είχαν διαμειφθεί στην προηγούμενη συνάντηση Ζελένσκι - Ερντογάν τον περασμένο Οκτώβρη στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ουκρανός Πρόεδρος απένειμε τότε στον Τούρκο ομόλογό του μετάλλιο για «την εξαιρετική προσωπική συμβολή του στην ανάπτυξη της διμερούς συνεργασίας, αλλά και τη στήριξή του στην ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας». Ο δε Ερντογάν είχε επαναλάβει ότι η Αγκυρα «δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας». Ηδη από τότε, Ρώσοι αξιωματούχοι σχολίαζαν ότι «η Τουρκία θα διαπράξει μεγάλο σφάλμα εάν ενταχθεί στην "Πλατφόρμα της Κριμαίας" (σ.σ. που στοχεύει στην επιστροφή της χερσονήσου στην Ουκρανία ) μετά από πρόταση της Ουκρανίας», αφού - συνέχιζαν - πρόκειται ουσιαστικά για «μια συμμαχία κατά του Κρεμλίνου» και θα γίνει «ένα σοβαρό στρατηγικό λάθος».

Μόλις δύο μήνες μετά, τον Δεκέμβρη του 2020, βρέθηκαν στο Κίεβο οι υπουργοί Αμυνας και Εξωτερικών της Τουρκίας, για να συζητήσουν ξανά την ανάπτυξη της διμερούς συνεργασίας ειδικά σε Ενέργεια και Αμυνα, η οποία και επικαιροποιήθηκε στην τελευταία τουρκο-ουκρανική συνάντηση. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία τροφοδοτεί τον ουκρανικό στρατό με drones, ενώ είναι σε εξέλιξη κοινή τουρκο-ουκρανική παραγωγή «ιπτάμενων μηχανών» μεγαλύτερων δυνατοτήτων.

Καθόλου τυχαία επίσης, σήμερα, σε συνθήκες μεγάλης όξυνσης της αντιπαράθεσης ΗΠΑ - ΝΑΤΟ με τη Ρωσία γύρω από την Ουκρανία, η Αγκυρα αναζωπυρώνει τη συζήτηση για το ενδεχόμενο «αναθεώρησης» της Συνθήκης του Μοντρέ (1936), κάτι που θα διευκόλυνε τη ΝΑΤΟική ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα, προκαλώντας - όπως ήταν αναμενόμενο - ξανά την αντίδραση της Μόσχας.

Ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν, σε τηλεφωνική επαφή με τον Ερντογάν ξεκαθάρισε «τη σημασία της διατήρησης της Συνθήκης του Μοντρέ προκειμένου να διασφαλιστεί η περιφερειακή σταθερότητα και ασφάλεια», ενώ η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ τόνισε ότι «κάθε προσπάθεια αναθεώρησης της Συνθήκης του Μοντρέ θα επηρέαζε τα συμφέροντα της χώρας μας».

Διάφοροι Ρώσοι αναλυτές εξηγούσαν μάλιστα τις τελευταίες μέρες σε ΜΜΕ ότι η κατασκευή και λειτουργία της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης (με την οποία συνδέεται η συζήτηση για αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ, που καθορίζει τους όρους διέλευσης πολεμικών πλοίων από τα τουρκικά Στενά) «σε ένα βαθμό θα απειλήσει την εξωτερική πολιτική και τη στήριξη που η Ρωσία προσφέρει σε συμμάχους της στην περιοχή». Οπως υπενθύμισε στο πρακτορείο ITAR TASS ο συνεργάτης του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, Μπ. Ντολγκόφ, η μεταφορά ρωσικών στρατευμάτων στη Συρία γίνεται μέσω του Βοσπόρου, ενώ παρατηρούσε: «Ο Τούρκος Πρόεδρος το είπε για πρώτη φορά από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι εμφανίζεται μια ευκαιρία για την Αγκυρα να ενισχύσει τον γεωπολιτικό της ρόλο».

Τη ρωσική δυσαρέσκεια για τη στήριξη της Τουρκίας στην ουκρανική κυβέρνηση έδειξαν και οι δηλώσεις Λαβρόφ στην αρχή της βδομάδας, όταν «προέτρεψε» «όλες τις υπεύθυνες χώρες με τις οποίες επικοινωνούμε - και η Τουρκία είναι μια από αυτές - να αναλύσουν (...) την κατάσταση και τις διαρκείς πολεμοχαρείς ανακοινώσεις του καθεστώτος στο Κίεβο και να αποθαρρύνουν τους μιλιταριστικούς του πόθους»...

Βέβαια, στις επιλογές της Τουρκίας βαραίνουν κι άλλα νέα δεδομένα. Για παράδειγμα, η ευρωπαϊκή «δεξαμενή σκέψης» «Modern Diplomacy» παρατηρεί ότι αφού η Κριμαία πέρασε σε ρωσικό έλεγχο «η Ρωσία αύξησε σημαντικά την ΑΟΖ και την ακτογραμμή της στη Μαύρη Θάλασσα, που πλέον είναι ίση με αυτήν της Τουρκίας. Επίσης, η Μόσχα ακύρωσε προηγούμενες συμφωνίες με την Ουκρανία, που περιόριζαν τον στόλο της στη Μαύρη Θάλασσα, και τώρα άρχισε να τον ισχυροποιεί με νέα πλοία επιφάνειας αλλά και υποβρύχια».

Την ίδια στιγμή, η Αγκυρα διαλαλεί επίμονα ότι «εργαζόμαστε ενεργά για να βρεθεί μόνιμη λύση σε κάθε κρίση στην περιοχή», ξεχωρίζοντας συστηματικά τον «αγώνα κατά της τρομοκρατίας» στη Συρία και τον ρόλο που μπορεί να παίξει η Τουρκία για τους αμερικανοΝΑΤΟικούς σχεδιασμούς σε όλη την περιοχή.

Μεσοβδόμαδα, ο ΥΠΕΞ Μ. Τσαβούσογλου ανακοίνωσε ότι η Αγκυρα υπέβαλε ένα «non paper» στην Ουάσιγκτον με συγκεκριμένες προτάσεις, ώστε οι δύο πλευρές να διαχειριστούν ακανθώδεις διαφωνίες τους, όπως η αγορά των ρωσικών πυραύλων «S-400», η «υποστήριξη των ΗΠΑ προς τρομοκρατικές οργανώσεις» (Κούρδους), αλλά και «σκέψεις και ενέργειες σχετικά με το Αφγανιστάν, τη Συρία, άλλα περιφερειακά θέματα».

Τη «βαρύτητα» του ρόλου της Τουρκίας στη Συρία «υπενθύμισε» χαρακτηριστικά και ο νέος Τούρκος πρέσβης στις ΗΠΑ, Χασάν Μουράτ Μερκάν, μιλώντας στο πρακτορείο «Αναντολού»: «Σε σύγκριση με άλλες χώρες της περιοχής, η Τουρκία είναι πολύ ισχυρότερη όσον αφορά τη στρατιωτική της δύναμη, την πολιτιστική της ιστορία (σ.σ. δεσμοί με αραβικές - μουσουλμανικές χώρες) και την ανθρώπινη υποδομή».

Αναφερόμενος δε στις σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας χαρακτήρισε «πολύ λογικό» να υπάρχουν «σκαμπανεβάσματα», αλλά «όταν κοιτάμε τις μακροπρόθεσμες σχέσεις, πρέπει να δούμε ποια είναι τα αμοιβαία συμφέροντα μεταξύ τους (...) Ας συνεχίσουμε να μιλάμε για τα προβλήματα που υπάρχουν μεταξύ μας, αλλά αυτά δεν πρέπει να δηλητηριάζουν τη συνεργασία μας σε άλλους τομείς». Πρόσθεσε ότι ΗΠΑ και Τουρκία αποτελούν «χώρες - κλειδιά» για τη «διατλαντική αλληλεγγύη» και επέμεινε ότι αν επικεντρωθούν σε κοινά συμφέροντα «θα εξαφανιστεί από μόνο του το πρόβλημα της εμπιστοσύνης».

Κατέληξε δε ότι αν οι ΗΠΑ θέλουν να διατηρήσουν σημαντική παρουσία σε Μέση Ανατολή και Ευρώπη, η Τουρκία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες γι' αυτό και «ο λόγος είναι απλός: Η γεωγραφική της θέση, οι ανθρώπινοι πόροι, ο πληθυσμός, οι απειλές που υπάρχουν στην περιοχή και οι παγκόσμιες επιπτώσεις. Αν οι ΗΠΑ εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για αυτά τα θέματα, η Τουρκία αναδύεται ως αναντικατάστατη χώρα. Εξάλλου, εμφανίζονται νέες ισορροπίες μετά την πανδημία Covid-19. Η σημασία της Τουρκίας στην περιοχή είναι πολύ μεγαλύτερη από πριν».

Αλλά και η αμερικανική πλευρά αναγνωρίζει ότι χρειάζεται να μελετήσει καλύτερα πώς θα χειριστεί σοβαρές διαφωνίες με την Τουρκία. Στο «Αναντολού» έδωσε πρόσφατα συνέντευξη ο μέχρι πρότινος απεσταλμένος των ΗΠΑ για τη Συρία Τζέιμς Τζέφρι (που στο διάστημα 2008 - 2010 διετέλεσε και πρέσβης στην Αγκυρα). Περιέγραψε ως «όχι πολύ στενή» τη σχέση που έχουν σήμερα ΗΠΑ και Τουρκία, ωστόσο δήλωσε «σίγουρος» ότι «θα βελτιωθεί μέσα σε 6 μήνες». Αναφερόμενος ειδικά στη Συρία και τη συνεργασία της Ουάσιγκτον με κουρδικές οργανώσεις όπως η YPG (που αποτελούν «κόκκινο πανί» για την Αγκυρα), τόνισε ότι η αμερικανική πλευρά δεν τους έδωσε «καμία» υπόσχεση ως προς τη δημιουργία κουρδικού κράτους. Ημασταν «πολύ προσεκτικοί» απέναντί τους, συνέχισε, προκρίνοντας τη στήριξη «δημοψηφίσματος, δημοκρατικών εκλογών» κ.λπ. Οσο για την τουρκική αγορά των ρωσικών «S-400», είπε ότι ο καλύτερος τρόπος να το λύσουν Ουάσιγκτον και Αγκυρα είναι «να περιορίσουν τη ζημιά».

Χαρακτηριστική εξάλλου της κινητικότητας της Αγκυρας είναι και η «νέα εποχή» που - σύμφωνα με τον Τσαβούσογλου - ξεκινά στις σχέσεις Τουρκίας - Αιγύπτου. Οπως ανακοίνωσε, τον Μάη θα μεταβεί στο Κάιρο αντιπροσωπεία του τουρκικού ΥΠΕΞ για να συζητηθεί η εξομάλυνση των διμερών σχέσεων.

Την ίδια ώρα, οι διήμερες επαφές και οι συμφωνίες που υπεγράφησαν στις αρχές της βδομάδας στην Αγκυρα ανάμεσα στην τουρκική κυβέρνηση, τον Λίβυο μεταβατικό πρωθυπουργό και άλλους 14 υπουργούς του, επιβεβαιώνουν τον ισχυρό ρόλο της Τουρκίας και στην «επόμενη μέρα» της Λιβύης.

Αν μη τι άλλο, όλα τα παραπάνω διαψεύδουν τα περί «απομόνωσης της Τουρκίας», που αναμασούν διάφορα επιτελεία με κάθε αφορμή... Η όξυνση της ενδοϊμπεριαλιστικής διαπάλης βέβαια, μαζί με τα «ατού» που δίνει στην τουρκική αστική τάξη για το παζάρι της με ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ, θα οδηγεί και σε περιπλοκές. Την ώρα που η Αγκυρα διαπραγματεύεται την πιο ισχυρή στήριξη των αμερικανοΝΑΤΟικών σχεδιασμών, δεν θα είναι απλή υπόθεση η διατήρηση ισχυρών συνεργασιών με τη Ρωσία, όπως για παράδειγμα για την οικοδόμηση του πυρηνικού σταθμού στο Ακουγιού. Αντίστοιχα, σε μια περίοδο που εντείνεται η αντιπαράθεση ΗΠΑ - Κίνας και η Ουάσιγκτον αντιτίθεται σθεναρά σε κάθε προσπάθεια παραπέρα κινεζικής διείσδυσης στην Ευρώπη και αλλού, θα είναι δύσκολο για την Αγκυρα να προωθήσει συμπράξεις με το Πεκίνο που θα ενίσχυαν την τουρκική οικονομία, όπως αυτές που συζητήθηκαν κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Κινέζου ΥΠΕΞ στην Αγκυρα. Μεταξύ άλλων, συζητήθηκαν σχέδια διασύνδεσης των κινεζικών «Δρόμων του Μεταξιού» με τον τουρκικό «Μέσο Διάδρομο», ενώ κινεζικοί όμιλοι ενδιαφέρονται και για την κατασκευή της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης. Πάντως, λίγα 24ωρα αφού ο Κινέζος ΥΠΕΞ έφυγε από την Αγκυρα, ο Κινέζος πρέσβης κλήθηκε στο τουρκικό ΥΠΕΞ, όπου δέχτηκε διαμαρτυρίες επειδή επέκρινε σχόλια Τούρκων πολιτικών (της αντιπολίτευσης) κατά της «αντιμετώπισης των μουσουλμάνων Ουιγούρων» στην ημιαυτόνομη κινεζική επαρχία Σιντζιάνγκ...