«Από το καπνισμένο κατώφλι παρακολουθώ τις κινήσεις τους/, τη λιγνή λάμψη της μέσης που παίζει με τα στιβαρά μπράτσα,/ που υψώνουν το σφυρί, αργά τόσο αργά/ σίγουρα τόσο γρήγορα,/ δεν βιάζονται - άνθρωπος σφυρηλατεί τον τόπο του στον τόπο του».

(Αμερικανός ποιητής, Γουόλτ Γουίτμαν, 1819 - 1892,

Το τραγούδι του εαυτού μου)

Στην τσαρική Ρωσία του Νικολάου A', η ανάγνωση ενός κειμένου του συγγραφέα Γκόγκολ απ' τον Ντοστογιέφσκι, ήταν «αιτία» για να στείλουν τον Ντοστογιέφσκι στα κάτεργα. Ο «φάκελος της κατηγορίας!», ήταν ότι είχε πάρει μέρος σε διαδηλώσεις!!! Είχε γράψει άρθρα, και τα μοίραζε από μυστικά λιθογραφεία, και είχε σκοπό την πτώση της εξουσίας του τσάρου...

Ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Ζολά με το «Κατηγορώ» (άρθρο καταρχάς, έργο συνέχεια), υποστήριξε τον Ντρέιφους - την αθώωσή του. Γι' αυτό φυλακίστηκε. Ο Μαρξ περιγράφει τους διανοούμενους και τη μοναχική τους πορεία, στην έρημο...

Ο «άγιος των γραμμάτων», Παπαδιαμάντης, αθόρυβος «γραφιάς» μοίραζε τη νηστεία του στους αχθοφόρους, στο Μοναστηράκι. Αλλά, όσο η διανόηση στηρίζεται στη «Βία» εξασκείται για το «κέρδος», τότε «φυλακίζεται» το έργο της. Σ' αυτή την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ομοιομορφία: Πολιτιστική, ολιγαρχική, κοινωνική, καλούνται οι διανοούμενοι να είναι αντιστασιακοί «αναγνώστες» των γεγονότων, όχι «θεατές». Η «συναλλαγή» εκφυλίζει! Η διανόηση στοχεύει να δώσει στο σημερινό χάος, στην αμηχανία μας, ένα νέο όραμα με ένα περιεχόμενο. Η «κληρωτή» διανόηση αφού «γυαλίζει» τα «παπούτσια» της εξουσίας στο τέλος «γυαλίζεται...». Ο «εθελοντής» διανοούμενος είναι «αγυάλιστος», αλλά είναι ελεύθερος. Ο αστικός διανοουμενισμός «ψωνίζεται» απ' τους εργοδότες του και ακολουθεί τους «κανόνες» του «Life style». Ο Μπρεχτ προς τη διανόηση αναφέρει: «Χρειάζεται πολλά τον κόσμο, για να αλλάξεις: οργή, επιμονή, γνώση, αγανάκτηση, ψυχρή επιμονή, ατέλειωτη καρτερία. Η πραγματικότητα, μας μαθαίνει πώς την πραγματικότητα να αλλάξουμε» («Η απόφαση»).

Για την ανοιξιάτικη διεύρυνση τού «Αντισταθείτε» παλεύει ο διανοούμενος: Για να είναι ουδενός ανώτερος και ουδενός κατώτερος! Με θάρρος προσδιορίζει τα βάσανά μας. Διαλεκτική είναι αυτή που δίδει ονόματα στα βάσανά μας. Ο διανοούμενος ο Νίκος Μπελογιάννης πάλευε μέσα απ' τις ιδέες του: «Για να φτιάξουμε έναν κόσμο στο μπόι των ονείρων και των ανθρώπων» (απ' την απολογία του). Η αλήθεια αποτελεί πρόκριμα εκδήλωσης, λόγου, έργου, αντίσταση «ακοστολόγητη». Διαφορετικά τότε «σύρουν, εμένα δύο άλογα/, τ' αράπικο το πάθος/ και τ' αφρογάλανο όνειρο/. Μπορεί και στο γκρεμό!» (Κ. Παλαμάς). Σκοπός της διανόησης είναι να φτιάχνει «Ιστορίες» και δρώμενα, τοποθετώντας τον «αρουραίο λίθο» σαν θεμέλιο στο πολιτικό, κοινωνικό οικοδόμημα υπέρ των αδυνάτων. Σε μία Ελλάδα που μοιάζει σαν τους «Βάτραχους» γύρω από ένα καπιταλιστικό τέλμα, να γίνεται δύναμη ανατροπής. «Ας μη το κρύβουμε/ Διψάμε για ουρανό!» (Μίλτος Σαχτούρης). Τώρα, που «η δυστυχία απ' έξω γδέρνει τις πόρτες μας», όπως έλεγε ο αείμνηστος ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, οι διανοούμενοι ας έχουν υπόψιν τους το ποίημα του Τσε Τσιγκ, απ' το βιβλίο του Λάο Τσε (Κινέζος δάσκαλος, 6ος π.Χ.) για το τι δεν πρέπει να κάνουν. Για να μην απομακρύνονται απ' τη σοφία, για να είναι αρκούντως χρήσιμοι.

Σήμερα τα μείζονα κείμενα του αιώνα προετοιμάζονται για την εξόντωση της αυτονομίας τους, προϊόν της μοιχείας τους με την ιδιωτική οικονομία, η παγκόσμια διανόηση βρίσκεται σε σκληρή δοκιμασία, γιατί κυριαρχεί η εικόνα και η εικονική πραγματικότητα. Η θεωρία των δημοσίων σχέσεων καλλιεργεί τη νωθρότητα και τον ωχαδερφισμό. Καθήκον της διανόησης είναι να κρατάει άσβεστη τη συνείδηση και το κριτικό πνεύμα.

Τώρα όπου ο καπιταλισμός με τους πολέμους μιλάει με φρικιαστικούς όρους και ο μεσσιανισμός καλπάζει εξοντώνοντας κάθε ηθική και τον άνθρωπο, οι διανοούμενοι ας κοιτάξουν να βρουν το νούμερο του ποδηλάτου «σαν τον κλέφτη των ποδηλάτων», τη ματιά και το συναίσθημα. Το «Αντισταθείτε» του αείμνηστου ποιητή και φίλου μου Μιχάλη Κατσαρού ακούγεται ως παρακαταθήκη. Είναι η διαρκής προτροπή για τη μη απώλεια της εν εγρηγόρσει καταστάσεως του ανθρώπου. Στην ιδιοτροπία των γεγονότων και την πονηρία της καθημερινότητας η γλώσσα του διανοούμενου πρέπει να έχει ρεφλέξ και καλά αμορτισέρ, παλμό και ήρεμη επαναστατικότητα. Μέσα από τον μύθο, έρχεται αυτούσια από το λόγο του λαού, η δόνηση της καθημερινότητας, η Ιστορία:

«...Χιλιάδες χέρια ξεπετάνε τους καρπούς στα πέλαγα / χέρια ψαράδων /και μούτσοι/ και χτίστες - αδερφοί - / και να φωνάζουν "δεν πεθάναμε" / και να φωνάζουν "προχωρείται" Το Μεσολόγγι να σωθεί... (Μεσολόγγι)» (Μιχάλης Κατσαρός).

Η χειρότερη μορφή της διανόησης είναι όταν αυτή έχει το σύνδρομο της διαρκούς παρουσίας άνευ όρων. Και ακόμη πιο βέβηλο είναι όταν αυτή δημιουργεί κατεστημένη μικρή ολιγαρχία. Αγνοώντας για τους άλλους που τρέχουν κι αυτοί για κάτι καλύτερο, αρνούνται τότε να δώσουν ένα ποτήρι «νερό» στους συνοδοιπόρους τους. «Ο καθείς και τα όπλα του», έλεγε ο Ποιητής Ελύτης... Το πιο χυδαίο των ανθρώπων της διανόησης είναι να χρησιμοποιούν τη λειτουργία τους για ανέλιξη και μεταγραφή στο σύστημα εξουσίας. Εχοντας προπονηθεί αρκετά εκτός αυτής μπορούν να είναι απαραίτητοι, ως μπαλαντέρ... και τζόκερ στην τράπουλα της εξουσίας. Ετσι ταυτίζονται με τους μηχανισμούς εξουσίας και είναι αγνώριστοι για το παρελθόν τους. Ετσι εξαργυρώνουν με «επιταγές όψεως» τις θέσεις. Μισούν το παρελθόν τους όχι από κριτική σκέψη, αλλά γιατί έχασαν τη ζωή τους έξω απ' το σύστημα... τόσα χρόνια - δίχως αμοιβή! Αλλοι πάλι για να μπουν σ' ένα σύστημα αναγνώρισης δίνουν τα διαπιστευτήρια με δουλικότητα. Ακόμη μπορούν και να φιλήσουν και τα πόδια των δυνατών... όπως έλεγε ο αείμνηστος ποιητής και στιχουργός Μάνος Ελευθερίου σε κάποιο τελευταίο ποίημά του... τραγούδι.

Είναι καλύτερη μια καταστρεπτική αλήθεια (λυτρωτική), παρά από ένα χρήσιμο και κατασκευασμένο ψέμα. Αλλά πάντοτε ένα σύστημα εξουσίας καταδιώκει τους εκλεκτούς... «Είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς...» έλεγε ο Ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος.

Ο Μαρξ έγραψε κάποτε για την «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας». Με λίγα λόγια πως η σιωπή είναι συνενοχή. Η αποστασιοποίηση από τα δρώμενα είναι ίδια με τη συγκατάνευση ή με παρότρυνση. Αυτή μας πηγαίνει στο βυθό. Οδηγεί τους διανοούμενους στο περιθώριο. Κυριαρχούν: Το «Αντισταθείτε ως και σε μένα που σας ιστορώ...», του ποιητή Μιχάλη Κατσαρού, και η ρήση του Εvγκελς ότι το να «ομολογεί κανείς τα λάθη του είναι ηρωισμός...» (απ' την αλληλογραφία του με τον Μαρξ). Αλλά, τι είναι ο ένας διανοούμενος για τον άλλον; «Τι είσαι για μένα; Ισόβιος φίλος; Δεν μου είναι αρκετό. Συνοδοιπόρος; Αυτό είναι λίγο. Αγαπητός; Είναι ελάχιστο. Μια μόνο λέξη μπορώ να βρω για σένα. Σ' αυτή περικλείεται ό,τι ωραίο, ό,τι ευγενές, ό,τι ανθρώπινο. Εννοώ τη λέξη «σύντροφος»».