Ολοένα και μεγαλώνει το αποτύπωμα της Κίνας στα Δυτικά Βαλκάνια, που χαρακτηρίζονται η «πίσω αυλή της Ευρώπης». Η Κίνα επιχειρεί να εδραιώσει την παρουσία της κατά μήκος βασικών χερσαίων και θαλάσσιων οδών, που οδηγούν βαθιά στην Ευρώπη, αξιοποιώντας ευκαιρίες για επενδύσεις σε στρατηγικούς τομείς, όπως οι οδικές, λιμενικές και σιδηροδρομικές υποδομές, οι τηλεπικοινωνίες και η Ενέργεια.

Χαρακτηριστικές είναι οι επισημάνσεις που είχε κάνει το 2018 ο τότε επίτροπος Διεύρυνσης της ΕΕ, Γιοχάνες Χαν, ότι η Κίνα μπορεί να εκμεταλλευτεί το «αναπτυξιακό κενό» της ΕΕ «για να μετατρέψει τις χώρες της περιοχής σε Δούρειους Ιππους, που μια μέρα θα γίνουν μέλη της ΕΕ».

Αποτυπώνοντας τις σχέσεις ανισότιμης αλληλεξάρτησης ανάμεσα στα δύο κέντρα και καθώς η Κίνα απειλεί την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην παγκόσμια ιμπεριαλιστική πυραμίδα, η ΕΕ χαρακτηρίζει την Κίνα «εταίρο συνεργασίας, διαπραγματευτικό εταίρο, οικονομικό ανταγωνιστή και συστημικό αντίπαλο». Αυτή η αντιφατική σχέση εκφράζεται και στους συγκρουόμενους σχεδιασμούς στην περιοχή των Βαλκανίων, που εκθέτουν σε μόνιμο κίνδυνο τους λαούς.

Διαβλέποντας τον στρατηγικό ρόλο της Βαλκανικής για τα σχέδιά της, η Κίνα ίδρυσε το 2012 το «Φόρουμ Συνεργασίας Κίνας - Κεντρικής Ανατολικής Ευρώπης», γνωστό ως «σχήμα 17+1» μετά την προσθήκη και της Ελλάδας.

Στο πλαίσιο του σχεδίου BRI (Belt and Road Initiative - «Σύγχρονος Δρόμος του Μεταξιού») και του «17+1», «μνημόνια κατανόησης» με την Κίνα έχουν υπογράψει μεταξύ άλλων η Αλβανία, η Βοσνία - Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία, η Κροατία, η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα.

Το «17+1» περιγράφεται ως ένα «πολυμερές σχήμα» τα μέλη του οποίου υπογράφουν με την Κίνα διμερείς οικονομικές συμφωνίες, κυρίως για την ανάπτυξη υποδομών και τη δραστηριοποίηση κινεζικών μονοπωλίων στις βαλκανικές αγορές.

Με βασικό προσανατολισμό στους τομείς των οδικών και σιδηροδρομικών υποδομών, στα λιμάνια και την Ενέργεια, οι συμφωνίες χρηματοδοτούνται με ευνοϊκές πιστώσεις κυρίως από την Τράπεζα Εξαγωγών - Εισαγωγών της Κίνας (Exim), με χαμηλά επιτόκια και μεγάλες περιόδους αποπληρωμής.

Στα κράτη που δεν είναι ακόμα μέλη της ΕΕ, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι ανάδοχες κινεζικές εταιρείες αναλαμβάνουν απευθείας τα έργα, με την αξιοποίηση τοπικών υπεργολάβων και εργαζομένων.

Τα πιστωτικά όρια των 10 δισ. δολαρίων, που προσφέρθηκαν το 2012 από την Κίνα στις χώρες του τότε «16+1», προκειμένου να διευκολυνθεί η διείσδυση στη Βαλκανική, προσέκρουσαν στα εμπόδια που όρθωσε για τα κράτη - μέλη της η ΕΕ, με αποτέλεσμα σήμερα τα κινεζικά κεφάλαια να ρέουν στα πέντε μη μέλη της ΕΕ του «17+1», περισσότερο από οπουδήποτε αλλού κατά μήκος του BRI.

Από τα 15,4 δισ. δολάρια που επένδυσε η Κίνα στα κράτη της «17+1» μεταξύ 2012 και 2019, σχεδόν το 70% κατευθύνθηκε σε Αλβανία, Βοσνία, Β. Μακεδονία, Μαυροβούνιο και Σερβία, με την τελευταία να κατέχει τη μερίδα του λέοντος.

Τέσσερα από τα παραπάνω κράτη έχουν το καθεστώς της υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ και μέσω της εκτεταμένης δραστηριότητάς της σ' αυτές τις αγορές, η Κίνα και τα μονοπώλιά της αποκτούν «εμπειρία» από τα ευρωενωσιακά πρότυπα, με στόχο να την αξιοποιήσουν για παραπέρα επέκταση στην ΕΕ.

Για παράδειγμα, το 2019 η κινεζική κρατική εταιρεία «China Road and Bridge Corporation» (CRBC) έγινε η πρώτη κινεζική εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή ενός μεγάλου έργου υποδομής με χρηματοδότηση από την ΕΕ (357 εκατομμύρια ευρώ, περίπου το 85% του εκτιμώμενου κόστους), μιας γέφυρας μήκους 2,4 χιλιομέτρων και ύψους 55 μέτρων η οποία θα ενώσει την ηπειρωτική Κροατία με την περιοχή του Ντουμπρόβνικ.

Οι ανταγωνισμοί με ΗΠΑ και ΕΕ αποτυπώνονται και στην αποχώρηση ή στο πάγωμα της συνεργασίας με την Κίνα από ορισμένα κράτη - μέλη του «17+1». Τον περασμένο Φλεβάρη το λιθουανικό κοινοβούλιο αποφάσισε να αποχωρήσει από το σχήμα, με τον ΥΠΕΞ της χώρας να δηλώνει ότι η συνεργασία με την Κίνα δεν έχει αποφέρει «σχεδόν κανένα όφελος». Αντίστοιχα βήματα υποχώρησης στη συνεργασία έχουν γίνει από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία, η Τσεχία και η Ρουμανία.

Αυτό δεν αλλάζει βέβαια τον σχεδιασμό της Κίνας να αποκτήσει «σημαντική επιρροή στις επιλογές πολιτικής, στις πολιτικές στάσεις και στις αφηγήσεις σε ορισμένα μέρη των Δυτικών Βαλκανίων», όπως σημειώνει έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Φλεβάρη, διαπιστώνοντας μάλιστα ότι «η Κίνα έχει γίνει ο πιο σημαντικός τρίτος παράγοντας» στις σχέσεις της ΕΕ με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων.

Στην ίδια έκθεση σημειώνεται ότι η Κίνα κινείται «σε ένα νέο στάδιο συνεργασίας με τα Δυτικά Βαλκάνια, εφαρμόζοντας μια πολιτική αυξημένης αλληλεπίδρασης με διάφορα τμήματα της κοινωνίας σε πολλούς τομείς». Προς επιβεβαίωση, η Κίνα αξιοποιεί στοχευμένα τον Πολιτισμό ως «διπλωματικό εργαλείο», μέσω διαφόρων πολιτιστικών κέντρων που διατηρεί σε Τίρανα, Σόφια, Αθήνα και Βουκουρέστι, ενώ αναμένεται φέτος να ολοκληρωθεί άλλο ένα στο Βελιγράδι.

Σημαντική παρέμβαση κάνει η Κίνα και με τη «διπλωματία των εμβολίων», ενώ τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, σημειώθηκε σημαντική αύξηση της προβολής της Κίνας στα Μέσα Ενημέρωσης των Δυτικών Βαλκανίων, μέσα από συμφωνίες συνεργασίας με κρατικά πρακτορεία ειδήσεων και μεμονωμένα δίκτυα των κρατών της περιοχής. Εξίσου αναπτυσσόμενοι είναι και δεσμοί μέσω ακαδημαϊκών ιδρυμάτων.

Συνολικά, η έκθεση καταγράφει τις προσπάθειες της Κίνας να εδραιωθεί σε βασικούς οικονομικούς τομείς και να αποκτήσει σταδιακά αναβαθμισμένη θέση στην περιοχή, για την οποία αναφέρεται ότι «κινδυνεύει όλο και περισσότερο να πέσει σε μια ατελείωτη σπείρα ανταγωνισμού μεταξύ διαφόρων ξένων δυνάμεων». Ο κίνδυνος αυτός βέβαια κάθε άλλο παρά ...μακρινός είναι, αφού τα Δυτικά Βαλκάνια είναι από τα πιο «παραδοσιακά» πεδία του ανταγωνισμού ανάμεσα στα ισχυρότερα ιμπεριαλιστικά κέντρα του πλανήτη, περνώντας σήμερα σε νέα φάση.

Το μερίδιο της Κίνας στο εμπόριο με τα Δυτικά Βαλκάνια κινήθηκε στα 5 δισ. ευρώ το 2019 (6,5% του συνολικού) και σχεδόν το μισό αφορούσε τη Σερβία. Το 2020, επίσης, η συνολική αξία των συμφωνιών της Κίνας για έργα υποδομών με τις χώρες του «17+1» αυξήθηκε κατά 34,6% και ανήλθε σε 5,41 δισ.

Από την άλλη, ο ετήσιος όγκος των εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ με τα Δυτικά Βαλκάνια ξεπέρασε τα 53 δισ. ευρώ το 2019, ποσοστό 69% επί του συνόλου, χωρίς να αντιστρέφει βέβαια την τάση επέκτασης της κινεζικής δραστηριότητας στην περιοχή. Αυτό προκύπτει άλλωστε και από τα τελευταία στοιχεία για το εξωτερικό εμπόριο της Κίνας με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ), το οποίο αυξήθηκε κατά 8,4% το 2020 και ξεπέρασε για πρώτη φορά το όριο των 100 δισ. δολαρίων, φτάνοντας τα 103,45 δισ. δολάρια.

Η άνοδος των εμπορικών συναλλαγών με τα κράτη της ΚΑΕ αυξάνεται από το 2012 με μέσο όρο 8% ετησίως. Σαν αποτέλεσμα, η Κίνα ξεπέρασε για πρώτη φορά το 2020 τις ΗΠΑ και είναι πλέον η σημαντικότερη εμπορική εταίρος της ΕΕ, με συνολικό όγκο εμπορικών συναλλαγών 709 δισ. δολάρια, έναντι 671 δισ. δολαρίων των ΗΠΑ.