Για να εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού στον 21ο αιώνα, οφείλουμε, με βάση τις θεωρητικές αρχές του μαρξισμού - λενινισμού, να διερευνήσουμε αφενός την ιστορική πείρα του 20ού αιώνα και αφετέρου τις νέες αντικειμενικές δυνατότητες και τα νέα προβλήματα που γεννά η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος στις νέες συνθήκες της ψηφιακής οικονομίας και της λεγόμενης «4ης βιομηχανικής επανάστασης».

Συγκεκριμένα, θα πρέπει να εξετάσουμε, σύμφωνα με τον διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό και με βάση τη λογικο-ιστορική μέθοδο, τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις που καθορίζουν την κίνηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Να εξετάσουμε τη διαδικασία της ιστορικής εξέλιξης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης τον 20ό αιώνα. Να μελετήσουμε την προσπάθεια και το βαθμό συνειδητής αξιοποίησης απ' τη σοβιετική εξουσία του βασικού νόμου του σοσιαλισμού, δηλαδή του συντονισμού όλων των σκοπών της παραγωγής για την ολόπλευρη ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας.

Στη συνέχεια, ο ομιλητής, αφού αναφέρθηκε στην ιστορική πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ μέχρι τις ανατροπές, παρουσίασε ορισμένα βασικά συμπεράσματα:

Επιβεβαίωσε γενικά ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν αποτελεί μια εύκολη, ευθύγραμμη προοδευτική πορεία και ότι εμπεριέχει τον κίνδυνο του πισωγυρίσματος. Επιβεβαίωσε ορισμένους αλληλένδετους βασικούς όρους και προϋποθέσεις που κρίνουν την έκβαση αυτού του δύσκολου έργου. Συγκεκριμένα:

1) Επιβεβαίωσε τη σημασία του σταθερού, αταλάντευτου προσανατολισμού του ΚΚ και της εργατικής εξουσίας για την επέκταση και πλήρη επικράτηση της κοινωνικής ιδιοκτησίας, των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, την εξάλειψη κάθε μορφής ατομικής και ομαδικής εμπορευματικής παραγωγής. Ανέδειξε την ιστορική χρεοκοπία του «σοσιαλισμού της αγοράς» ως δρόμου μετάβασης απ' την ανώριμη στην ώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού.

Η διατήρηση του επαναστατικού προσανατολισμού στη σοσιαλιστική οικοδόμηση απαιτεί τη θεωρητική κατανόηση ότι ο νόμος της αξίας δεν αποτελεί νόμο της σοσιαλιστικής οικονομίας, δεν μπορεί να ρυθμίσει τις αναλογίες της. Απαιτεί τη θεωρητική κατανόηση ότι όσο διατηρούνται εμπορευματοχρηματικές σχέσεις υπάρχει ο κίνδυνος ενίσχυσης των αντεπαναστατικών κοινωνικών δυνάμεων. Η επίδραση του νόμου της αξίας στην οικονομική ζωή είναι σε αντίφαση με τον κεντρικό σχεδιασμό και πρέπει να ξεπεραστεί αποφασιστικά με τη σχεδιασμένη μετατροπή όλης της παραγωγής σε άμεσα κοινωνική παραγωγή.

Ο περιορισμός της επίδρασης του νόμου της αξίας με ορισμένα μέτρα του σοσιαλιστικού κράτους, όπως η οριοθέτηση των τιμών και των πλάνων παραγωγής, δεν αποτελεί ριζική, ουσιαστική λύση για τη μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση του κινδύνου υπονόμευσης της εργατικής εξουσίας.

2) Η πείρα ανέδειξε την καθοριστική σημασία της προσπάθειας του ΚΚ για την επιστημονική αναβάθμιση και τη δημιουργική, συνεχή προσαρμογή του κεντρικού σχεδιασμού στις νέες απαιτήσεις που θέτει το νέο επίπεδο ανάπτυξης της κοινωνικής παραγωγής.

Ο κεντρικός σχεδιασμός είναι κοινωνική σχέση που καθορίζεται απ' την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Εκφράζει τον ριζικά διαφορετικό τρόπο που συνενώνονται οι εργαζόμενοι με τα μέσα παραγωγής, χωρίς τη διαμεσολάβηση της αγοράς. Δίνει τη δυνατότητα του εργατικού ελέγχου σχετικά με το τι θα παραχθεί, πώς θα παραχθεί, πώς θα κατανεμηθεί στους διάφορους κλάδους της παραγωγής.

Αντιμετωπίζει αντικειμενικούς περιορισμούς, αφού το εκάστοτε επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων δεν επιτρέπει στον ίδιο βαθμό την πρόσβαση σε όλο το κοινωνικό προϊόν με βάση τις ανάγκες, ούτε επιτρέπει να ξεπεραστεί άμεσα η αντίθεση διευθυντικής και εκτελεστικής εργασίας και γενικότερα η αντίθεση πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας.

Κάτω απ' την πίεση των αντικειμενικών δυσκολιών, των διαφορετικών υλικών κοινωνικών συμφερόντων και της θεωρητικής, επιστημονικής ανεπάρκειας, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να γίνουν σοβαρά υποκειμενικά λάθη στο εκάστοτε σχέδιο που αφορά στους στόχους της παραγωγής, τις προτεραιότητες σχετικά με την αναλογική ανάπτυξη των κλάδων της παραγωγής, την εκπαίδευση και την εξειδίκευση της εργατικής δύναμης και την προσπάθεια κατάργησης της ταξικής διαφοροποίησης.

3) Η ιστορική πείρα του 20ού αιώνα ανέδειξε τον αναντικατάστατο ρόλο της δικτατορίας του προλεταριάτου για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση καθώς και την ιστορική χρεοκοπία της οπορτουνιστικής αντίληψης του «παλλαϊκού κράτους».

Η σοβιετική πείρα και στην ανοδική πορεία και στην οπισθοχώρηση απέδειξε ότι η δικτατορία του προλεταριάτου μπορεί να εκπληρώσει την αποστολή της μόνο όταν στηρίζεται στην κινητοποίηση των εργαζομένων, ώστε οι κατευθύνσεις και οι στόχοι να υιοθετούνται ενεργά και μαχητικά από πλατιές λαϊκές μάζες.

Γι' αυτό και έχει καθοριστική σημασία να λειτουργούν ουσιαστικά και όχι τυπικά τα όργανά της, απ' τη βάση μέχρι τα κεντρικά όργανα εξουσίας. Να λειτουργεί ουσιαστικά η Γενική Συνέλευση των εργαζομένων σε κάθε χώρο δουλειάς, δηλαδή με βάση τις αρχές του ελέγχου, της απόδοσης ευθύνης και της ανακλητότητας των εκλεγμένων κάθε φορά αντιπροσώπων στα ανώτερα όργανα εξουσίας. Καθιερώνεται δηλαδή το ουσιαστικό εκλογικό δικαίωμα σε σχέση με το τυπικό εκλογικό δικαίωμα, την τυπική ισότητα της αστικής δημοκρατίας, της δικτατορίας του κεφαλαίου.

Αυτή η λειτουργία μπορεί να προφυλάξει την πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης απ' τα υποκειμενικά λάθη και τις παρεκκλίσεις στη χάραξη και υλοποίηση του εκάστοτε σχεδίου, στο πλαίσιο του κεντρικού σχεδιασμού.

Αυτός ο κίνδυνος υπογραμμίζει τον ρόλο που πρέπει να παίξει η επαναστατική εξουσία της εργατικής τάξης, η δικτατορία του προλεταριάτου. Η ενίσχυση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής προϋποθέτει τη συνειδητή δράση των εργαζομένων. Απαιτείται μια ανώτερη ποιότητα δημοκρατίας με την ενεργητική συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη, στην υλοποίηση και τον έλεγχο των αποφάσεων. Η μετατροπή του χώρου εργασίας σε πυρήνα οργάνωσης της εργατικής εξουσίας αποτελεί βασικό στοιχείο αυτής της ανώτερης ποιότητας δημοκρατίας. Ομως με τη νίκη της επανάστασης, η σοσιαλιστική συνείδηση δεν είναι πλήρως εδραιωμένη στο λαό. Γι' αυτό και έχει καθοριστικό ρόλο η πρωτοπόρα παρέμβαση του ΚΚ. (...)

Η σοβιετική πείρα έδειξε ότι για να υλοποιηθούν οι προαναφερόμενοι όροι πρέπει το ΚΚ να διατηρεί την ικανότητα να διαμορφώνει την πολιτική του με επιστημονικότητα και ταξικότητα. Μ' άλλα λόγια, το ΚΚ πρέπει να επιβεβαιώνει συνεχώς το ρόλο του ως φορέα της διαλεκτικής ενότητας επαναστατικής θεωρίας και πράξης. Να συμβάλλει στη δημιουργική ανάπτυξη της μαρξιστικής - λενινιστικής κοσμοθεωρίας, καθώς αναπτύσσεται το αντικείμενο που μελετά η θεωρία, δηλαδή η ίδια η ζωή σ' όλες τις μορφές της. Να μην αντιμετωπίζει τη θεωρία σαν μια θρησκευτική συλλογική δογμάτων και θέσεων, αποσπασμένων απ' τον ιστορικό χρόνο. Η δημιουργική ανάπτυξη είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της οπορτουνιστικής αναθεώρησης θεωρητικών αρχών και νομοτελειών που φώτισε η μαρξιστική κοσμοθεωρία. Ας μην ξεχνάμε ότι η αναθεώρηση επιχειρείται τις περισσότερες φορές με την επίκληση της αντιμετώπισης νέων σύνθετων προβλημάτων και φαινομένων.

Ασφαλώς η δημιουργική ανάπτυξη της θεωρίας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα.

Η θεωρητική έρευνα, που αφορά στις νομοτέλειες και την εξέλιξη της δομής της οικονομίας του σοσιαλισμού, έχει ιδιαίτερες αντικειμενικές δυσκολίες, συγκριτικά με τη μαρξιστική θεωρητική διαμόρφωση της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού. (...)

Οι Μαρξ και Ενγκελς ερεύνησαν το καπιταλιστικό σύστημα ως γνωστικό αντικείμενο την εποχή που βρισκόταν σε μια σχετικά ώριμη ανώτερη βαθμίδα, όπου μπορούσαν να προσδιοριστούν επιστημονικά όλοι οι πραγματικά αναγκαίοι όροι εμφάνισης και εξέλιξης του καπιταλισμού, οι εσωτερικές και ουσιώδεις σχέσεις της διαδικασίας ανάπτυξής του σε διάκριση απ' τα τυχαία ιστορικά γεγονότα και τις ιδιαίτερες συγκεκριμένες ιστορικές μορφές του. Οι Μαρξ και Ενγκελς συζήτησαν, αξιοποίησαν και ανέτρεψαν τις αστικές θεωρητικές μελέτες του Σμιθ και του Ρικάρντο που είχαν προηγηθεί.

Η προσπάθεια διαμόρφωσης της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού απ' τον Λένιν ξεκίνησε με περιορισμένα εφόδια, τη μαρξιστική πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, τις θεωρητικές αρχές και τη μέθοδο του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.

Είχε να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο αντικειμενικό πρόβλημα, που επισημάνθηκε αργότερα στις σχετικές συζητήσεις της σοβιετικής φιλοσοφικής σκέψης. Μπορούσε να μελετήσει συγκεκριμένα μόνο την πρωταρχική εμφάνιση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία. Μπορούσε να μελετήσει μόνο τα θεμέλια του νέου τρόπου παραγωγής, του σοσιαλισμού. Ταυτόχρονα, είχε ως αποστολή να φωτίσει νομοτέλειες και να προβλέψει τα βασικά ζητήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπίσει στο μέλλον η προσπάθεια σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε διεθνείς συνθήκες που παραμένει ισχυρός, καθοριστικός ο ρόλος των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. (...)

Μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις νέες μεγάλες αντικειμενικές δυνατότητες που γεννούν η σύγχρονη εποχή της ψηφιακής οικονομίας και η «4η βιομηχανική επανάσταση» για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Αξίζει να δούμε πόσοι τεχνικοί και επιστημονικοί περιορισμοί που υπήρχαν στη Ρωσία του 1917 και στη Σοβιετική Ενωση του 1950, για την επιτυχία του κεντρικού σχεδιασμού και το βάθεμα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, δεν υπάρχουν σήμερα.

Σκεφτείτε τις δυνατότητες που δίνει σήμερα η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας για να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος και να ενισχυθεί το δημιουργικό περιεχόμενο της εργασίας, για τους εργαζόμενους που αποτελούν την κύρια παραγωγική δύναμη κάθε εποχής.

Εδώ θα πρέπει επίσης να συνυπολογίσουμε τη στρατιά των μισθωτών επιστημόνων που αντικειμενικά ανήκουν ή προσεγγίζουν τη σύγχρονη εργατική τάξη, στρατιά η οποία δεν υπήρχε τον Οκτώβρη του '17.

Σκεφτείτε τις νέες δυνατότητες για τον επιστημονικό σχεδιασμό, να λαμβάνει γρήγορες και βέλτιστες αποφάσεις σε σύνθετα προβλήματα, αξιοποιώντας τις σύγχρονες δυνατότητες για γρήγορη συλλογή και εντατική επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων και πληροφοριών που αφορούν το σύνολο των αναγκών της κοινωνίας. (...)

Φυσικά, παράλληλα με την εμφάνιση νέων δυνατοτήτων, αναδεικνύονται ήδη νέα προβλήματα που θα επιφέρουν οι αλλαγές στην παραγωγή, στο περιεχόμενο πολλών συγκεκριμένων εργασιών και φυσικά στο αντίστοιχο περιεχόμενο της εκπαίδευσης.

Μέσα απ' τα νέα μεγάλα προβλήματα που γεννά η νέα εποχή της «4ης βιομηχανικής επανάστασης», αναδεικνύονται ακόμα περισσότερο η αναγκαιότητα και η ιστορική επικαιρότητα του σοσιαλισμού, γιατί μόνο η εργατική εξουσία μπορεί να δώσει συνεκτικές απαντήσεις στα προβλήματα αυτά με όρους κοινωνικής ευημερίας.

Ο σοσιαλισμός μπορεί να ανταποκριθεί στις αναγκαίες αλλαγές στο περιεχόμενο της εργασίας, στις αναγκαίες μετακινήσεις εργαζομένων σε νέα καθήκοντα και αντικείμενα εργασίας, σε νέους κλάδους, χωρίς αυτοί να κινδυνεύουν και να ζουν με το φόβο να μείνουν άνεργοι, ανασφάλιστοι, χωρίς ιατρική περίθαλψη, όπως στον καπιταλισμό. (...)

Ολα όσα προαναφέραμε υπογραμμίζουν τα σημαντικά μελετητικά και ερευνητικά καθήκοντα για τη δημιουργική ανάπτυξη του μαρξισμού - λενινισμού που έχουμε μπροστά μας, για να δράσουμε αποτελεσματικά ως επαναστατική πρωτοπορία στον 21ο αιώνα. Τα κόμματά μας, το ΚΚΕ και το ΚΚ Τουρκίας, συνεργάζονται αποφασιστικά και δημιουργικά σε αυτήν την κατεύθυνση. Η δύναμη της εργατικής τάξης να γνωρίσει και να αλλάξει τον κόσμο, η δύναμή της να εκπληρώσει την ιστορική της αποστολή και να ηγηθεί στον επαναστατικό αγώνα για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό θα επιβεβαιωθεί ξανά.