«Θα 'θελα να μιλήσω/ απλά/ όπως ξεκουμπώνει κανείς το πουκάμισό του/ και δείχνει ένα παλιό σημάδι/ όπως κρυώνει ο αγκώνας σου/ γυρίζεις/ και βλέπεις ότι είναι τρύπιος/ όπως κάθεται στην πέτρα ένας σύντροφος και μπαλώνει τη/ φανέλα του».

(Τάσος Λειβαδίτης «Απλή Κουβέντα»)

Η Αλικαρνασσός ήταν ένας απ' τους μεγαλύτερους τόπους εξορίας και μαρτυρίου των κομμουνιστών στην Ελλάδα. Τόπος θυσίας και ηρωισμού. Εκεί εξορίστηκαν και έμειναν έγκλειστοι πολλοί αγωνιστές της ελευθερίας. Τα πρωτοπόρα στελέχη της εργατικής τάξης, κομμουνιστές και κομμουνίστριες, μέλη του Κόμματος, αλλά ακόμη και προοδευτικοί άνθρωποι, βασανίστηκαν για τα «πιστεύω» τους, γιατί αγωνίστηκαν κάτω από όλες τις συνθήκες, ενάντια στην πλουτοκρατία, ενάντια στα ντόπια και ξένα συμφέροντα που επιβουλεύονταν και επιβουλεύονται τα συμφέροντα του λαού.

Η 90χρονη επαναστατική πάλη του ΚΚΕ δεν είχε μόνο το στοιχείο της προσφοράς για το δίκιο της εργατικής τάξης, του λαού γενικότερα, το στοιχείο του ηρωισμού, της θυσίας, της καλλιέργειας αξιών, όπως της αγωνιστικής στάσης ζωής, του συλλογικού αγώνα, της αλληλεγγύης του προλεταριακού διεθνισμού.

Τα μέτρα άγριας καταστολής του κομμουνιστικού κινήματος από τις αστικές κυβερνήσεις στην Ελλάδα επιβάλλονταν από μια σειρά παράγοντες, που σχετίζονταν με την ίδια τη σταθεροποίηση και ανάπτυξη του καπιταλισμού στη χώρα, τη στρατηγική της θέση στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Η άσκηση βίας ενάντια στο κομμουνιστικό κίνημα επενδυόταν ιδεολογικά με μια σειρά ιδεολογήματα από την αστική προπαγάνδα.

Ο αγώνας για την ιδεολογική χειραφέτηση της εργατικής τάξης, την οργάνωσή της, την προοπτική της πάλης της, συνεχίζεται. Ο συσχετισμός των δυνάμεων δε μένει παγιωμένος. Ο 21ος θα είναι ο αιώνας της αναζωογόνησης του κομμουνιστικού κινήματος, ο αιώνας νέων κοινωνικών επαναστάσεων, που θα φέρουν με μεγαλύτερη ωριμότητα και σταθερότητα την εργατική τάξη και τις άλλες λαϊκές δυνάμεις στην πολιτική εξουσία. Στην εργατική τάξη, ιδιαίτερα στις νέες γενιές της, όπως και στις νέες γενιές των λαϊκών στρωμάτων, αξίζει μόνο ένα μέλλον: Η σοσιαλιστική προοπτική...

Από τα πρώτα του βήματα, το κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα μας αντιμετώπισε την άγρια και λυσσασμένη επίθεση της αστικής εξουσίας. Η επίθεση επικεντρώθηκε στο ΚΚΕ από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του. Ο αντικομμουνισμός στην Ελλάδα κυριάρχησε στην πολιτική της άρχουσας τάξης μετά το 1920. Πολλοί νόμοι και διατάγματα, βασιλικές διαταγές, κοινοβουλευτικά εκτρώματα, που ντροπιάζουν κάθε λογική, ψηφίστηκαν στην ελληνική Βουλή, για να καταπνίξουν την ανάπτυξη του Κομμουνιστικού Κόμματος, να ποδηγετήσουν τους λαϊκούς αγώνες, να χειραγωγήσουν τη λαϊκή δυναμική.

Η ψήφιση του Ιδιώνυμου το 1929, όπου στα πέντε χρόνια εφαρμογής του (Ιούλης 1929 - Ιούλης 1934) δολοφονήθηκαν 37 εργάτες και αγρότες, συνελήφθησαν 16.500 αγωνιστές και καταδικάστηκαν γύρω στις 3.000. Ακόμη, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη» στα 2/3 της χώρας, ενώ με τον ίδιο νόμο διαλύθηκαν οι περισσότερες εργατικές οργανώσεις στα τέλη του '30.

Με αυτό το νομοθετικό εξοπλισμό «εισήγαγε» τους κομμουνιστές στα χέρια του ελληνικού χιτλερομουσολινικού φασισμού μέσω της μεταξικής δικτατορίας.

Το 1936, η μεταξική δικτατορία, με κάθε μέσον και τρόπο, στρέφεται εναντίον των κομμουνιστών και του ΚΚΕ.

Το καθεστώς Μεταξά εξαπολύει άγριο κυνήγι εναντίον των στελεχών του Κόμματος, εκβιάζει οικογένειες, βασανίζει στα κρατητήρια της Ειδικής Ασφάλειας Αθηνών απάνθρωπα, εξαπολύει χαφιέδες με σκοπό να προβοκάρει το ΚΚΕ που το θέτει σε παρανομία, δημιουργεί παρακρατικές ομάδες με διασυνδέσεις στο στρατό και στα σώματα ασφαλείας, εκδίδει ακόμα και χαφιέδικο «Ριζοσπάστη».

Με την επιβολή της δικτατορίας, χιλιάδες Ελληνες κομμουνιστές συλλαμβάνονται και αρχικά στέλνονται στα νησιά ως εξόριστοι. Η Μήλος, η Λέρος, η Αμοργός, η Ανάφη, η Γαύδος, η Κίμωλος, η Ιος, η Φολέγανδρος, η Ικαρία γίνονται σκληροί τόποι εξορίας των κομμουνιστών.

Εκεί κατορθώνουν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να οργανώσουν τη ζωή τους κατά τρόπο παραδειγματικό. Τηρούσαν τη βασική αρχή: «Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου, διάβαζε πολύ». Ως το 1936, το μορφωτικό επίπεδο των φυλακισμένων και εξορισμένων πολιτικών κρατουμένων ήταν αρκετά υψηλό σε σχέση με το μέσο όρο της ελληνικής επικράτειας. Οι αγράμματοι καταδικασμένοι είχαν περιοριστεί στο 16% του συνόλου των εξόριστων, όταν το αντίστοιχο ποσοστό των αναλφάβητων για όλη τη χώρα έφτανε το 40,7%.

Οι κρατούμενοι, όμως, πήραν στα χέρια τους την προστασία της ζωής τους, την υπεράσπιση της ιδιότητάς τους με ενιαία εκπροσώπηση, δικά τους όργανα, δικούς τους κανόνες και τρόπο ζωής.

Ετσι, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις να σπάσει σε μεγάλο βαθμό η απομόνωση, να ανοίξουν δρόμοι επικοινωνίας με τους συγγενείς, τις αντιστασιακές οργανώσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, τους αντιφασίστες, τον προοδευτικό και δημοκρατικό Τύπο.

Η πραγματικότητα αυτή θορύβησε το καθεστώς, που αποφάσισε σκληρότερη μεταχείριση των κομμουνιστών εξόριστων. Ετσι, μετέτρεψε τις φυλακές του Ιτς Καλέ της Ακροναυπλίας - ενός από τα φοβερότερα κάτεργα της Ελλάδας - σε φυλακή πολιτικών κρατουμένων. Εκεί μετέφεραν τους πιο επικίνδυνους κομμουνιστές κατά την κρίση του καθεστώτος.

Σ' όλα αυτά, οι κρατούμενοι απαντούσαν με τον αγώνα τους, που στρεφόταν σε τρεις κατευθύνσεις: Στην οργάνωση του συσσιτίου, στην οργάνωση της μορφωτικής δουλειάς και στην οργάνωση ψυχαγωγίας και πολιτιστικής δράσης. Ιστορικές έμειναν οι διαλέξεις του μεγάλου δασκάλου και κομμουνιστή Δημήτρη Γληνού, που πέρασε από αυτήν την κόλαση.

Η ναζιστική και φασιστική κατοχή υπήρξε η περίοδος με τα μεγαλύτερα δεινά που βίωσε ο ελληνικός λαός. Τα μπλόκα, οι συλλήψεις, η δράση των προδοτών και των δοσιλόγων, οι διορισμένοι από τους Γερμανούς στις τοπικές αρχές υπηρέτες, τα τάγματα ασφαλείας, οι χίτες, οι μαυραγορίτες, οι σπιούνοι και οι κάθε λογής εγκληματίες, έπεσαν στον ελληνικό λαό σαν κοράκια. Είναι γνωστοί οι αγώνες του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ για την αντιμετώπιση της πείνας στις πόλεις με την οργάνωση συσσιτίων και των οργανώσεων της υπαίθρου για την εξασφάλιση των απαιτούμενων τροφίμων. Αγώνας, που έσωσε τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την πείνα.

Στις φυλακές, η κατάσταση ήταν ακόμη πιο τραγική. Εκεί δεν έφτανε το χέρι των οργανώσεων για επισιτιστική βοήθεια. Τη δεινή καθημερινότητα καλούνταν να την αντιμετωπίσουν μόνοι τους οι κρατούμενοι με την αυτοοργάνωση και τις δικές τους δράσεις και αγώνα.

Από τις φυλακές της Ακροναυπλίας παραδόθηκαν όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι στις νέες αρχές κατοχής, παρά την έκκληση του Ν. Ζαχαριάδη (ΓΓ του ΚΚΕ) να αποφυλακιστούν και να σταλούν στο μέτωπο, όταν άρχισε η ιταλική επίθεση.

Ομως, η αντίσταση και ο αγώνας των κρατουμένων, αλλά και ο φόβος μιας επιχείρησης του ΕΛΑΣ με στόχο την απελευθέρωσή τους, υποχρέωσε τους Ιταλούς να μεταφέρουν το Φλεβάρη του 1943 τους κρατούμενους σε άλλες πιο σίγουρες φυλακές.

Στο Ηράκλειο, μετά την ηρωική αντίσταση του λαού και την τελική κατάληψη της Κρήτης, λειτουργούσαν οι λεγόμενες Κάτω φυλακές, οι φυλακές της Αλικαρνασσού, οι φυλακές Ατσαλένιου, οι φυλακές του Εργατικού Κέντρου και τα κρατητήρια της Ασφάλειας με ελληνικές διοικήσεις και οι φυλακές του Γερμανικού Φρουραρχείου, τα κρατητήρια της Γερμανικής Αστυνομίας και τα κολαστήρια της Γκεστάπο με γερμανικές διοικήσεις. Ολα αυτά τα κολαστήρια είναι γεμάτα από πατριώτες αγωνιστές, που βασανίζονται, ανακρίνονται, δικάζονται και πολλοί φυλακίζονται ή εκτελούνται.

Το αρχείο της φυλακής Αλικαρνασσού είναι γεμάτο από ονόματα πατριωτών που προσάγονται για προφυλάκιση ή φυλάκιση ή εκτίουν ποινές μετά από προδοσίες και συλλήψεις τους από συνεργάτες των Γερμανών, προδότες, δοσίλογους, σπιούνους και Ελληνες χωροφύλακες.

Τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται είναι φρικιαστικά. Κάποιοι λυγίζουν. Αλλοι υπομένουν καρτερικά, κι άλλοι υψώνουν ηρωικά το ανάστημα παραμένοντας αλύγιστοι μέχρι τέλους. Οι περισσότεροι από αυτούς οδηγούνται στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Δεκάδες είναι οι κομμουνιστές που στήθηκαν μπροστά στις κάννες των πολυβόλων στους τόπους εκτέλεσης, στα δυο Αοράκια, στο νεκροταφείο της Σούδας και στο παλιό νεκροταφείο του Ηρακλείου, βγαλμένοι μέσα από τις φυλακές. Περήφανα θυσίασαν τη ζωή τους σε αντίποινα για τη δράση των ομάδων της Εθνικής Αντίστασης. Οι περισσότεροι από αυτούς πιάστηκαν μετά από προδοσία ή κατάδοση σε γερμανικά μπλόκα ή σε επιδρομές σε σπίτια, σε κρυψώνες και καταφύγια.

Στην Κατοχή, η φυλακή της Αλικαρνασσού δεχότανε και άνδρες και γυναίκες στα κελιά της. Γυναίκες αγωνίστριες κάθε ηλικίας (από 15 μέχρι 60 χρόνων) κάθε επαγγέλματος κι από κάθε γωνιά του Νομού Ηρακλείου.

Το μετεμφυλιακό κράτος και κυρίως το παρακράτος στράφηκε με απίστευτο μίσος εναντίον των πατριωτών και όσων παρέμειναν τίμιοι και συνεπείς στις απελευθερωτικές αρχές και σκοπούς του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ.

Εχοντας πλήρη γνώση των μεθόδων καταδίωξης ανθρώπων και ιδεών χρησιμοποίησε τις διώξεις, τις εκτοπίσεις, τις εξορίες, τις φυλακές, τις εκτελέσεις, τις δολοφονίες, τα βασανιστήρια στους διάφορους «στάβλους», για να κάμψει το ηθικό των αγωνιστών.

Οι Ελληνες πολίτες που δοκίμασαν την ειδική αυτή μεταχείριση και έζησαν υπό ποικίλους περιορισμούς και υπό καθεστώς σωματικής ή ψυχολογικής βίας - χωρίς να τους απαγγελθεί συγκεκριμένη κατηγορία και να δικαστούν - ανήκαν, στη μεγάλη τους πλειονότητα στο χώρο επιρροής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και δευτερευόντως σε άλλες ιδεολογικές τάσεις.

Περίπου 100 απομονωμένα γεωγραφικά σημεία από τα οποία πάνω από 40 άγονα νησιά λειτούργησαν ως τόποι εξορίας και γράφτηκαν ηρωικές σελίδες της σύγχρονης Ιστορίας της πατρίδας μας που αναδεικνύουν την τεράστια δύναμη που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, όταν συλλογικά παλεύει, όταν πιστεύει σε μεγάλα ιδανικά και αξίες. Τα κυριότερα από άποψη αριθμού εξορίστων είναι: Μακρόνησος, Γυάρος, Αϊ - Στράτης, Λέρος, Ικαρία, Χίος, Τρίκκερι, Ανάφη, Φολέγανδρος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Γαύδος, Κύθηρα, Αίγινα και αλλού. Σε άλλους τόπους, οι φυλακές Αβέρωφ, Ακροναυπλία, Ιτζεδίν, Αλικαρνασσού, Κέρκυρας και Ωρωπού χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως χώροι εγκλεισμού. Χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες στις φυλακές, στις εξορίες, στα εκτελεστικά αποσπάσματα, κράτησαν ψηλά τη σημαία των ιδανικών του ΚΚΕ.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Ελλάδα υποδέχτηκε τη δεκαετία του 1950 - 1960. Η πρώτη περίοδος της Καραμανλοκρατίας που προσπάθησε με τη βοήθεια του παρακράτους να καθιερώσει την πολιτική της τρομοκρατίας και της «καρφίτσας», απέτυχε.

Το εργατικό κίνημα στη χώρα μας αναπτύσσεται και ισχυροποιείται, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν οι πρώτες απεργίες και διαδηλώσεις ήδη από το 1954, πέντε μόλις χρόνια μετά το εμφύλιο. Ακόμη πιο αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ μέσα από την οποία δρούσε το ΚΚΕ κατόρθωσε με 24,4% να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση.

Η αστική τάξη στην Ελλάδα και οι Αμερικανοί πάτρωνες της ελληνικής εξουσίας κατατρομοκρατήθηκαν. Είδαν μέσα από αυτήν την τροπή τη δυνατότητα της ριζοσπαστικοποίησης του λαού και τον τελικό καταποντισμό της πολιτικής που προσπαθούσαν να θεμελιώσουν. Ετσι οι διώξεις οξύνθηκαν, οι παρακρατικοί αναβίωσαν, η ανεξέλεγκτη τρομοκρατία εναντίον των κομμουνιστών και των ΕΔΑιτών οξύνθηκε. Τα κατασκευασμένα κατηγορητήρια, οι εντεταλμένες αποφάσεις των δικαστηρίων, οι δίκες - παρωδίες, οι φυλακίσεις, οι εξορίες και οι εκτελέσεις των κομμουνιστών ξαναμπήκαν στην ημερήσια διάταξη.

Οι εκτελέσεις του Νίκου Μπελογιάννη, του Νίκου Πλουμπίδη, του Χρήστου Καρανταή, του ειρηνιστή ΕΔΑίτη Γρηγόρη Λαμπράκη και πολλών ακόμη αφανών γνωστών και άγνωστων θυμάτων της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης στιγματίζουν τη μαύρη αυτή περίοδο.

Οι φυλακές της Αλικαρνασσού όλο αυτό το διάστημα αποτελούν ένα από τα πιο φοβερά κολαστήρια της χώρας. Ιδιαίτερα όταν διευθυντής των φυλακών ήταν ο απάνθρωπος Κουνενάκης, το κάτεργο της Αλικαρνασσού απέκτησε την πιο ειδεχθή εικόνα ανάμεσα στα άλλα της χώρας.

Εκατοντάδες κομμουνιστές πέρασαν από το κάτεργο. Τα αρχεία της φυλακής (το οποίο, σημειωτέον, περιλαμβάνει και μέρος του αρχείου των φυλακών ΙΤΖΕΔΙΝ) είναι απολύτως διαφωτιστικά για τον αριθμό, για τις κατηγορίες, για τη μεταχείριση των αγωνιστών. Από τις φυλακές πέρασαν περισσότεροι από 7.000 - 8.000 πολιτικοί κρατούμενοι κατά το διάστημα από το 1945 έως το 1963. Από αυτούς, αρκετοί εκτελέστηκαν στον τόπο των εκτελέσεων (Δύο Αοράκια) ή στο νεκροταφείο της Σούδας μετά από μεταγωγή σε αυτές.

Μια ενδεικτική ματιά θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το κλίμα και τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν οι αγωνιστές: «Οι σεισμοί είχαν αναστατώσει τότε όλο το Ηράκλειο και τους φυλακισμένους. Ο κόσμος κοιμόταν έξω. Εμείς σφιχτομανταλωμένοι μέσα στα 110 κελιά της φυλακής που και να θέλαν ν' ανοίξουν σε περίπτωση σεισμού, όπως έλεγαν, χρειάζονταν μισή ώρα. Συνεχίζαμε κι εδώ όλοι μαζί τον αγώνα για να μας βγάλουν στο προαύλιο που ήταν τεράστιο και σίγουρο. Αν γινόταν δυνατός σεισμός, δε θα γλίτωνε ένας μας. Τίποτα όμως. Ζητήσαμε τουλάχιστον να μην κλείσουν τα κελιά για να μπορούμε να πεταχτούμε έξω αμέσως, ούτε κι αυτό. Ημουν μαζί μ' έναν άλλο σύντροφο αντιπρόσωπος της φυλακής και κάναμε κάθε μέρα δυναμικές παραστάσεις στη Δ/ση γι' αυτή την κατάσταση, τίποτα όμως» (από την αυτοβιογραφία του Δανήλου Συντυχάκη).

Ο τελευταίος εκτελεσμένος πολιτικός κρατούμενος της φυλακής Αλικαρνασσού ήταν ο Χρήστος Καρανταής.

Το 1952 στάλθηκε με εντολή του Κόμματος - από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας όπου είχε φυγαδευτεί - στην Ελλάδα, για την ανασυγκρότηση των κομματικών οργανώσεων. Πιάνεται στην Κομοτηνή, σε συγγενικό σπίτι. Βασανίζεται απάνθρωπα στα υπόγεια της Ασφάλειας. Στην Καβάλα καταδικάζεται σε θάνατο. Κρατείται στις φυλακές Επταπυργίου, Κέρκυρας και τέλος Αλικαρνασσού.

Κράτησε παλικαρίσια στάση. Εμεινε αλύγιστος. Στην απολογία του στο Στρατοδικείο δήλωσε: «Είμαι από τη γενιά των Μπελογιάννηδων. Αρνούμαι την κατηγορία του κατασκόπου. Ηρθα στην πατρίδα για να αγωνιστώ για την ανεξαρτησία και την ειρήνη». Εμεινε πιστός στο Κόμμα και στο λαό. Εδωσε τη ζωή του για τα μεγάλα ιδανικά του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ, της Εθνικής Αντίστασης.

Λίγες μέρες πριν από την εκτέλεσή του έγραφε στη μικρή κόρη του από το κελί της φυλακής: «Στα γενέθλιά σου, η μανούλα θα σου δώσει όμορφα δώρα. Ο πατέρας σου δε θα σου χαρίσει τίποτα. Για δώρο σού στέλνω αυτό το γράμμα με πολλά φιλιά. Και όταν μεγαλώσεις θα τα καταλάβεις όλα μικρούλα μου Ειρηνούλα».

Ξημέρωνε Πρωτομαγιά του 1955 και τα χαράματα στην Κρήτη, έξω από το κάτεργο της Αλικαρνασσού, έσπασε την πρωινή σιγαλιά η ομοβροντία του Εκτελεστικού Αποσπάσματος. Η φυλακή ταράχτηκε. Οι πολιτικοί κρατούμενοι ξύπνησαν από έναν εφιάλτη και έβαλαν τις φωνές. Ο λαός του Ηρακλείου συγκλονίστηκε. Είχαν σκοτώσει τον Χρήστο Καρανταή, παλικάρι 26 χρόνων, νεολαίο, στέλεχος του ΚΚΕ. Είχε καταδικαστεί με τον ΑΝ 375/36 για «κατασκοπία» σε θάνατο. Η ματοβαμμένη κυβέρνηση Παπάγου, που εκτέλεσε τον Πλουμπίδη, διέπραξε ένα ακόμα στυγερό έγκλημα, συνεχίζοντας το μακάβριο έργο της κυβέρνησης Πλαστήρα, που έβαψε τα χέρια της με το αίμα του Μπελογιάννη και πολλών κομμουνιστών, εκτελώντας πιστά τις εντολές της Ουάσιγκτον.

Η αναζωογόνηση του εργατικού κινήματος, παρά την πρόσφατη ήττα του στον εμφύλιο, πανικόβαλε την ελληνική αντίδραση, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει νέα εκλογική αναμέτρηση, νέες μεθοδεύσεις και παραπλάνηση του λαού. Η ύπαρξη μυστικών στρατιωτικο-πολιτικών σχεδίων στο πλαίσιο του NATO και των μυστικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της ανόδου της ταξικής πάλης του εργατικού λαϊκού κινήματος, επέβαλε τα σχέδια «ΠΕΡΙΚΛΗΣ» και «Κόκκινη Προβιά».

Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ελλάδα, η όξυνση των λαϊκών προβλημάτων, και οι αντιθέσεις που αρχίζουν να εκδηλώνονται μεταξύ των κομμάτων της αστικής τάξης (ΕΡΕ και ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ) και των Ανακτόρων οδηγούν στην επιβολή της επτάχρονης δικτατορίας με τη γνωστή αιτία «της σωτηρίας του έθνους από τον κομμουνιστικόν κίνδυνον».

Η ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος και ο φόβος των ιμπεριαλιστικών κύκλων για μια ενδεχόμενη ανατροπή των σχεδίων τους, σχετικά με την Ανατολική Μεσόγειο, οδήγησαν τους παρακρατικούς και παραστρατιωτικούς κύκλους στην επιβολή της επτάχρονης δικτατορίας της χώρας μας.

Να πώς εξελίχτηκε η 1η μέρα επιβολής της δικτατορίας στο Ηράκλειο: «Την άλλη μέρα 21 Απρίλη - πρωί πρωί - μάθαμε ότι έγινε η δικτατορία. Μόλις είχαμε γυρίσει στο χώρο του ο καθένας και προετοιμάζονταν οι Νομαρχιακές Επιτροπές της Κρήτης για δουλειά. Μάλιστα, την συντρόφισσα Μίνα Γιάννου τη βρήκε η κήρυξη της δικτατορίας στο Ρέθυμνο. Ηρθε μετά στο Ηράκλειο κι από εκεί έφυγε κρυφά στην Αθήνα. Είχαν παρθεί ορισμένα μέτρα και ήταν σχεδόν η μόνη πόλη της χώρας που μπόρεσε να οργανώσει τη δεύτερη μέρα, στις 22/4/67 κάποια σημαντική κινητοποίηση του λαού από δικές μας δυνάμεις εδαΐτικες, της Νεολαίας Λαμπράκη σε συνεργασία με τη Νεολαία της Ενωσης Κέντρου, άλλους παράγοντες. Εγινε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας εναντίον της χούντας με πορεία από το κέντρο ως τη Χανιόπορτα με εκδηλώσεις και συνθήματα. Φυσικά χτυπήθηκε και διαλύθηκε. Ομως ήταν κάτι πολύ σημαντικό». (Αυτοβιογραφία Δανήλου Συντυχάκη).

Ο «κομμουνιστικός κίνδυνος» ήταν το πρόσχημα επιβολής της δικτατορίας, ένας απηνής διωγμός εναντίον των κομμουνιστών εξαπολύεται σε ολόκληρη τη χώρα. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα δεκάδες χιλιάδες κομμουνιστές, δημοκράτες, πατριώτες και αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης συλλαμβάνονται, φυλακίζονται, κλείνονται στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, στα κρατητήρια των κατά τόπους σταθμών της Χωροφυλακής, σε γήπεδα και σε κάθε χώρο που μπορούσε να φρουρηθεί, μέχρι να γίνει το πρώτο ξεκαθάρισμα και να ξεδιαλεχτούν όσοι θα στέλνονταν σε δίκες με πλαστά κατηγορητήρια, ή σε φυλακές και εξορίες με συνοπτικές διαδικασίες.

Τον Αύγουστο του 1968 περίπου διακόσιες κομμουνίστριες και πατριώτισσες του αντιδικτατορικού αγώνα μεταφέρονται από το στρατόπεδο της Γυάρου στις φυλακές Αλικαρνασσού ως πολιτικές εξόριστες. Ηταν αγωνίστριες, πατριώτισσες με έντονο το αίσθημα της πίστης στη δημοκρατία και τον κοινωνικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, με δυνατή πίστη στο σοσιαλισμό, με αλύγιστη τη θέληση για πάλη και αγώνα.

Μεταξύ αυτών και η Χρυσούλα Γκόγκογλου, η Αύρα Παρτσαλίδου, η Μίνα Γιάννου, η Λουλά Λογαρά, η Ρούλα Κουκούλου, οι Θέτις και Μαργαρίτα Κωτσάκη και πολλές άλλες. Αντιμετώπισαν με ηρωισμό, αλλά και σταθερότητα όλες τις κατασκευασμένες κατηγορίες με τις οποίες τις καταδίκασαν τα έκτακτα στρατοδικεία που έστησε η χούντα με τους επίορκους φασίστες στρατοδίκες που την υπηρέτησαν πιστά. Εχοντας την πλούσια εμπειρία από τις προηγούμενες διώξεις του μεταπολεμικού κράτους και της μαύρης Καραμανλικής οχταετίας προσπάθησαν να οργανώσουν τη ζωή τους στις φυλακές όπως και στις προηγούμενες περιόδους. Προσπάθησαν να αναπτύξουν σχέσεις με τον έξω κόσμο.

Ας δούμε πώς πέρασαν ένα Πάσχα στην Αλικαρνασσό, όπως το διηγείται η αγωνίστρια Μαριγούλα Μαστρολέων - Ζέρβα.

«Στο προαύλιο των φυλακών Αλικαρνασσού Κρήτης υπάρχει μια εκκλησία, ο Αγιος Λευτέρης. Τη Μεγάλη Εβδομάδα μάς λέει ο διοικητής: "Τη Μ. Παρασκευή και το Μ. Σάββατο θα λειτουργήσουν το εκκλησάκι και θα σας επιτρέψω να πάτε και εσείς". Μας έκανε μεγάλη εντύπωση αυτή του η απόφαση, αλλά εμείς που είχαμε πείρα σε κάτι τέτοια, περιμέναμε να δούμε ποιοι ήταν οι σκοποί του και δεν πέσαμε έξω.

Εφθασε η Μ. Παρασκευή και η αυλή γέμισε κόσμο, παπάδες και ο Επιτάφιος ήταν έτοιμος. Επιτέλους ήρθε η ώρα και μας έβγαλαν έξω. Μόλις μπήκαμε μες στην εκκλησία και μας είδε ο κόσμος, αμέσως έπεσαν πάνω μας, μας φιλούσαν και μας ρωτούσαν με δίψα να μάθουν πώς περνάμε. Οι χωροφύλακες παρακολουθούσαν και όσο έβλεπαν τέτοια υποδοχή, που δεν την περίμεναν, τόσο πιο πολύ κατσούφιαζαν. Ηταν σίγουροι πως ο κόσμος θα μας περιφρονούσε και θα μας απέφευγε. Αλλά εμείς δεν αργήσαμε να γίνουμε φίλες με όλες τις γυναίκες. Πιαστήκαμε αγκαζέ και παρακολουθούσαμε τον Επιτάφιο και ζευγάρια ζευγάρια αλλάζαμε με τις κοπέλες που τον σήκωναν. Κάναμε σχέδια για την Ανάσταση, γιατί μας είχε πει ο διοικητής πως θα μας έβγαζε και το Μ. Σάββατο στην Ανάσταση.

Τελείωσε η εκκλησία, πάλι φιλιά, καληνυχτιστήκαμε και είπαμε: "Αύριο πάλι, στην Ανάσταση". Ομως για την Ανάσταση, ο διοικητής είχε αλλάξει γνώμη, έπειτα από αυτό που είχε δει στον Επιτάφιο και μας ανακοίνωσε, χωρίς καμιά εξήγηση, ότι δεν πρόκειται να βγούμε. Ετσι το βράδυ καθίσαμε στα κελιά μας και βλέπαμε από μακριά μέσα από τα σίδερα... Ο κόσμος όμως που είχε έρθει και ήταν τριπλάσιος από την προηγούμενη και κρατούσε πακέτα με λαμπριάτικα δώρα για να μας τα δώσει, απορούσε και φώναζε: "Δε θα έρθετε;"... Τότε πήγε κοντά ένας σκοπός και τους είπε πως δεν πρόκειται να βγούμε. Πολλοί φύγανε και εκείνοι που έμειναν μετά την Ανάσταση μας φώναζαν από μακριά: "Καλή λευτεριά κοπέλες, γρήγορα σπίτια σας".

Την άλλη μέρα, Κυριακή του Πάσχα, μας έβγαλαν στις 3 το απόγευμα, όπως έκαναν τις άλλες μέρες και όπως περπατούσαμε ακούμε φωνές και ψαλμωδίες. Εκαναν τη δεύτερη Ανάσταση και περίμεναν έξω από τη φυλακή να μας κάνουν δοξολογία. Ο κόσμος, μόλις οι παπάδες άρχισαν να ψάλλουν, γαντζώθηκε στα σύρματα της μάντρας και μας φώναζε: "Ελάτε κορίτσια να σας ευχηθούμε". Πλησιάσαμε ορισμένες, αλλά δεν προλάβαμε γιατί έτρεξαν οι χωροφύλακες και μας έδιωξαν. Ο κόσμος όμως δεν ήθελε απλά να μας χαιρετήσει, αλλά να μας δώσει και από ένα δέμα, που κρατούσε ο καθένας τους, πεταχτά βέβαια πάνω από το σύρμα. Οταν όμως είδαν πως μας έδιωξαν, άρχισαν να πετούν τα δέματα μέσα στη μάντρα.

Ετσι όταν οι παπάδες τελείωσαν και έφυγαν, ο κόσμος έμεινε γαντζωμένος εκεί στο σύρμα και μας χαιρετούσε. Ηταν τόσο συγκινητικό αυτό για μας, να βλέπεις όλο αυτόν τον κόσμο να σου συμπαραστέκεται. Εκείνα τα δέματα είχαν στολίσει την αυλή γύρω γύρω και ο κόσμος δεν έφευγε αν δε μας άφηναν να τα πάρουμε. Οταν τους έλεγαν οι χωροφύλακες να φύγουν, τους απαντούσαν, "αφήστε τες να πάρουν τα δέματα και εμείς θα φύγουμε". Αφού είδαν πως δεν επρόκειτο να φύγει ο κόσμος, τότε έδωσε διαταγή ο διοικητής να μας αφήσουν να τα πάρουμε. Και πράγματι μόλις αρχίσαμε να τα παίρνουμε ο κόσμος άρχισε να φεύγει ικανοποιημένος που κατάφερε να μας δώσει αυτή τη λίγη χαρά και να μας δείξει τη συμπαράσταση και την αγάπη του.

Πήραμε τα δέματα που μας αναλογούσαν για το κάθε κελί και αρχίσαμε να τα ανοίγουμε. Πράγματι ήταν με αγάπη φτιαγμένα, και τι δεν είχαν μέσα! Πασχαλινά παραδοσιακά γλυκά, τυριά κρητικά φτιαγμένα από τις ίδιες και αβγά στολισμένα με λουλούδια που έγραφαν ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ!..».

Η διεθνής κατακραυγή και ο αγώνας του ελληνικού λαού για απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων υποχρέωσε την ξενοκίνητη χούντα να πάρει το λεγόμενο μέτρο της «αναθεώρησης». Δηλαδή να οδηγηθούν οι υποθέσεις των πολιτικών κρατουμένων σε στρατοδικεία για αναθεώρηση των καταδικαστικών αποφάσεων ή των αποφάσεων εκτόπισης που είχαν παρθεί στο πόδι με βάση τους ξαναζωντανεμένους νόμους 509/47 και 375/36.

Φυσικά το μέτρο αυτό ήταν μια προσπάθεια να «νομιμοποιήσει» η χούντα τις εξορίες και τις εκτοπίσεις, να εξευμενίσει τις λαϊκές αντιδράσεις και τις διεθνείς καταδίκες. Οι πολιτικοί όμως κρατούμενοι με την καθοδήγηση του ΚΚΕ δεν έπεσαν στην παγίδα. Αντιμετώπισαν με αποφασιστικότητα και αυτήν την ψευδεπίγραφη προσπάθεια της χούντας. Να τι απάντησε στην επιτροπή της φυλακής Αλικαρνασσού η Αγλαΐα.

«Ερώτηση: Τι γράμματα ξέρεις;

Απάντηση: Πήγα μέχρι τη Β' Δημοτικού.

Ερώτηση: Τι οικογένεια έχεις;

Απάντηση: Δεν έχω οικογένεια, μου την κατάστρεψε ο φασισμός.

Ερώτηση: Και τώρα είσαι μόνη;

Απάντηση: Οχι δεν είμαι μόνη έχω όλον τον ελληνικό λαό μαζί μου.

Ερώτηση: Μα ο ελληνικός λαός εσένα θα κοιτάξει; Τι είναι αυτά που μας λες καημένη...

Απάντηση: Σ' όλες τις δύσκολες στιγμές μου ο λαός με βοήθησε. Ο λαός με γλίτωσε απ' των γιάνκηδων τα χέρια, που με βασάνιζαν 4 μήνες, ο λαός με γλίτωσε από την εκτέλεση, που με κρατούσαν στο νεκροθάλαμο 8 μέρες, ο λαός με τις υπογραφές του, στην αναθεώρηση, με κατέβασε στα ισόβια. Ο λαός με την πάλη του θα με βγάλει και τώρα.

Ερώτηση: Τώρα, αν σε αφήσουμε, θα πας σπίτι σου;

Απάντηση: Ναι στο σπίτι μου, δε θα μείνω στους δρόμους.

Ερώτηση: Και τι θα κάνεις;

Απάντηση: Ο,τι έκανα και πριν με πιάσουν.

Ερώτηση: Δηλαδή θα δουλεύεις αργαλειό;

Απάντηση: Και βέβαια, αν δε δουλέψω δε θα ζήσω.

Ερώτηση: Δε μας λες Αγλαΐα γιατί δικάστηκες και κάθισες 10 χρόνια φυλακή;

Απάντηση: Γιατί πήρα μέρος στην Εθνική Αντίσταση και δεν υποτάχτηκα στους Ιταλούς και τους Γερμανούς.

Ερώτηση: Μα τι μας λες; Εσύ είσαι δικασμένη με το συμμοριτοπόλεμο με το Γ' Ψήφισμα και το 509...

Απάντηση: Κατ' αρχήν ήταν δημοκρατικός στρατός δεν ήταν συμμορίτες, ήταν δημοκρατικός ταχτικός στρατός. Αλλά και τότε αντίσταση είχαμε, ενάντια στην εγγλέζικη κατοχή.

Ερώτηση: Μα οι Εγγλέζοι ήταν φίλοι μας...

Απάντηση: Φίλοι που μας δάγκωναν και μας σκότωναν. Αντί να δώσουν επαίνους για την παλικαριά του ελληνικού λαού, 'ριξαν τον κόσμο στις φυλακές και τα μπουντρούμια, με ειδών ειδών βασανιστήρια για τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Να λοιπόν ποιοι έβγαλαν τον κόσμο στο βουνό. Αρκεί να σας πω, στη Λάρισα, μόλις ήρθαν οι Αγγλοι την άλλη μέρα κλείστηκαν οι λεβέντες της Αντίστασης στη φυλακή.

Ερώτηση: Ποιος σε συντηρεί;

Απάντηση: Το σπίτι μου.

Ερώτηση: Αν έρθει κάποιος στο σπίτι σου και σου δώσει ένα πιστόλι ή ότι άλλο παρόμοιο, είσαι ικανή να κάνεις φόνο;

Απάντηση: Με συγχωρείτε κύριοι, εγώ ενόμιζα ότι έχω να κάνω με σοβαρούς ανθρώπους και δεν περίμενα τέτοιες ερωτήσεις.

Επίτροπος: Καλά! Είμαστε σοβαροί αυτό ήταν αστείο για να γελάσουμε...

Απάντηση: Αμ, τέτοια αστεία δε στέκουν σε μια γυναίκα στην ηλικία μου.

Ερώτηση: Πες μας, τέλος πάντων, άλλο από τον αργαλειό, τι θα κάνεις;

Απάντηση: Εχω την αρχή από τη μάνα μου τα μυστικά του σπιτιού μας να μην τα λέμε. Τι θα κάνω στο σπίτι μου, δεν έχω να δώσω λόγο σε κανένα.

Ερώτηση: Τι θα κάνεις τώρα εσύ Αγλαΐα στην ηλικία που είσαι; Ξέρεις και κάτι άλλο; Η αστυνομία θα σε παρακολουθεί...

Απάντηση: Τι θα κάνω; θα συνεχίσω όσο μπορώ τον αγώνα που οι άλλοι μέσα σ' αυτόν βάψανε τη γη με το αίμα τους για το λαό.

Ερώτηση: Μα ως πότε θα συνεχίσεις; Πρέπει να ησυχάσεις τώρα.

Απάντηση: Εχετε δίκιο κύριοι, να μου τα λέτε αυτά. Δε θρηνήσατε θύματα, δε χάσατε ανθρώπους όπως εγώ, δεν κλείσατε τα σπίτια σας σαν το δικό μου, δε χάσατε την ευτυχία σας όπως εγώ, δε χάσατε το είναι σας, όπως εγώ.

Ερώτηση: Πότε σε πιάσανε;

Απάντηση: Την ίδια μέρα της δικτατορίας. Πήγα πρωί πρωί στο νεκροταφείο να επισκεφτώ τους νεκρούς μου, και μετά γύρισα σπίτι, με αρπάξανε και σε λίγες μέρες βρέθηκα στο κολαστήριο της Γυάρου.

Επιτροπή: Πήγαινε».