Ο Λένιν συνέχισε για χρόνια αυτήν την προσπάθεια και μετά από αρκετή μελέτη, κατέληξε το 1919 στο διάσημο πλέον ορισμό του για τα κύρια χαρακτηριστικά μιας τάξης: «Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους από τη θέση που κατέχουν μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους (στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη σε νόμους) προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και από το μέγεθος αυτής της μερίδας. Τάξεις είναι οι ομάδες εκείνες ανθρώπων, που η μια μπορεί να ιδιοποιείται τη δουλειά της άλλης χάρη στη διαφορά της θέσης που κατέχει μέσα σε ένα καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής οικονομίας»⁷.

Από τον ίδιο τον ορισμό γίνεται φανερό ότι ο προσδιορισμός της ταξικής θέσης απαιτεί την εφαρμογή όλων των κριτηρίων σαν ενιαίο σύνολο. Η εφαρμογή αυτή δεν είναι στην πράξη απλή υπόθεση και δεν οδηγεί πάντα σε καθαρές διακρίσεις. Ο ίδιος ο Λένιν έχει επίγνωση αυτών των προβλημάτων και επιχειρεί να προχωρήσει βαθύτερα την επεξεργασία, αναφερόμενος στη διαστρωμάτωση της εργατικής τάξης. Γράφει τον Απρίλη του 1920: «Ο καπιταλισμός δε θα ήταν καπιταλισμός, αν το "καθαρό" προλεταριάτο δεν ήταν περιτριγυρισμένο από ένα σωρό εξαιρετικά πολύμορφους μεταβατικούς τύπους, από τον προλετάριο ως τον μισοπρολετάριο (εκείνον που κατά το μισό βγάζει το ψωμί του, πουλώντας την εργατική του δύναμη), από το μισοπρολετάριο ως τον μικροαγρότη (και το μικροβιοτέχνη, το χειροτέχνη, τον μικρονοικοκύρη γενικά), από το μικρό ως το μεσαίο αγρότη κλπ. Αν μέσα στο ίδιο το προλεταριάτο δεν υπήρχαν διαιρέσεις σε περισσότερο και λιγότερο αναπτυγμένα στρώματα, διαιρέσεις τοπικές, επαγγελματικές, κάποτε θρησκευτικές κλπ.»⁸.

Ειδικά για τη διερεύνηση της «εργατικής αριστοκρατίας» αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η λενινιστή πρόβλεψη για την ιστορική εξέλιξη του φαινομένου. Ο Λένιν μπορεί να συγκρίνει με ασφάλεια στην εποχή του την ιστορική περίοδο που το φαινόμενο ήταν περιορισμένο στη Βρετανία, σε σχέση με την επόμενη που ξαπλώνεται σε νέα ιμπεριαλιστικά κράτη. Ας του δώσουμε το λόγο: «Η σημερινή κατάσταση διακρίνεται από τέτοιες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, που δεν μπορούσαν παρά να δυναμώσουν το ασυμβίβαστο του οπορτουνισμού με τα γενικά και θεμελιακά συμφέροντα του εργατικού κινήματος: Ο ιμπεριαλισμός από έμβρυο αναπτύχθηκε σε κυρίαρχο σύστημα. Τα καπιταλιστικά μονοπώλια κατέλαβαν την πρώτη θέση στην εθνική οικονομία και στην πολιτική. Το μοίρασμα του κόσμου ολοκληρώθηκε. Από την άλλη μεριά στη θέση του αδιαίρετου μονοπωλίου της Αγγλίας βλέπουμε έναν αγώνα ανάμεσα σ' ένα μονοπώλιο, αγώνα που χαρακτηρίζει όλη την περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα. Ο οπορτουνισμός δεν μπορεί τώρα να γίνει απόλυτος νικητής για πολλές δεκαετίες μέσα στο εργατικό κίνημα σε οποιαδήποτε χώρα, όπως είχε νικήσει ο οπορτουνισμός στην Αγγλία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όμως σε μια σειρά χώρες έχει οριστικά ωριμάσει, παραωριμάσει και σαπίσει και έχει συγχωνευτεί απόλυτα με την αστική πολιτική, σαν σοσιαλσοβινισμός»⁹.

Ο Μαρξ επισήμαινε έγκαιρα και εύστοχα ότι η ευκολία κίνησης του κεφαλαίου «προϋποθέτει πλήρη ελευθερία του εμπορίου στο εσωτερικό της κοινωνίας και παραμερισμό όλων των μονοπωλίων, (εκτός από τα φυσικά μονοπώλια) δηλαδή των μονοπωλίων που προκύπτουν από τον ίδιο τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής».¹⁰

Ο ιμπεριαλισμός χαρακτηρίζεται από πολύ μεγαλύτερη κινητικότητα του κεφαλαίου στη διεθνή καπιταλιστική αγορά, από τη μεγάλη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου σε μονοπωλιακούς ομίλους, από τον οξύτατο ανταγωνισμό στο μοίρασμα αγορών και εδαφών. Ετσι αναβαθμίζεται αντικειμενικά η δυνατότητα δημιουργίας ενός μαζικού στρώματος εργατικής αριστοκρατίας από τα μονοπωλιακά υπερκέρδη.

Εξετάζοντας τα στοιχεία της εποχής του, ο Λένιν διαπιστώνει ότι η εξαγωγή κεφαλαίου πήρε γιγαντιαία ανάπτυξη μόνο στις αρχές του 20ού αιώνα και επισημαίνει: «Η ανάγκη της εξαγωγής κεφαλαίου δημιουργείται από το γεγονός ότι σε μερικές χώρες ο καπιταλισμός έχει "παραωριμάσει" και για το κεφάλαιο δεν υπάρχει πεδίο για επικερδή τοποθέτηση».¹¹

Η σημασία που έχει αυτή η αλματώδης αύξηση εξαγωγής κεφαλαίου και εμπορευμάτων είχε ήδη εξεταστεί από το Μαρξ κατά την εξέταση των παραγόντων που αντιδρούν στην τάση πτώσης του γενικού ποσοστού κέρδους. Εκεί ο Μαρξ αναδεικνύει σαν παράγοντες που αντιδρούν στην πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους μεταξύ άλλων την επίδραση της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, του εξωτερικού εμπορίου και των επενδύσεων στις αποικίες.¹²

Αναφέρεται στη δυνατότητα των επενδύσεων στις αποικίες να αποφέρουν υψηλότερο ποσοστό κέρδους και στη συνέχεια στη μεταφορά κερδών πίσω στη χώρα που εξάγει το κεφάλαιο. Υπογραμμίζει, επίσης, τη δυνατότητα του εξωτερικού εμπορίου να επιδρά ανοδικά στο ποσοστό κέρδους, εφόσον «φτηναίνει εν μέρει το στοιχείο του σταθερού κεφαλαίου και εν μέρει τα αναγκαία μέσα συντήρησης στα οποία μετατρέπεται το μεταβλητό κεφάλαιο».

Το άπλωμα και το βάθεμα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην εποχή του ιμπεριαλισμού θα γενικεύει λοιπόν σταδιακά το φαινόμενο της «εργατικής αριστοκρατίας», καθώς και τη διάσπαση της εργατικής τάξης στο εσωτερικό μιας χώρας, τη διείσδυση μικροαστικών αντιλήψεων και στάσης στο συνδικαλιστικό και πολιτικό της κίνημα. Ολα αυτά θα επιδράσουν στην αποδυνάμωση του προλεταριακού διεθνισμού και μάλιστα στις συνθήκες που ξεσπούν ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

6. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. ΙΙΙ, σελ. 1.087.

7. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τ. 39, σελ. 15.

8. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τ. 41, σελ. 58 - 59.

9. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τ. 27, σελ. 413.

10. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. ΙΙΙ, σελ. 248.

11. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τ. 27, σελ. 366.

12. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. ΙΙΙ, σελ. 299 - 304.