Μετά από 90 χρόνια, και η καπιταλιστική εξέλιξη έδωσε τη δυνατότητα να περιοριστούν ορισμένες από τις βαριές και άχαρες δουλιές του ατομικού νοικοκυριού, όχι με τη φροντίδα του κράτους, αλλά μέσω της καπιταλιστικής αγοράς. Ετσι και στην Ελλάδα, η μεταπολεμική καπιταλιστική ανάπτυξή της και οι προσαρμογές που επέφερε, καθώς και η σύνδεσή της με την ΕΟΚ, συνοδεύτηκαν από εκσυγχρονιστικές αλλαγές στη ζωή της γυναίκας. Περιορίστηκε ο αναλφαβητισμός για τις γυναίκες, ανέβηκε το ποσοστό του γυναικείου πληθυσμού που έφθανε και στην ανώτατη βαθμίδα της εκπαίδευσης (ΑΕΙ), ανέβηκε το ποσοστό των εργαζομένων (κυρίως μισθωτών) στο σύνολο του ικανού προς εργασία γυναικείου πληθυσμού. Συγχρόνως, το ελληνικό σπίτι εξοπλίστηκε με ηλεκτρικές συσκευές και μηχανήματα. Αυτά τα στοιχεία επέδρασαν θετικά στην κοινωνικοποίηση της γυναίκας, ταυτόχρονα όμως τροφοδότησαν και αυταπάτες ότι η χειραφέτηση και η ισοτιμία της γυναίκας θα μπορούσε να κατακτηθεί στα πλαίσια του καπιταλισμού.

Παρά τις όποιες αλλαγές στο νομικό πλαίσιο, οι αντιδραστικές απόψεις για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία παραμένουν σε μεγάλο βαθμό και αναπαράγονται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, ενώ στις φάσεις των κρίσεων ή των κάμψεων του λαϊκού κινήματος αναβιώνουν αναχρονιστικές αντιλήψεις.

Η μεγαλύτερη ένταξη των γυναικών στην κοινωνική εργασία δε συνοδεύτηκε με ουσιαστική κρατική πολιτική στήριξη της μητρότητας. Δεν υπάρχουν επαρκείς δωρεάν δημόσιες υποδομές στήριξης της οικογένειας, σήμερα μάλιστα επιδεινώνεται η κατάσταση.

Στην Ελλάδα, καθυστερεί η εφαρμογή διεθνών νομοθετικών ρυθμίσεων υπέρ των γυναικών.

Η διεθνής σύμβαση «για την ίση αμοιβή αντρών και γυναικών στα κατώτερα όρια των μισθών και των ημερομισθίων»¹⁰ επικυρώθηκε στην Ελλάδα το 1975¹¹. Μόλις το 1981 όμως, με Προεδρικό Διάταγμα διακηρύχτηκε η «ίση αμοιβή αντρών - γυναικών» σε όλη την κλίμακα των αμοιβών για ίδια εργασία.

Αλλά και αυτή η τυπική ισότητα δεν έφερε ουσιαστική ισοτιμία, αφού οι κλάδοι με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση γυναικών έχουν τους χαμηλότερους μισθούς και ημερομίσθια, ενώ το φύλο (και ό,τι συνεπάγεται ως δεσμεύσεις λόγω μητρότητας) γίνεται αποτρεπτικός παράγοντας στην πρόσληψη και στην εξέλιξη της γυναίκας στην εργασία, πέρα από τα τυπικά προσόντα και τις ουσιαστικές δυνατότητές της.

Είναι αναγκαίο να σημειώσουμε ότι στις σημερινές συνθήκες που ο καπιταλισμός υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει τα τυπικά δικαιώματα για τις γυναίκες, να τους δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσουν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από πριν, εκεί ακριβώς αναδεικνύεται η ταξική φύση της γυναικείας ανισοτιμίας και η φυλετική της διάσταση που διαπλέκεται στενά με την ταξική. Η καθημερινή ζωή της γυναίκας καθορίζεται κυρίως από το σε ποια τάξη ή κοινωνικό στρώμα ανήκει. Η φυλετική προκατάληψη μπορεί να είναι γενική, όμως διαφορετική είναι η ζωή της γυναίκας της αστικής τάξης και διαφορετική είναι της εργάτριας ή γενικότερα της μισθωτής εργαζόμενης και της αγρότισσας. Αντίθετα, γίνεται προσπάθεια να αναδειχτεί η γυναίκα της αστικής τάξης σε υπεύθυνες θέσεις και να ταυτιστεί με το σύγχρονο τύπο γυναίκας. Διαμορφώνεται μια αστική γυναικεία δύναμη, μέσω της οποίας περνάει η γενικότερη αντιλαϊκή πολιτική.

Σήμερα, με την εφαρμογή της στρατηγικής των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, όλο και περισσότερο γίνεται η μισθωτή εργαζόμενη γυναίκα φορέας άντλησης πρόσθετης υπεραξίας για το κεφάλαιο. Αυτό ακριβώς το γεγονός επιδεινώνει σημαντικά τη θέση της γυναίκας της εργατικής - λαϊκής οικογένειας και στην κοινωνία.

Ο βαθμός εκμετάλλευσής της αυξάνεται όπως και ολόκληρης της εργατικής τάξης και κατακτήσεις που είχε μέσα από σκληρούς αγώνες του εργατικού και γυναικείου κινήματος σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες καταργούνται ή περιορίζονται σοβαρά.

Η γυναικεία εργατική δύναμη καθηλώνεται στη θέση της εργατικής δύναμης με μερική - ευέλικτη απασχόληση, ενώ αξιοποιείται ο ιστορικά διαμορφωμένος ρόλος της γυναίκας κυρίως στην οικογενειακή φροντίδα. Η πολιτική που προωθείται από την ΕΕ και τις κυβερνήσεις στη χώρα μας, η λεγόμενη πολιτική «συμφιλίωσης οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων», πρώτα εφαρμόζεται και στη συνέχεια νομοθετείται. Είναι στρατηγικής σημασίας για το κεφάλαιο η επιλογή να δοκιμάζονται και να προωθούνται τα πλέον αντεργατικά μέτρα αρχικά στα πιο ευάλωτα τμήματα της εργατικής τάξης. Στην πράξη, έχει επιβεβαιωθεί ότι τα μεγαλύτερα θύματα της εφαρμογής των αντιδραστικών νόμων στις εργασιακές σχέσεις και στην Κοινωνική Ασφάλιση είναι η γυναίκα και η νεολαία. Δουλεύουν συνήθως σε προσωρινές, μερικής απασχόλησης δουλιές. Σύμφωνα και με τους σχεδιασμούς της ΕΕ ένα μεγάλο μέρος των γυναικών προορίζεται να δουλεύει σε τομείς της λεγόμενης κοινωνικής οικονομίας, δηλαδή σε μια υποβαθμισμένη και πολύ πιο κακοπληρωμένη δουλιά μέσα ή κοντά στο σπίτι.

Μπορεί σήμερα να έχει καταργηθεί το προικοσύμφωνο, αλλά οι νέες εργαζόμενες υποχρεώνονται συχνά να υπογράφουν δηλώσεις υποταγής στα Σύμφωνα του κεφαλαίου, με τις επαίσχυντες Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας των 77 λεπτών αύξησης την ημέρα, για παράδειγμα, ή τις ατομικές συμβάσεις εργασίας της μιας ημέρας ή της μιας ώρας. Είναι αυτές που υποχρεώνονται πολλές φορές να υπογράφουν δηλώσεις ότι δε θα τεκνοποιήσουν, με αντάλλαγμα την πρόσληψή τους σε κάποια επισφαλή και προσωρινή θέση εργασίας.

Οι ανεπαρκείς νόμοι που έχουν ψηφιστεί για την προστασία της υγείας και την ασφάλεια των εργαζόμενων γυναικών στους χώρους δουλιάς, ακόμα και αυτοί δεν εφαρμόζονται. Για παράδειγμα, είναι κατοχυρωμένη νομικά από το 1997 με το Προεδρικό Διάταγμα 176 η προστασία της υγείας και της ασφάλειας της εγκύου, της λεχώνας και της γαλουχούσας εργαζόμενης. Η ίδια η πείρα όμως των εργαζόμενων γυναικών δείχνει ότι πολλαπλασιάζονται τα φαινόμενα αυθαίρετων απολύσεων εγκύων, άρνησης πρόσληψης γυναικών που δεν υπογράφουν «παραίτηση» από το δικαίωμα της μητρότητας. Εντείνεται η πίεση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που κυοφορούν, είτε για να παραιτηθούν από τη δουλιά τους είτε λόγω των ακατάλληλων για την κατάστασή τους ειδικών συνθηκών εργασίας. Η εργοδοτική ασυδοσία που στηρίζεται στην ανοχή των αστικών κυβερνήσεων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα από κάθε εργαζόμενη - εργαζόμενο.

Οι κυβερνήσεις, τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΝΔ, υλοποιώντας αποφάσεις της ΕΕ, φέρνουν νομοσχέδια με το πρόσχημα της «ισότητας των δύο φύλων», που στην πραγματικότητα καταργούν θετικές ρυθμίσεις για τις γυναίκες που σχετίζονται με τη θέση της στην αναπαραγωγή του είδους. Τέτοιο παράδειγμα είναι ο νόμος για την «εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης αντρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση, τους όρους και τις συνθήκες εργασίας»¹².

Στην πρώτη ανάγνωσή του αφήνεται να εννοηθεί ότι υπάρχει η βούληση «εξάλειψης» των διακρίσεων με το συγχρονισμό των αντίστοιχων κοινοτικών οδηγιών.

Μπαίνοντας βαθύτερα στην ερμηνεία των λέξεων, αποκαλύπτονται οι αντιδραστικές προθέσεις, οι υποστηρικτικές αναφορές για να συγκαλυφθεί ότι το κίνητρο των αλλαγών είναι η αύξηση των καπιταλιστικών κερδών.

Ο νόμος αυτός αναδεικνύει - ως βασική διάκριση σε βάρος των γυναικών - κυρίως το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης, το οποίο κανείς δεν αμφισβητεί ως υπαρκτό και σοβαρό πρόβλημα με πολλές πλευρές και προεκτάσεις. Ομως δεν είναι ούτε το μοναδικό ούτε το πιο κύριο. Αλλά και η έλλειψη προστασίας της μητρότητας δεν αποτελεί παρεμπόδιση του δικαιώματος στη μητρότητα, συνεπώς διάκριση λόγω φύλου; Η μητρότητα και συνολικά η ηλικιακή περίοδος κατά την οποία μπορεί να συντελεστεί η αναπαραγωγική διαδικασία είναι η αντικειμενική βάση των βιολογικών διαφορών των δύο φύλων που επιβάλλουν διαφορετική κοινωνική στήριξη της γυναίκας. Ούτε η ΝΔ ως κυβέρνηση σήμερα, ούτε πολύ περισσότερο το ΠΑΣΟΚ που επί σειρά ετών ήταν στη διακυβέρνηση, είχαν πολιτική προστασίας της μητρότητας. Αυτό που είχαν νομοθετήσει ήταν κάποιες άδειες και αποσπασμένες παροχές για τη μητέρα και την οικογένεια, που σε μεγάλο βαθμό σήμερα έχουν συρρικνωθεί. Ποιος εργοδότης υπέστη κυρώσεις επειδή δεν προσέλαβε γυναίκα στην επιχείρησή του ή απέλυσε έγκυο; Εύκολα βρίσκουν τρόπους και επιχειρήματα για να ξεφύγουν από τις ποινικές κυρώσεις, γιατί ακριβώς οι κυβερνήσεις, η νομοθεσία, τα δικαστήρια υπάρχουν για να εξασφαλίζουν τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης από τους καπιταλιστές. Η υπερεκμετάλλευση της γυναίκας, η καταπίεσή της και η σεξουαλική της παρενόχληση είναι συστατικά στοιχεία μιας πολιτικής που όλα τα οργανώνει και τα διευθετεί με βάση το κέρδος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

9. Β. Ι. Λένιν: «Η μεγάλη Πρωτοβουλία», Απαντα, τόμος 39, σελ. 24, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

10. Διεθνής Σύμβαση 100/1951. 11. Ν. 46/1975.

12. Ν. 3488/2006.