Γουίλιαμ Νταφόε και Μπράις Ντάλας

Χαίρεσαι να βλέπεις, και να γράφεις, για ταινίες, όπως αυτή του Λαρς φον Τρίερ! Η «Manderlay» είναι η συνέχεια της «Dogville». Είναι η συνέχεια της επίμονης αντικαπιταλιστικής και αντιαμερικανικής, κατά κάποιον τρόπο, καταγγελίας του διανοούμενου Δανού σκηνοθέτη. Ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, δεν έχει πατήσει ποτέ το πόδι του στην Αμερική!

Οσες αντιρρήσεις και να έχεις, για τη φιλοσοφική πρόταση του Λαρς φον Τρίερ, η οποία, κατά τη γνώμη μου, δεν πατάει σε γερές ιδεολογικές βάσεις και γι' αυτό είναι υπέρ του δέοντος συναισθηματική, δεν μπορείς παρά να αποκαλυφθείς στην προσπάθειά του. Γιατί είναι φανερό πως ο άνθρωπος αυτός έχει αποφασίσει να ασχοληθεί σοβαρά με την τέχνη του κινηματογράφου! Τόσο σοβαρά, μάλιστα, που ήδη έχει δημιουργήσει «σχολή», παρότι δεν έχουν περάσει παρά μόλις 22 χρόνια, από την αποφοίτησή του, από την Εθνική Σχολή Κινηματογράφου της πατρίδας του! (Η δική μας «εθνική» σχολή κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης ψάχνει ακόμα κτίριο, για να στεγαστεί - ντροπή!).

Ο Δανός σκηνοθέτης, ο οποίος είναι (δεν το κρύβει) φίλος της μπρεχτικής άποψης για την Τέχνη, της αποστασιοποίησης και της έμμεσης καταγγελίας, επιχειρεί, και τα καταφέρνει, να διδάξει πολιτική οικονομία, κοινωνιολογία και πολιτική καλύτερα, μέσα σε πολύ λίγα κινηματογραφικά τετραγωνικά μέτρα! Πράγμα πολύ δύσκολο όταν έχουμε να κάνουμε με «κινούμενη» τέχνη και όχι με το θέατρο!

Αξίζει τον κόπο να σταθούμε, για λίγο, στη γραφή. Στη φόρμα. Πάνω στο πάτωμα μιας πλατφόρμας, μιας σκηνής θεάτρου ας πούμε, έχει σχεδιαστεί με λεπτές γραμμές η Αμερική! Πάνω σε αυτές τις γραμμές κάποιες λιμουζίνες του 1930, που φεύγουν από το Σικάγο (Dogville), κατευθύνονται προς το Νότο. Ο φακός σποτάρει σε μια περιοχή της Αλαμπάμα. Την «Manderlay»!

Η παραπάνω εικόνα, ενώ δεν είναι πραγματική, είναι ιδιαίτερα πειστική! Το περιβάλλον, ο χώρος, δεν υπάρχει! Τις λιμουζίνες, ενώ είναι μινιατούρες, τις δέχεσαι σαν πραγματικές! Οπως πραγματική δέχεσαι και τη διαδρομή. Και πολύ περισσότερο την ίδια την «Manderlay». Η οποία δεν είναι πόλη. Είναι ένα σχέδιο πόλης.

Μέσα σε αυτό το σχέδιο πόλης, μέσα στις διαγραμμίσεις, μέσα σε αυτή την υπέροχη σκηνική οικονομία, μέσα σε όλα αυτά τα ελάχιστα, που με εξαιρετικά ελλειπτικό τρόπο παριστάνουν την πόλη, κινούνται οι ήρωες της ταινίας. Και κινούνται με άνεση, με έναν τρόπο φυσιολογικό, χωρίς να προδίδεται η σχηματικότητα της περίπτωσης. Αντίθετα, αυτή η φυσιολογική κίνηση των ηρώων, σε έναν σχηματικό χώρο, προσδίδει μεγαλύτερη δραματικότητα στα δρώμενα! Το άνοιγμα μιας κλειστής πόρτας που δεν υπάρχει, αν γίνεται με άψογο καλλιτεχνικά τρόπο, δεν είναι μόνον ότι πείθει το θεατή για την ύπαρξη της πόρτας και του ανοίγματος αλλά, κυρίως, είναι η κρυφή συμφωνία που δημιουργείται ανάμεσα στο δημιουργό και το θεατή, να αδιαφορήσουν, και οι δυο, για τα περιττά και να ασχοληθούν με τα ουσιώδη!

Και τα ουσιώδη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η συμπεριφορά - και ψυχολογία - των αφεντικών και των σκλάβων στο ζήτημα της ελευθερίας! Σχεδόν 70 χρόνια μετά τη νομοθετική πράξη απελευθέρωσης των μαύρων στην Αμερική (1864) ούτε τα αφεντικά, ούτε, πολύ περισσότερο, και κυρίως, οι σκλάβοι, που μας ενδιαφέρουν, δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν την ελευθερία! Τα χρόνια της δουλείας έχουν αφήσει τα βαριά ίχνη τους πάνω στα μυαλά και τις «ψυχές» των ανθρώπων! Ούτε οι λευκοί θέλουν, ούτε οι μαύροι μπορούν, να εφαρμοστεί στην πράξη ο, έτσι κι αλλιώς, «υποθηκευμένος» νόμος!

Ο Λαρς φον Τρίερ, λοιπόν, προσπαθεί να φωτίσει αυτές τις σκοτεινές πλευρές των πληγών της δουλείας! Και καταδείχνει τις αδυναμίες - και τις σκοπιμότητες - και των δυο εμπλεκόμενων πλευρών. Των αφεντικών και των σκλάβων! Φυσικά, σε αυτή την αντιπαράθεση ο καλός σκηνοθέτης δε στέκεται ουδέτερος. Δεν εξομοιώνει! Πρώτα καταγγέλλει τα αφεντικά, που τα θεωρεί κυρίως υπεύθυνα και αμέσως, στη συνέχεια, και τους σκλάβους, για τις δικές τους ολιγωρίες.

Θα είναι κρίμα να δει κανείς την ταινία σαν αναφορά μόνο στην περίπτωση των μαύρων. Ο Λαρς φον Τρίερ, κατά τη γνώμη μου, και εκεί είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ταινίας, μιλάει γενικά για τη σκλαβιά και τις αδυναμίες της! Μιλάει για την τακτική των αφεντικών να στερούν με κάθε τρόπο και μέσο την παιδεία για ελευθερία γενικά των εργατών. Ακόμα και όταν γίνονται κάποιες νομοθετικές ρυθμίσεις! Μιλάει και για τη σκλαβιά του εργάτη, την αλλοτρίωσή του. Και μιλάει, επίσης, και για την υπέρβαση που πρέπει να κάνουν οι εργάτες, για να ξεκολλήσουν οριστικά απ' την παλιά και τη σύγχρονη δουλεία!

Η «Manderlay», εν κατακλείδι, είναι μια πολιτική πραγματεία. Ενα εξαιρετικό δείγμα σκεπτόμενης τέχνης. Τόσο το περιεχόμενο όσο και η φόρμα αναστατώνουν. Ο θεατής, που θα αποφασίσει να δει την ταινία, θα πρέπει να ετοιμαστεί για μια κοπιαστική, όμορφη και αποδοτική, τελικά, επαφή!

Παίζουν: Μπράις Ντάλας Χάουαρντ, Ιζαάκ ντε Μπανκολέ, Γουίλεμ Νταφόε, Ντάνι Γκλόβερ, Λορίν Μπακόλ, Ζα-Μαρκ Μπαρ, Τζέρεμι Ντέιβις, Κλόε Σοβενί, κ.ά.