Σύντροφοι,

Στις «Θέσεις» επιχειρείται με έναν κάποιο τρόπο να επανακαθοριστούν ορισμένα θέματα (βιομηχανική παραγωγή, τομέας υπηρεσιών, δομή του ΑΕΠ) που αφορούν τη μελέτη των οικονομικών εξελίξεων, εξακολουθούν όμως να υπάρχουν ζητήματα που χρειάζονται κουβέντα, μελέτη, εμβάθυνση. Υπάρχουν και κάποια άλλα, όπου εντοπίζεται μια ανεξήγητη εμμονή σε αναλύσεις που δεν ανταποκρίνονται στα δεδομένα που μια μαρξιστική ανάλυση οφείλει να παίρνει υπόψη της. Σε ένα από αυτά τα θέματα, μάλιστα, διακρίνεται μια διολίσθηση σε ακόμα πιο απόλυτες - και κατά τη γνώμη μου λαθεμένες - θέσεις. Αναφέρομαι στο θέμα της αξιολόγησης που κάνουμε για τους κλάδους «Μεταφορές -Επικοινωνίες».

Οι απόψεις, που από αρκετά χρόνια ακούγονταν, σποραδικά, γι' αυτούς τους κλάδους από μερικά στελέχη του Κόμματος, δημιουργούσαν περισσότερο την εντύπωση ότι οφείλονται σε παραδρομή, που ξεκινούσε από την προσπάθεια να μιλήσουν για αυξητική τάση των κλάδων της βιομηχανίας. Δεν ήταν όμως έτσι. Στις Θέσεις της ΚΕ για το 16ο Συνέδριο του Κόμματος υποστηρίχτηκε η άποψη ότι «οι κλάδοι των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών στην πραγματικότητα είναι βιομηχανικοί». Στην περίοδο που ακολούθησε, με όλο και μεγαλύτερη έμφαση, όλο και περισσότερα στελέχη του Κόμματος διατυπώνουν μια ακόμα πιο «προχωρημένη» άποψη, αυτή που αναβαθμίζει τις Μεταφορές -Επικοινωνίες σε ...«κατ' εξοχήν βιομηχανικούς κλάδους». Τώρα, αυτή την τοποθέτηση την υιοθετούν και οι Θέσεις της ΚΕ για το 17ο Συνέδριο.

Στην ανάλυση που κάνουμε για την πορεία της ελληνικής οικονομίας φαίνεται να μας διακατέχει μια τάση να ενισχύουμε την εικόνα που έχει η βιομηχανία στη δομή του ΑΕΠ της χώρας. Πρόκειται για μια τάση που ορισμένες φορές εκδηλώνεται σαν άγχος μήπως και υποτιμηθεί ο ρόλος τής (έτσι κι αλλιώς σταδιακά υποβαθμιζόμενης) βιομηχανικής παραγωγής και των κλάδων της μεταποίησης. Λες και σ' αυτή την περίπτωση αλλάζει ο χαρακτήρας, η φάση και η ουσία των εξελίξεων στην καπιταλιστική οικονομία. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης και της αποφυγής (όχι αδυναμίας) να δούμε σε μεγαλύτερο βάθος τα ζητήματα των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων την περίοδο των μονοπωλίων και του ΚΜΚ, είναι να καταλήγουμε μεν σε συνολικά συμπεράσματα, που είναι σωστά - μια και στηρίζονται σε συνειδητοποιημένες νομοτέλειες - η διαδρομή όμως που ακολουθούμε δεν είναι πάντα σωστή. Σήμερα το κακό δεν είναι μεγάλο (ίσως δεν υπάρχει καν), όμως αν συνεχίσουμε να δείχνουμε εμμονή σε λανθασμένες προσεγγίσεις, δεν είναι απίθανο μελλοντικά να δημιουργήσουμε ψευδείς εικόνες και παραστάσεις για τις οικονομικές εξελίξεις, για τις οποίες πρώτοι εμείς πρέπει και θέλουμε να έχουμε πλήρη και ολοκληρωμένη άποψη.

Κλάδοι της βιομηχανίας - και μάλιστα κατ' εξοχήν - οι «Μεταφορές - Επικοινωνίες» ποτέ δεν ήταν και δε θα μπορούσαν να είναι. Βιομηχανικοί κλάδοι είναι οι κλάδοι παραγωγής μεταφορικών μέσων και οι κλάδοι που συνδέονται με την παραγωγή τηλεπικοινωνιακού υλικού. Ενδεχόμενα πίσω από τη διατύπωση «βιομηχανικοί κλάδοι», υπονοείται ότι οι «Μεταφορές -Επικοινωνίες» ανήκουν στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, δηλαδή η κάθε δραστηριότητα σ' αυτούς είναι παραγωγική, δημιουργεί πρωτογενή εισοδήματα, συμβάλλει άμεσα στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου, ενισχύει τη θέση της υλικής παραγωγής στο ΑΕΠ της χώρας κ.ο.κ. Αυτά όλα είναι υπό συζήτηση, όμως τίποτα παραπάνω και βεβαίως τίποτα που να έχει σχέση με την ταξινόμησή τους στους κλάδους της βιομηχανίας.

Οι μαρξιστές οικονομολόγοι εδώ και αρκετές δεκαετίες συζητούν για το πώς είναι σωστό να αντιμετωπίζονται οι μεταφορές και οι επικοινωνίες, κατά την κατηγοριοποίηση των κοινωνικών δραστηριοτήτων σε σφαίρες. Αρχικά, το πρόβλημα ήταν ανύπαρκτο. Και οι μεταφορές και οι επικοινωνίες υπήρχαν και αναπτύσσονταν αποκλειστικά (ή σχεδόν αποκλειστικά) για να εξυπηρετούν την παραγωγική διαδικασία. Στην πραγματικότητα αποτελούσαν μέρος της παραγωγικής διαδικασίας. Για τις μεταφορές των πρώτων υλών, για τη μεταφορά των παραγόμενων εμπορευμάτων στις αγορές, είτε για τις επικοινωνίες ανάμεσα σε παραγωγικές μονάδες και εργοστασιακά συγκροτήματα, που λειτουργούσαν σε διαφορετικούς χώρους, αλλά οι παραγγελίες και τα συμβόλαια «έτρεχαν» και απαιτούνταν συνεννοήσεις.

Είναι έτσι σήμερα τα πράγματα; Σε ό,τι αφορά το κομμάτι που συνδέεται με την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας, ναι. Κατά τ' άλλα, σίγουρα όχι. Και το όχι δε βγαίνει επειδή τα παλιά δεδομένα εμφανίζονται στα μάτια μας με άλλη μορφή, μεταμφιεσμένα, όπως γίνεται με πολλές οικονομικές κατηγορίες στον καπιταλισμό. Οχι. Από την περίοδο που οι λεγόμενες υποδομές στις καπιταλιστικές χώρες άρχισαν (για λόγους που δεν είναι της στιγμής, αλλά πάντως όχι για την αύξηση του κοινωνικού πλούτου) να παίρνουν μαζικό χαρακτήρα και να αφορούν ολόκληρες κοινωνικές ομάδες, αλλάζει σταδιακά και ο χαρακτήρας των «Μεταφορών - Επικοινωνιών», ως προς τη σχέση τους με τους κλάδους της υλικής παραγωγής. Ο χαρακτήρας της εξέλιξης του καπιταλισμού είναι τέτοιος, που με την πάροδο του χρόνου, ο ρόλος αυτών των κλάδων αλλάζει ριζικά. Μάλιστα, οι αλλαγές είναι τέτοιες που, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, μικραίνει όλο και περισσότερο εκείνο το κομμάτι τους που αφορά - άμεσα και έμμεσα - την παραγωγική δραστηριότητα, ενώ μεγαλώνει συνεχώς το άλλο κομμάτι. Εκείνο που αναφέρεται στη μη παραγωγική σφαίρα της οικονομίας και το οποίο γίνεται κομμάτι των υπηρεσιών (έχει πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς αυτή την εικόνα στον κλάδο των Μεταφορών στην Ελλάδα).

Για παράδειγμα, η μεταφορά ενός ενδιάμεσου προϊόντος από τη μία παραγωγική μονάδα σε μια άλλη είναι σαφώς μια παραγωγική δραστηριότητα. Μια δραστηριότητα που εμπεριέχει εργασία, η οποία συμβάλλει στη δημιουργία μιας νέας αξίας χρήσης. Ομως, είναι εντελώς διαφορετικό, όταν στέλνουμε τα παιδιά με πούλμαν σε μια σχολική εκδρομή ή στην καλοκαιρινή κατασκήνωση. Στη μια περίπτωση έχουμε μεταφορικό έργο που συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία, στην περίπτωση του μαθητικού πούλμαν έχουμε μια υπηρεσία που προσφέρεται έναντι αμοιβής στο γονιό που διαθέτει μέρος του εισοδήματός του γι' αυτή τη δουλιά. Παραγωγική είναι κάθε επικοινωνία από το εργοστασιακό συγκρότημα, αφού κατά τεκμήριο αφορά ενέργειες που γίνονται για την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας. Με κανέναν όμως τρόπο δεν μπορεί να ενταχθεί στη σφαίρα της παραγωγής η τηλεφωνική επικοινωνία της κόρης με τη μητέρα της για να της εξηγήσει την εκτέλεση κάποιας συνταγής φαγητού. Το ταξίδι αναψυχής με κάποιο αεροπλάνο, τρένο ή λεωφορείο δεν μπορεί να προσμετρηθεί στο σύνολο των διαδικασιών που συναθροίζουν την παραγωγή υλικών αγαθών της κοινωνίας ή αφορούν την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά αποτελούν οπωσδήποτε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας οι μεταφορές των τάνκερ που φέρνουν το πετρέλαιο στα διυλιστήρια.

Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τις επικοινωνίες. Το κόστος σύνδεσης με το internet ενός εργοστασίου παραγωγής παπουτσιών ή τσιμεντοκατασκευών είναι κόστος που πληρώνεται από το κεφάλαιο και αφορά ενέργειες για την εξυπηρέτηση της παραγωγής στο εργοστάσιο. Από την άλλη, από το πρωί μέχρι το βράδυ να είμαστε στο σπίτι μας συνδεδεμένοι με το internet δε συμβάλλουμε στο παραμικρό στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου.

Παράλληλα, επειδή και αυτό λέγεται, η ταξινόμηση των δραστηριοτήτων που είναι παραγωγικές και συμβάλλουν στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου δε γίνεται με κριτήριο (όπως ακριβώς κάνουμε με τους γιατρούς, με τους δασκάλους, κ.ο.κ.) τη συμβολή ή όχι της όποιας δραστηριότητας στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης.

Ανεξάρτητα από τις γνώμες που σήμερα διατυπώνονται και αφορούν ένα πολύ ευρύ φάσμα προσεγγίσεων, μπορούμε και προτείνω να μείνουμε στην αντίληψη που από τη δεκαετία του '70 υποστήριζαν οι μαρξιστές οικονομολόγοι: Οι κλάδοι των «Μεταφορών - Επικοινωνιών» ανήκουν στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, τουλάχιστον και μέχρι το βαθμό που εξυπηρετούν την παραγωγική διαδικασία, προετοιμάζουν ή συνεχίζουν τη διαδικασία αυτή, είναι απαραίτητοι για την ολοκλήρωση της παραγωγικής φάσης, αποτελούν μέσο για την υλοποίηση της παραγωγής. Αρα σ' αυτό το βαθμό - που κατά περίπτωση μπορεί να ποσοστοποιηθεί, κάτι που είναι προς μελέτη - συμμετέχουν στην παραγωγική σφαίρα της οικονομίας και συμβάλλουν στη μεγέθυνση του κοινωνικού πλούτου.

Τέλος, μια στατιστική λεπτομέρεια, έτσι για την ιστορία: Ακόμα και αν στο ΑΕΠ συναθροίσουμε, κατά 100%, τις «Μεταφορές - Επικοινωνίες» με τους άλλους κλάδους της δευτερογενούς παραγωγής, δεν αλλάζει τίποτα απολύτως σε ό,τι αφορά τις τάσεις. Οι τάσεις παραμένουν ίδιες! Δηλαδή, οι κλάδοι της υλικής παραγωγής κινούνται πτωτικά, ενώ οι υπηρεσίες ανοδικά.

Ευχαριστώ

Γιώργος Κακουλίδης

ΚΟΒ «Ριζοσπάστη»