Η αυτοδιοίκηση είναι ζωτικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας και διοίκησης των θεραπευτικών κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο. Ο λόγος είναι ότι οι θεραπευτικές κοινότητες προτείνουν στα εξαρτημένα άτομα και στις οικογένειές τους να αναλάβουν οι ίδιοι την ευθύνη για την αλλαγή του τρόπου ζωής τους. Αυτές οι αρχές διαπερνούν όλη την οργάνωση του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), που επί είκοσι χρόνια παρέχει υπηρεσίες δοκιμασμένης αποτελεσματικότητας και για το λόγο αυτό έχει αποσπάσει διεθνή εύσημα. Η φιλοσοφία της αυτοδιαχείρισής του έχει λειτουργική και θεραπευτική διάσταση, προωθώντας τη συμμετοχή στα κοινά, την αυτονομία και την υπευθυνότητα ως τρόπο ζωής και απεξάρτησης αλλά και ως προϋποθέσεις επιτυχούς ανταπόκρισης στις ανάγκες των εξαρτημένων ατόμων και των οικογενειών τους. Ταυτόχρονα, το υπάρχον καθεστώς έχει αποδειχθεί ότι εξασφαλίζει την ευελιξία του φορέα και τον απαλλάσσει από οποιαδήποτε γραφειοκρατία.
Μέχρι σήμερα η αυτοδιοίκηση του ΚΕΘΕΑ διασφαλίζεται από την εκλογή του άμισθου Διοικητικού του Συμβουλίου μεταξύ προσωπικοτήτων του δημόσιου βίου, μέσω της Γενικής Συνέλευσης του οργανισμού. Στη συνέλευση συμμετέχουν αυτοί που παρέχουν αλλά και αυτοί που δέχονται υπηρεσίες από το ΚΕΘΕΑ καθώς και εκπρόσωποι της κοινωνίας (εργαζόμενοι, μέλη των θεραπευτικών κοινοτήτων στη φάση της κοινωνικής επανένταξης, σύλλογοι γονέων και τα μέλη όλων των παρελθόντων Διοικητικών Συμβουλίων του Οργανισμού).
Η πολιτεία μπορεί να υποστηρίζει, να αξιολογεί και να ελέγχει το έργο των οργανισμών απεξάρτησης χωρίς να εμπλέκεται στη διοίκησή τους. Σε αυτό το πλαίσιο το ΚΕΘΕΑ υπήρξε πάντοτε και παραμένει ανοιχτό σε κάθε μέτρο διασύνδεσης με το δημόσιο και εποπτείας από αυτό, στο πλαίσιο της διαφάνειας αλλά και του καλύτερου συντονισμού της εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά. Ως εκ τούτου υπόκειται σε όλες τις διαδικασίες κατασταλτικού και προληπτικού ελέγχου και εποπτείας από το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας.
Αναρωτιέται κανείς, από πού προκύπτει η ανάγκη, όπως γίνεται αντιληπτή από το υπουργείο Υγείας, για αλλαγή του καθεστώτος αυτοδιοίκησης του ΚΕΘΕΑ, η οποία προωθείται με νομοθετική ρύθμιση στο νομοσχέδιο-«σκούπα» για το Εθνικό Σύστημα Υγείας και προβλέπει την αντικατάσταση του εννεαμελούς μέχρι σήμερα Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ από ενδεκαμελές με το διορισμό από το υπουργείο Υγείας των δύο μελών, τα οποία θα προέρχονται από το Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας και το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Η επικείμενη τροπολογία προκάλεσε την αντίδραση του προσωπικού του ΚΕΘΕΑ, των συλλόγων οικογένειας, των θεραπευόμενων και του Διοικητικού του Συμβουλίου. Την αντίρρησή τους εξέφρασαν επίσης πολιτικά κόμματα καθώς και επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς, που υποστήριξαν την ανάγκη διατήρησης του θεσμικού πλαισίου του Οργανισμού ως έχει μέχρι σήμερα, αναγνωρίζοντας τον κεντρικό ρόλο του στην εικοσάχρονη πορεία του ΚΕΘΕΑ.
Παρ' όλα αυτά ο υπουργός Υγείας και Πρόνοιας, κ. Κ. Στεφανής, εμμένει στην προώθηση μιας ρύθμισης που μόνο δυσμενή αντίκτυπο μπορεί να έχει, δεδομένου ότι το σημερινό μοντέλο δοκιμάστηκε και πέτυχε.
Διαπιστώνεται έτσι αντίφαση στις ενέργειες του υπουργείου Υγείας, αφού από τη μία καθιστά το ΚΕΘΕΑ έναν από τους κυριότερους φορείς υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης και από την άλλη επεμβαίνει στην αυτοδιοίκησή του και υπονομεύει την ομαλή λειτουργία του. Παράλληλα, φαίνεται να αγνοεί ότι το ΚΕΘΕΑ αναγνωρίζεται διεθνώς ως σύμβουλος οργανισμός του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ, από τους ελάχιστους στον κόσμο που έχουν αυτή την ιδιότητα στον τομέα της τοξικοεξάρτησης. Επίσης, πρόσφατα το ΚΕΘΕΑ απέσπασε, ανάμεσα σε πολυάριθμους οργανισμούς από όλο τον κόσμο (150 υποψηφιότητες από 49 χώρες), το πρώτο διεθνές βραβείο Mentor για την αποτελεσματικότητα ολοκληρωμένου προγράμματος πρόληψης στο σχολείο.
Η αυτοδιοίκηση δεν αποτελεί αυτοσκοπό για το ΚΕΘΕΑ αλλά τον κρίσιμο εκείνο παράγοντα που του εξασφαλίζει τις συνθήκες οι οποίες είναι απαραίτητες για την προσφορά ουσιαστικού έργου. Αναγκαίος όρος λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ και του θεραπευτικού του έργου είναι να γνωρίζουν τα μέλη ότι ο οργανισμός αυτός είναι πραγματικά ανεξάρτητος, αφού αυτά και μόνον αυτά εκλέγουν τη διοίκησή του. Πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της φιλοσοφίας των θεραπευτικών κοινοτήτων, της δημοκρατικότητάς τους, που προωθεί την ανάληψη ευθύνης με τη συμμετοχή στα κοινά και την πρόταση ενός τρόπου ζωής ενάντια στην παθητικότητα που οδηγεί στην εξάρτηση.
Στη δεδομένη φάση, που το ΚΕΘΕΑ καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, χρειάζεται η πολιτεία να υιοθετήσει υποστηρικτικό ρόλο και όχι να θέτει επιπλέον προσκόμματα, όπως γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και παρεμβάσεις στο διοικητικό του καθεστώς και στο ουσιαστικό του έργο.
Χαράλαμπος ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
Διευθυντής ΚΕΘΕΑ &αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (EFTC)