Η αναχώρηση για το νησί θα γίνει στις 10.15 π.μ. από το λιμάνι της Κέρκυρας. Το μνημείο αποτελεί το τελευταίο έργο του γλύπτη Βασίλη Δωρόπουλου, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, πριν προλάβει να το δει ολοκληρωμένο στον φυσικό του χώρο.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, το Σάββατο 25 Οκτώβρη στις 4 μ.μ. οι Τομεακές Οργανώσεις Κέρκυρας του ΚΚΕ και της ΚΝΕ διοργανώνουν αγώνα δρόμου με σύνθημα «Ακτίνα Θ' - Λαζαρέτο: Η διαδρομή των Αθανάτων». Πρόκειται για μια συμβολική διαδρομή που ξεκινά από τις φυλακές της Κέρκυρας - από το ίδιο σημείο απ' όπου ξεκινούσε κάποτε η πορεία των μελλοθανάτων προς τη βάρκα «Αχιλλέας» και τη νησίδα του Λαζαρέτο - και τερματίζει στο λιμάνι. Θα διεξαχθεί επίσης αγώνας 1 χιλιομέτρου για μαθητές Δ', Ε' και ΣΤ' Δημοτικού και για ΑμεΑ. Η συμμετοχή είναι δωρεάν, με ηλεκτρονική χρονομέτρηση, αναμνηστικά μετάλλια και σταθμούς υποστήριξης. Πληροφορίες: 6957551010, knekerkyra1917@gmail.com.

Το Λαζαρέτο είναι βαθιά ριζωμένο στη συλλογική μνήμη των Κερκυραίων. Το μαρτυρικό του παρελθόν, που συμπυκνώνει δεκαετίες αγώνα και θυσίας, ζωντανεύει μέσα από την ιστορία που ακολουθεί, αλλά και από τη μεγάλη ανταπόκριση του λαού της Κέρκυρας στη φετινή εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια.

Το καλοκαίρι του 1943 οι Ακροναυπλιώτες πολιτικοί κρατούμενοι, τους οποίους η δικτατορία του Μεταξά είχε παραδώσει στους κατακτητές, μεταφέρθηκαν από τους Ιταλούς στην Κέρκυρα. Στα αμπάρια μικρών πλοίων, συνοδεία τριών ιταλικών πολεμικών σκαφών, ταξίδευαν 198 αγωνιστές του ΚΚΕ και του κινήματος, οι οποίοι είχαν περάσει χρόνια εγκλεισμού στις φυλακές της Ακροναυπλίας - «στρατόπεδο κράτησης κομμουνιστών» από το 1937. Υστερα από μια εξαντλητική διαδρομή μέσω Κατούνας και Βόνιτσας, οδηγήθηκαν τελικά στη βραχονησίδα του Λαζαρέτου, που οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν ως τόπο απομόνωσης και εξόντωσης αντιστασιακών.

Ανάμεσά τους βρίσκονταν ιστορικές μορφές του κινήματος: Ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Στέργιος Γραμμένος, ο καπνεργάτης Απόστολος Γκρόζος (μετέπειτα πρόεδρος του ΚΚΕ), ο λογοτέχνης Γιάννης Μανούσακας, ο Γεράσιμος Αντωνάτος και άλλοι. Μαζί τους και η Ελληνίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Ελένη Κάπαρη, χάρη στην οποία διασώθηκαν τα ονόματα των κρατουμένων.

Το Λαζαρέτο, μια νησίδα μόλις 70 στρεμμάτων, ήταν παλιό βενετικό λοιμοκαθαρτήριο του 16ου αιώνα που οι Ιταλοί είχαν μετατρέψει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για αντιστασιακούς. Τα ερείπια σκεπάστηκαν πρόχειρα με σανίδες και πισσόχαρτα, τα πατώματα έγιναν πατάρια για ύπνο, ενώ οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να στέκονται ώρες στη σειρά ακόμα και για ένα αποχωρητήριο. Με δικά τους μέσα κατασκεύασαν φούρνο και πρόχειρες τουαλέτες, για να εξασφαλίσουν στοιχειώδη διαβίωση.

Η έλλειψη νερού, τροφής και υγιεινής έκανε τη ζωή τους αφόρητη. Ο διοικητής του στρατοπέδου, E. Scamboli, είχε γίνει συνώνυμο βασανιστηρίων και ταπεινώσεων.

Το φθινόπωρο του 1943, με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, άνοιξε ένα παράθυρο ελευθερίας.

Τρεις μήνες μετά την άφιξή τους, 192 από τους 198 κρατούμενους κατάφεραν να δραπετεύσουν με τη βοήθεια του ΕΑΜ Κέρκυρας. Πέντε είχαν ήδη μεταφερθεί στην Αθήνα (ανάμεσά τους ο Μπελογιάννης και ο Μιλτιάδης Ζαχαράτος), ενώ ένας είχε πεθάνει στο νησί.

Στις 9 Σεπτέμβρη, μία μέρα μετά τη συνθηκολόγηση της φασιστικής Ιταλίας, γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τα ιταλικά καράβια ανοιχτά του νησιού. Οι Ακροναυπλιώτες, τους οποίους οι αρχές της Κέρκυρας κρατούσαν ακόμα εκεί μαζί με εκατοντάδες άλλους κομμουνιστές και αγωνιστές από όλη την Ελλάδα, παρέμεναν απομονωμένοι, περιμένοντας την τύχη τους. Σύμφωνα με μαρτυρίες Κερκυραίων, τοπικοί γερμανόφιλοι παράγοντες πίεζαν τους Ιταλούς διοικητές να παραδώσουν τους κρατούμενους στα γερμανικά στρατεύματα, με σκοπό την εξόντωσή τους.

Μπροστά σε αυτόν τον θανάσιμο κίνδυνο, το ΕΑΜ οργάνωσε λαϊκό συλλαλητήριο και ανάγκασε τους Ιταλούς διοικητές να επιτρέψουν τη μεταφορά των κρατουμένων. Τότε, πλοιάρια του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού (ΕΛΑΝ) μετέφεραν τους Ακροναυπλιώτες στην Κέρκυρα, εν μέσω ναζιστικών εμπρηστικών επιθέσεων. Ο κερκυραϊκός λαός τούς υποδέχτηκε σαν δικούς του ανθρώπους: Μέσα σε λίγες ώρες όλοι είχαν βρει καταφύγιο σε φιλόξενα σπίτια. Οι περισσότεροι ρίχτηκαν αμέσως στη μάχη της Αντίστασης, πολλοί περνώντας στην Ηπειρο και στην Αλβανία για να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ.

Ετσι, το Λαζαρέτο από τόπος εξόντωσης έγινε σύμβολο σωτηρίας και λαϊκής αλληλεγγύης - μια ιστορία που παραμένει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του λαού της Κέρκυρας.