Ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία, που δίνουν τη δυνατότητα να κατανοηθεί καλύτερα το ζήτημα της πατέντας στη φαρμακοβιομηχανία ως ο θεμέλιος λίθος της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας των μονοπωλίων του κλάδου, δίνει η μελέτη που δημοσίευσε αυτήν τη βδομάδα το Κέντρο Ερευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.

Συντονιστές της μελέτης είναι ο Ηλίας Κονδύλης, αναπληρωτής καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας - Πολιτικής Υγείας στο Ιατρικό Τμήμα του ΑΠΘ, και ο Αλέξης Μπένος, καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, επίσης στο Ιατρικό Τμήμα του ΑΠΘ.

Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, η μελέτη σημειώνει ότι «η ρύθμιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας μέχρι το 1994 δεν ήταν ενιαία σε διεθνές επίπεδο, αλλά ρυθμίζονταν σε εθνικό επίπεδο, βασισμένα στην εκάστοτε εθνική νομοθεσία, ενώ η διάρκεια κάποιας πατέντας στο χώρο του Φαρμάκου είχε άλλοτε άλλη χρονική διάρκεια, έως δέκα ετών».

Οι βασικότεροι μηχανισμοί που καταγράφει η μελέτη για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στη φαρμακοβιομηχανία είναι πρώτον τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες), που παρέχουν μονοπωλιακή περίοδο, κατά την οποία κανένας άλλος δεν μπορεί να παράγει ή να πουλήσει το φάρμακο και απαγορεύεται η εκμετάλλευση του καινοτομικού προϊόντος ή διεργασία από τρίτους. Και, δεύτερον, η προστασία δικαιωμάτων στα δεδομένα δοκιμών, που υποβάλλονται σε ρυθμιστικούς οργανισμούς (γνωστή ως «προστασία δεδομένων» ή «αποκλειστικότητα δεδομένων»).

Αν και το βασικό επιχείρημα για τη θέσπιση του δικαιώματος ευρεσιτεχνίας είναι «η παροχή κινήτρου υψηλής κερδοφορίας στις επιχειρήσεις ώστε να είναι δυνατή η χρηματοδότηση της έρευνας και ανάπτυξής τους», η μελέτη σημειώνει ότι «η βασική έρευνα για νέα φάρμακα δεν πραγματοποιείται κατά κανόνα από τις φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες προφανώς αποφεύγουν επενδύσεις "υψηλού κινδύνου". Παγκοσμίως τα αρχικά στάδια έρευνας χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους και διενεργούνται από δημόσια ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις κινητοποιούνται εφόσον υπάρξουν θετικά αποτελέσματα από την αρχική έρευνα και αφορούν κυρίως τα τελικά στάδια της έρευνας, την παραγωγή και την προώθηση του νέου προϊόντος (...) Παράλληλα, οι δημόσιες δομές έρευνας και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης παράγουν ερευνητικό προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης, στο οποίο στηρίζεται τελικά και η έρευνα στον ιδιωτικό τομέα».

Στις επιπτώσεις της πατέντας συγκαταλέγονται η εκρηκτική αύξηση των τιμών, που επιβαρύνει σε κάθε περίπτωση τους ασθενείς, είτε με τις άμεσες πληρωμές είτε μέσω των εισφορών στα ασφαλιστικά τους ταμεία. Αλλά και ζητήματα που έχουν να κάνουν με την «καθολική και ισότιμη πρόσβαση στο φάρμακο».

Στη διεθνή νομοθεσία για τις πατέντες ενσωματώθηκαν σταδιακά ορισμένες «εξαιρέσεις» από τα αποκλειστικά δικαιώματα που αναγνωρίζονται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, «υπό τον όρο ότι οι εξαιρέσεις αυτές δεν αντιβαίνουν υπερβολικά στη συνήθη εκμετάλλευση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας».

Με άλλα λόγια, η πολυδιαφημισμένη «άρση της πατέντας», που προβάλλεται από διάφορες αστικές δυνάμεις, σοσιαλδημοκρατικές και νεοφιλελεύθερες, ως η «απάντηση» στην ...«ανηθικότητα» των πολυεθνικών που παρασκευάζουν και διανέμουν τα εμβόλια, κινείται μέσα στα όρια του ίδιου νομικού πλαισίου που συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει σε κάθε περίπτωση τα συμφέροντα και τα κέρδη τους!

Ακόμα κι αυτές οι εξαιρέσεις όμως αμφισβητήθηκαν σε μια πορεία από τις πολυεθνικές, με αποτέλεσμα σήμερα το καθεστώς της πατέντας να ορίζεται και από πολλές διακρατικές συμφωνίες, που θωρακίζουν ακόμα περισσότερο τα συμφέροντα των μονοπωλιακών ομίλων στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, έστω κι αν χρειαστεί για κάποιο λόγο να απολέσουν ή να «απαρνηθούν» την πατέντα τους.

Σύμφωνα με τη μελέτη, «διαδοχικά οι φαρμακευτικές εταιρείες επιδίωξαν τη δημιουργία ενός νομικού και θεσμικού περιβάλλοντος που θα μείωνε ή ακόμα και θα καταργούσε τις ευελιξίες και τις εξαιρέσεις» από τη διεθνή συμφωνία για τις πατέντες, γεγονός που εκφράστηκε «σε σειρά διακρατικών περιφερειακών ή πολυμερών εμπορικών συμφωνιών σημαντικών για τη διεθνή οικονομική και εμπορική αρχιτεκτονική του σύγχρονου κόσμου», τις λεγόμενες «TRIPS-Plus» για τα φαρμακευτικά προϊόντα.

Ανάμεσα σ' αυτές τις διατάξεις είναι και αυτή που προβλέπει τον επαναπροσδιορισμό της αποζημίωσης του κατόχου της πατέντας, με «εύλογη και πλήρη» αποζημίωση, με την «πλήρη» να υπερισχύει καθολικά στις νεότερες ρυθμίσεις, προκειμένου τα μονοπώλια να μη χάνουν ούτε σεντ αν χρειαστεί να αποδεχτούν να αποδεσμεύσουν με το αζημίωτο τα πνευματικά δικαιώματα ενός προϊόντος τους, ενόσω αυτά βρίσκονται ακόμα σε ισχύ.