Η υπερογδοντάχρονη ιστορία του ΚΚΕ επιβεβαίωσε ότι το ζήτημα της στρατηγικής, δηλαδή, της χάραξης πολιτικής για την κατάκτηση της εξουσίας (αποτυπώνεται στο Πρόγραμμα του Κόμματος), είναι θεμελιακό για το χαρακτήρα και την αποτελεσματικότητα της δράσης του, τις επιτυχίες και ήττες του. Η πλουσιότατη συγκεντρωμένη εμπειρία από σχετικά ομαλές περιόδους και περιόδους όξυνσης της ταξικής πάλης ή και επαναστατικής κατάστασης αναδείχνει ένα βασικό συμπέρασμα: Αν ο υπολογισμός γύρω από το ζήτημα των ταξικών σχέσεων και της εξουσίας δεν είναι σωστός και ξεκάθαρος, σε περιόδους σχετικά «ήσυχες» ίσως δεν εμφανίζονται κραυγαλέες οι επιπτώσεις, σε περιόδους, όμως, όξυνσης της ταξικής πάλης, παραμονεύει η ήττα που σφραγίζει δεκαετίες πολιτικής ζωής. Πολύ διδακτική είναι από την άποψη αυτή η δεκαετία '40-'50, κορυφαία για την ταξική πάλη στον 20ό αιώνα¹.

Η κορύφωση της ταξικής σύγκρουσης συμπυκνώνει δεκαετίες αργόσυρτης εξέλιξης. Αντικειμενικές εξελίξεις κι αλλαγές που συσσωρεύονταν επί πολλά χρόνια τροφοδοτούν την όξυνση των αντιθέσεων που ξεσπούν βίαια. Στο υποκειμενικό επίπεδο δοκιμάζεται η προετοιμασία των τάξεων και των πολιτικών τους εκπροσώπων, που έχει γίνει μέσα από τις καθημερινές «αψιμαχίες» των σχετικά ήσυχων καιρών. Σε ό,τι αφορά το επαναστατικό εργατικό κίνημα, κρίνεται η ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική προετοιμασία και επάρκεια του Κόμματος και της εργατικής τάξης.

Πρόκειται για ζήτημα που καταγράφεται με δυο λέξεις στο χαρτί, στη ζωή, όμως, είναι εξαιρετικά σύνθετο και δύσκολο, καθώς συμπεριλαμβάνει το σύνολο των στοιχείων που συνθέτουν το χαρακτήρα του κόμματος νέου τύπου: Τη σχέση του Κόμματος με την επαναστατική θεωρία για την επιστημονική προσέγγιση της ελληνικής κοινωνίας, στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος και την εκπόνηση Προγράμματος (με βασικά στοιχεία τη σχέση των τάξεων, τον προσδιορισμό του χαρακτήρα της επανάστασης, των κινητήριων δυνάμεών της, την πολιτική συμμαχιών). Την ικανότητα για αποτελεσματική και ευέλικτη προώθηση στην πράξη μιας σωστά υπολογισμένης τακτικής. Δηλαδή, μιας τακτικής, που να αποτελεί πραγματικά μέρος της στρατηγικής και να υποτάσσεται σ' αυτήν, να την υπηρετεί. Παραπέρα περιλαμβάνει την ανάπτυξη των δεσμών του Κόμματος με την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, με βάση την πολιτική του, λειτουργία με τις αρχές και κανόνες του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, εργατική κοινωνική σύνθεση, κατάλληλη οργανωτική διάταξη κ.ο.κ.

Ειδικές δυσκολίες διακρίνουν τις σχετικά πιο ήσυχες περιόδους, τις περιόδους όπου δεν υπάρχει επαναστατική κατάσταση. Η αστική ιδεολογία και πολιτική αξιοποιεί με ιδιαίτερη ικανότητα αυτές τις περιόδους για να επιδρά στο εργατικό κίνημα, να ασκεί σοβαρή πίεση για ενσωμάτωση ή περιθωριοποίηση. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, δοκιμάζεται σκληρά η σταθερότητα στο στρατηγικό σκοπό, η ικανότητα επεξεργασίας στόχων και μορφών πάλης, ιδεολογικοπολιτικής ζύμωσης και προπαγάνδας, ώστε να ωριμάζει η ταξική συνείδηση της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεζομένων στρωμάτων, να γίνονται βήματα στην κατανόηση των γενικών τους συμφερόντων για το σοσιαλισμό, στην οργάνωσή τους, στην ανάπτυξη των συμμαχιών κλπ.

Το Πρόγραμμα του Κόμματος από το 15ο Συνέδριό του, με παραπέρα επεξεργασία πλευρών του στο 16ο, επιλύει στο θεωρητικό επίπεδο τα παραπάνω προβλήματα. Ομως, από τη θεωρία στην πράξη, υπάρχει μια απόσταση και η καθημερινή δράση μας οφείλει να βελτιωθεί, ώστε να δρέπουμε τους μέγιστους δυνατούς καρπούς, στα όρια που θέτει η αντικειμενική κατάσταση.

Στην πρώτη γραμμή της πολιτικής δράσης, τοποθετούμε την προβολή της αναγκαιότητας οικοδόμησης του κοινωνικοπολιτικού αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού μετώπου πάλης, με προγραμματικά θεμέλια την κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής και το σχεδιασμό της οικονομίας, με κριτήριο την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών (λαϊκή οικονομία), τη λαϊκή εξουσία, που θα επιβάλει αυτές τις αλλαγές. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, οι εξελίξεις στην οικονομία που απηχούν την όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στην τεράστια κοινωνικοποίηση της εργασίας και την ατομική καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, οι αντιδραστικές αλλαγές σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής δίνουν άφθονο υλικό για να καταδείχνεται η παραπάνω προοπτική ως μονόδρομος για τις λαϊκές δυνάμεις.

Αν, όμως, δε θέλουμε μια απλή συνθηματολογική αναφορά στους στόχους, αλλά μια πραγματική επίδραση στη συνείδηση της εργατικής τάξης, είναι ανάγκη να κατακτηθεί από κάθε κομμουνιστή και κομμουνίστρια, από τις δραστήριες δυνάμεις που βρίσκονται στο πλάι του Κόμματος, ακόμα πιο βαθιά και ξεκάθαρη γνώση της στρατηγικής μας, των θεωρητικών θεμελίων της και του τρόπου προώθησής της στην πράξη. Για παράδειγμα, το να υπάρχει σήμερα μια θολή αντίληψη στις γραμμές μας, έστω και σε περιορισμένη έκταση, για το σοσιαλιστικό περιεχόμενο και χαρακτήρα της λαϊκής οικονομίας κι εξουσίας (σύμφωνα με την άποψη του ΚΚΕ και όχι των συμμάχων στο Μέτωπο, που, φυσικά, θα διατηρούν την όποια δική τους) δεν μπορεί παρά να δημιουργεί προβλήματα, τόσο σε επίπεδο ζύμωσης και προπαγάνδας, όσο και στο επίπεδο της επεξεργασίας στόχων και μορφών πάλης, ώστε να υπάρχει σωστή σύνδεση της τακτικής με τη στρατηγική και να μπορούμε πραγματικά να θεωρήσουμε την πράξη (το πρακτικό αποτέλεσμα της συμμετοχής μας στην ταξική πάλη) σαν κριτήριο της ορθότητας της πολιτικής γραμμής, μέσα, φυσικά, στα όρια που προσδιορίζουν οι αντικειμενικές συνθήκες.

Ανάλογα προβλήματα δημιουργούνται στις περιπτώσεις, που δεν υπάρχει επαρκής αφομοίωση των επιμέρους επεξεργασιών μας, προσεχτική μελέτη των εξελίξεων, της πορείας των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, του υλικού που δίνει η ζωή, γενικά και σε κάθε χώρο. Οταν παραμελούμε την παρακολούθηση της αστικής πολιτικής και των ελιγμών της. Οταν χωλαίνουμε στη συλλογική μελέτη και γενίκευση της πείρας από τη δράση μας. Πρόκειται για στοιχεία της καθοδηγητικής ευθύνης των οργάνων και στελεχών. Στο 16ο Συνέδριο και σε πρόσφατη απόφαση της ΚΕ² καταγράφονται τα προβλήματα της καθοδηγητικής δουλιάς, που μπαίνουν εμπόδιο στο να αναπτυχθεί στο μέγιστο δυνατό, στις σημερινές συνθήκες και εξελίξεις, η δυναμική της πολιτικής μας. Μεταξύ άλλων, επισημαίνεται: «Παραμένει βασικό καθήκον να βοηθηθούν οι Κομματικές Οργανώσεις Βάσης να αποκτήσουν μεγαλύτερη ικανότητα στην εκλαΐκευση της πολιτικής μας πρότασης για το Μέτωπο, για την προοπτική της λαϊκής οικονομίας και εξουσίας... Φάνηκε, όμως, ακόμα πιο ανάγλυφα, η δυσκολία να δουλεύουμε, στο ύψος των απαιτήσεων, με βάση τη στρατηγική του Κόμματος. Με καθυστέρηση και όχι σε όλη την κλίμακα της δουλιάς μας, προβλήθηκαν θέσεις και στόχοι που απαντούν στις σύγχρονες ανάγκες».

Σαν ένα βασικό, λοιπόν, πρόβλημα στην καθοδηγητική δουλιά, αναδείχνεται η ιδεολογικοπολιτική προετοιμασία και ετοιμότητα των κομματικών δυνάμεων. Πρόκειται για ένα διαχρονικό πρόβλημα, στη βάση του οποίου βρίσκεται η γνωστή δυσκολία. Η επεξεργασία και διάδοση της κομμουνιστικής ιδεολογίας και πολιτικής γίνεται ενάντια στο ρεύμα, σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί ο αντίπαλος, ιδεολογικά και πολιτικά, και επιπρόσθετα σήμερα μέσα σε έναν αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ³, καταγράφεται σαν καταστάλαγμα της εμπειρίας ότι μια από τις βασικές αιτίες των λαθών και των ταλαντεύσεων υπήρξε η υποτίμηση της θεωρητικής, ιδεολογικής, πολιτικής και ερευνητικής δουλιάς, το αδύνατο ιδεολογικό μέτωπο.

Στην απόφαση της ΚΕ που προαναφέρθηκε, σαν κατεύθυνση για την αντιμετώπιση του προβλήματος, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: «H KE πρέπει να βοηθά στην πραγματοποίηση των προγραμμάτων, που αφορούν συζητήσεις ιδεολογικών, θεωρητικών και πολιτικών θεμάτων στα όργανα και στις ΚΟΒ, στις Κομματικές Ομάδες. Προϋπόθεση για την άνοδο της αποτελεσματικότητας είναι να στηρίζεται σε γενικότερα εφόδια και ένα ενιαίο όσο γίνεται επίπεδο αφομοίωσης της πολιτικής μας, η πρακτική μας δράση. Από τα πιο επείγοντα ζητήματα, είναι να οργανωθούν συζητήσεις για τα ιδεολογικά και πολιτικά ζητήματα που συνδέονται με το θέμα της οικονομίας». Υλικό για να βασιστεί η προετοιμασία υπάρχει (ΚΟΜΕΠ, «Ριζοσπάστης», βιβλία, ένθετα στο «Ρ»). Ομως, σε αρκετές περιπτώσεις, δεν υπάρχει βαθιά κατανόηση της ανάγκης και σωστή ιεράρχηση αυτού του καθήκοντος. Η ιδεολογικοπολιτική προετοιμασία, συλλογική και ατομική, μπροστά στη μεγάλη πίεση των ποικίλων άλλων καθηκόντων, θεωρείται ίσως σαν δουλιά που «κλείνει» την οργάνωση, που την καθιστά εσωστρεφή. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο. Προσανατολίζει σωστά, δίνει αυτοπεποίθηση και πολλαπλασιάζει την αποτελεσματικότητα, ιδιαίτερα του ιδεολογικού μετώπου.

Η αφομοίωση και όσο το δυνατόν πιο ενιαία αντίληψη της πολιτικής μας είναι όρος για να αντιπαρατεθούμε πιο αποτελεσματικά με όλα τα πολιτικά ρεύματα. Ιδιαίτερα με τις δυνάμεις ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης, τους κάθε απόχρωσης σοσιαλδημοκράτες, ανοιχτούς και συγκαλυμμένους (ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ, άλλες ομάδες και ρεύματα σε εθνικό και διεθνές πεδίο), που καταλήγουν στον κοινό παρονομαστή της ρύθμισης και εξανθρωπισμού του καπιταλισμού, της προοδευτικής μεταρρύθμισης της ΕΕ κ.ο.κ. Για να αποκαλύψουμε τις στοχεύσεις εκείνων, που, κάτω από τη σημαία της πάλης κατά της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, φλυαρώντας για την ενότητα στο πρόβλημα και τη δυνατότητα διατήρησης ή απόσπασης επιμέρους κατακτήσεων στα πλαίσια του συστήματος - που την αρνείται τάχα το ΚΚΕ - προσπαθούν να συσκοτίσουν το κύριο: Ανατροπή της πολιτικής των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, αναστροφή του αρνητικού κατήφορου για τις λαϊκές δυνάμεις σημαίνει εφ' όλης της ύλης ταξική σύγκρουση, ήττα της αστικής πολιτικής, ανάδυση άλλης εξουσίας - εξουσίας υπέρ των καταπιεζομένων, λαϊκής εξουσίας. Στην πραγματικότητα, αυτοί, επιτιθέμενοι κατά της πολιτικής συμμαχιών του ΚΚΕ, χτυπούν τη μοναδική προοπτική διεξόδου για τις λαϊκές δυνάμεις.

Καμιά εκδοχή της αστικής πολιτικής δεν υπηρετεί τα γενικά συμφέροντα των εργαζομένων. Ετσι ένα ΚΚ δε θα ανταποκρινόταν στο χαρακτήρα του, αν έτρεχε πίσω από το ...καρότο της αστικής διαχείρισης, τα διάφορα κοινωνικά προσωπεία, βάζοντας έτσι πλάτη για να ξεπερνά ο καπιταλισμός το σκόπελο της κρίσης. Δουλιά του κόμματος είναι να προετοιμάζει τους εργαζόμενους για αντεπίθεση, προβάλλοντας και καλώντας να υιοθετήσουν το περιεχόμενο και τις προϋποθέσεις της πολιτικής που εκφράζει τα συμφέροντά τους.

Πολύ θα βόλευε τους αστούς ένα ΚΚΕ κατ' όνομα μόνο ΚΚ. Θα ήταν πολύ ευχαριστημένοι, αν η πολιτική του μετατοπιζόταν μέσω μιας διαφορετικής γραμμής συμμαχιών. Είτε προς την κατεύθυνση ρετουσαρίσματος της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, σκεπάσματός της με το κοινωνικό προσωπείο κάποιων «νεοκεϋνσιανών» ρυθμίσεων. Είτε με την υιοθέτηση ως «τακτικού» στόχου της κλασικής σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης μεταπολεμικού τύπου, η οποία όχι μόνο είναι ουτοπική σήμερα, αλλά αποδείχτηκε και καταλυτική στο παρελθόν για την ενσωμάτωση της εργατικής τάξης, καταστροφική για την ταξική συνείδηση και τα γενικά της συμφέροντα, στο βαθμό που δεν κατανοήθηκαν οι προϋποθέσεις των εργατικών κατακτήσεων στο διάστημα αυτό. Δηλαδή, η υψηλή μεταπολεμική καπιταλιστική συγκυρία και ο ευνοϊκός διεθνής συσχετισμός δυνάμεων που είχε προκύψει από την επαναστατική πάλη, από την επέκταση του σοσιαλιστικού συστήματος μεταπολεμικά που ενέπνευσε τρόμο στις αστικές τάξεις. Η Ιστορία επιβεβαίωσε, και στην περίπτωση αυτή, τη λενινιστική άποψη ότι οι μεταρρυθμίσεις είναι δευτερεύον προϊόν της επαναστατικής πάλης με διπλό πρόσωπο Ιανού.

Για το ΚΚΕ, στη σημερινή φάση, ο δρόμος συγκέντρωσης, οργάνωσης, ταξικής διαπαιδαγώγησης λαϊκών δυνάμεων, ωρίμανσης των προϋποθέσεων δημιουργίας του Μετώπου, είναι οι μαζικές κοινωνικοπολιτικές συσπειρώσεις που συγκρούονται με τη σύγχρονη στρατηγική του κεφαλαίου. Καρποί αυτής της επιλογής είναι το ΠΑΜΕ, η ΠΑΣΥ, η Συσπείρωση για τα Δημοκρατικά Δικαιώματα και Ελευθερίες, οι αντιπολεμικές συσπειρώσεις, άλλες συσπειρώσεις, μόνιμες ή προσωρινές, σε διάφορα μέτωπα του αγώνα, με συμμετοχή δυνάμεων πέρα από το χώρο του ΚΚΕ. Ακριβώς επειδή αυτή η επιλογή δίνει καρπούς στην κινητοποίηση πλατύτερων λαϊκών δυνάμεων με αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό, έχει μπει στο στόχαστρο και βάλλεται.

Οι συσπειρώσεις επιδιώκουμε να συγκρούονται με την αστική πολιτική, όχι περιοριζόμενες στη διατήρηση του υπάρχοντος, μια άμυνα που για τα κεντρικά ζητήματα έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική, αλλά προβάλλοντας στόχους πάλης από τη σκοπιά των σύγχρονων λαϊκών αναγκών. Η εμπειρία, μάλιστα, των αγώνων των τελευταίων χρόνων έδειξε ότι τα σημεία που η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ καθυστέρησε στην προώθηση της πολιτικής της ή έκανε τακτικούς ελιγμούς για να διατηρήσει τη γενική κατεύθυνση, ήταν εκείνα, που, με την παρέμβαση των κομμουνιστών, είχε αποκαλυφθεί περισσότερο ο ταξικός τους χαρακτήρας και ξεσκεπαστεί η γραμμή της ταξικής συνεργασίας, είχαν ζυμωθεί πλατύτερα ή και υιοθετηθεί από ευρύτερα τμήματα του κινήματος προωθημένοι στόχοι πάλης. Βέβαια το ΚΚΕ στηρίζει μαζικούς αγώνες και με πιο περιορισμένα ή και αποσπασματικά αιτήματα και οι κομμουνιστές συμμετέχουν πολύ δραστήρια σ' αυτούς. Ταυτόχρονα, όμως, λένε τη γνώμη τους ανοιχτά για την πολύ βραχυπρόθεσμη, περιορισμένη ανακούφιση που μπορούν να προσφέρουν. Δουλεύουν για να υιοθετηθούν αιτήματα και στόχοι πάλης που ικανοποιούν τις ανάγκες των λαϊκών στρωμάτων και αποτελούν προεικάσματα ενός συνολικού σχεδίου κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης υπέρ των παραγωγών του κοινωνικού πλούτου. Π.χ. στηρίζουμε τους αγώνες των αγροτών για καλύτερες τιμές στα αγροτικά προϊόντα. Το αίτημα αυτό όμως δεν απαντά στην καπιταλιστική συγκεντροποίηση της παραγωγής, διαδικασία που τους πετά στον καιάδα της υποαπασχόλησης ή ανεργίας. Απάντηση είναι ο παραγωγικός συνεταιρισμός που δρα σε άλλα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά πλαίσια. ΄Η στηρίζουμε τους αγώνες για να μην ιδιωτικοποιηθεί η α' ή β' επιχείρηση. Ομως στην παρέμβασή μας δεν ξεκόβουμε το αίτημα από το πλαίσιο της λαϊκής οικονομίας, όπου αυτές οι επιχειρήσεις είναι πραγματικά δημόσιες, δηλαδή λαϊκή περιουσία, και λειτουργούν με κίνητρο την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών. Δεν μπαίνουμε βέβαια στην παγίδα του ελάχιστου κοινού παρονομαστή, για να εξασφαλιστεί τάχα η ενότητα δράσης, στην πραγματικότητα για να εξαφανιστεί η ταξική άποψη και να περάσει χωρίς πολλά - πολλά προβλήματα η κυβερνητική πολιτική. Ελάχιστος κοινός παρονομαστής σε προτάσεις που διέπονται από διαφορετική λογική δεν μπορεί να υπάρξει. Επίκαιρο παράδειγμα το πρόβλημα της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Η συμβολή μας στην άνοδο της ταξικής πάλης θα ήταν πιο σημαντική και η ανάπτυξη της δύναμης και δυναμικής του Κόμματος μεγαλύτερη και πιο σταθερή, αν είχαμε ξεπεράσει πιο αποφασιστικά το πρόβλημα που εντόπισε το 16ο Συνέδριο και επαναλαμβάνει ως επίκαιρο και σημαντικό η πρόσφατη απόφαση της ΚΕ, ότι, δηλαδή, εξακολουθούμε να δουλεύουμε σε αρκετές περιπτώσεις με βάση αντιλήψεις και εμπειρίες που ταίριαζαν σε προηγούμενες φάσεις και περιόδους του αγώνα. Επισημαίνουμε εδώ ως ένα σημαντικό σημείο ιδεολογικής προετοιμασίας για την ολοκληρωμένη κατανόηση της γραμμής μας την καλή γνώση για τη φάση καπιταλιστικής εξέλιξης που διανύουμε, για τις αιτίες που καθιστούν μονόδρομο για το κεφάλαιο τη στρατηγική των αναδιαρθρώσεων, την ένταση της επιθετικότητας και αντιδραστικοποίησης σε όλους τους τομείς.

Στην 83η επέτειο από την ίδρυση του Κόμματός μας, χρειάζεται όλοι και όλες μας να προβληματιστούμε πιο ουσιαστικά, με βάση τις εμπειρίες από τον ταξικό αγώνα, τις συλλογικές εκτιμήσεις κι αποφάσεις, στο πώς θα αναπτυχθεί ο ρόλος του ως ταξικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης στην πάλη για το σοσιαλισμό, στις σημερινές συνθήκες.

1. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», Α` Τόμος, 1918-1949, σελ.635.

2. «Για τον απολογισμό δράσης της ΚΕ. Τα συμπεράσματα από τη δράση του Κόμματος, τις κατευθύνσεις και τον προγραμματισμό δουλιά το επόμενο διάστημα» (15.9.2001 - ΚΟΜΕΠ 5/2001).

3. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», Α` τόμος, 1918-1949, σελ. 629.