Είναι βέβαιο, και τώρα το βλέπει σχεδόν ο καθένας, ότι οι μπολσεβίκοι δε θα μπορούσαν να κρατηθούν στην εξουσία όχι 2,5 χρόνια, μα ούτε και 2,5 μήνες, χωρίς την πιο αυστηρή, την πραγματικά σιδερένια πειθαρχία μέσα στο κόμμα, χωρίς την πιο ακέρια και απεριόριστη υποστήριξή τους απ' όλη τη μάζα της εργατικής τάξης, δηλαδή απ' ό,τι υπάρχει μέσα στο κόμμα σκεπτόμενο, τίμιο, γεμάτο αυταπάρνηση, με επιρροή και ικανό να οδηγεί πίσω του ή να τραβά τα καθυστερημένα στρώματα.

Η διχτατορία του προλεταριάτου είναι ο γεμάτος αυτοθυσία και πιο ανελέητος πόλεμος της νέας τάξης ενάντια σ' έναν πιο ισχυρό εχθρό, ενάντια στην αστική τάξη, που η αντίστασή της δεκαπλασιάζεται με την ανατροπή της (έστω και σε μια χώρα) και που η ισχή της δε βρίσκεται μόνο στη δύναμη του διεθνούς κεφαλαίου, στη δύναμη και στη στερεότητα των διεθνών δεσμών της αστικής τάξης, αλλά και στη δύναμη της συνήθειας, στη δύναμη της μικρής παραγωγής. Γιατί, δυστυχώς, έμεινε ακόμα στον κόσμο πολύ, πάρα πολύ μικρή παραγωγή, και η μικρή παραγωγή γεννά τον καπιταλισμό και την αστική τάξη συνεχώς, κάθε μέρα, κάθε ώρα, αυθόρμητα και σε μαζική κλίμακα. Για όλες αυτές τις αιτίες, η διχτατορία του προλεταριάτου είναι απαραίτητη και η νίκη ενάντια στην αστική τάξη αδύνατη, χωρίς έναν μακρόχρονο, επίμονο, απεγνωσμένο πόλεμο για ζωή ή για θάνατο, έναν πόλεμο που απαιτεί αντοχή, πειθαρχία, σταθερότητα, αλύγιστη και ενιαία θέληση.

Επαναλαβαίνω, η πείρα της νικηφόρας διχτατορίας του προλεταριάτου στη Ρωσία έδειξε παραστατικά σε όσους δεν ξέρουν να σκέφτονται ή δεν είχαν την ευκαιρία να σκεφτούν αυτό το ζήτημα, ότι η απόλυτη συγκεντροποίηση και η πιο αυστηρή πειθαρχία του προλεταριάτου είναι ένας από τους βασικούς όρους για τη νίκη ενάντια στην αστική τάξη.

Σ' αυτό στέκονται συχνά. Δε σκέφτονται, όμως, αρκετά βαθιά τι σημαίνει αυτό και κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να γίνει. Δε θα 'πρεπε μήπως τις ζητωκραυγές για τη σοβιετική εξουσία και τους μπολσεβίκους να τις συνοδεύει συχνότερα μια πολύ σοβαρή ανάλυση για τις αιτίες, που οι μπολσεβίκοι μπόρεσαν να σφυρηλατήσουν την πειθαρχία, που είναι απαραίτητη για το επαναστατικό προλεταριάτο;

Ο μπολσεβικισμός υπάρχει σα ρεύμα πολιτικής σκέψης και σαν πολιτικό κόμμα από το 1903. Μόνο η ιστορία του μπολσεβικισμού σ' όλη την περίοδο της ύπαρξής του μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά, γιατί μπόρεσε να σφυρηλατήσει και να διατηρήσει μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες τη σιδερένια πειθαρχία, που είναι απαραίτητη για τη νίκη του προλεταριάτου.

Και πρώτα - πρώτα μπαίνει το ερώτημα: Πού στηρίζεται η πειθαρχία του επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου, πώς ελέγχεται και πώς δυναμώνει; Πρώτα, στη συνειδητότητα της προλεταριακής πρωτοπορίας και στην αφοσίωσή της στην επανάσταση, στην αντοχή της, στην αυτοθυσία της, στον ηρωισμό της. Δεύτερο, στην ικανότητά της να συνδέεται, να πλησιάζει, και ως ένα ορισμένο βαθμό, αν θέλετε, να συγχωνεύεται, με την πιο πλατιά μάζα των εργαζομένων, πρώτα - πρώτα με την προλεταριακή, μα επίσης και με τη μη προλεταριακή εργαζόμενη μάζα. Τρίτο, στην ορθότητα της πολιτικής καθοδήγησης που την πραγματοποιεί η πρωτοπορία, στην ορθότητα της πολιτικής στρατηγικής και ταχτικής της, με τον όρο ότι οι πλατιές μάζες θα πείθονται από την ίδια τους την πείρα γι' αυτήν την ορθότητα. Χωρίς αυτούς τους όρους, είναι απραγματοποίητη η πειθαρχία μέσα σ' ένα επαναστατικό κόμμα πραγματικά ικανό να είναι κόμμα της πρωτοπόρας τάξης, που έχει ν' ανατρέψει την αστική τάξη και να μεταμορφώσει όλη την κοινωνία. Χωρίς αυτούς τους όρους, κάθε απόπειρα να δημιουργηθεί πειθαρχία μετατρέπεται αναπόφευγα σε κούφια λόγια, σε φρασεολογία, σε πιθηκισμούς. Από το άλλο μέρος, και οι όροι αυτοί δεν μπορούν να εμφανιστούν αμέσως. Τους κατεργάζεται μόνο η μακρόχρονη δουλιά, η σκληρή πείρα. Η επεξεργασία τους διευκολύνεται με τη σωστή επαναστατική θεωρία, που με τη σειρά της δεν είναι δόγμα, αλλά διαμορφώνεται τελικά μόνο σε στενή σύνδεση με τη δράση ενός πραγματικά μαζικού και πραγματικά επαναστατικού κινήματος.

Αν ο μπολσεβικισμός μπόρεσε να επεξεργαστεί και να πραγματοποιήσει μ' επιτυχία στο 1917-1920, μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, την πιο αυστηρή συγκεντροποίηση και σιδερένια πειθαρχία, η αιτία βρίσκεται απλούστατα σε μια σειρά ιστορικές ιδιομορφίες της Ρωσίας.

Από το ένα μέρος, ο μπολσεβικισμός γεννήθηκε το 1903 πάνω στην πιο στέρεα βάση της θεωρίας του μαρξισμού. Και την ορθότητα αυτής, και μόνο αυτής, της επαναστατικής θεωρίας δεν την απόδειξε μόνο η παγκόσμια πείρα όλου του ΧΙΧ αιώνα, αλλά και ιδιαίτερα η πείρα από τις περιπλανήσεις και τις ταλαντεύσεις, τα λάθη και τις απογοητεύσεις της επαναστατικής σκέψης στη Ρωσία. Κάπου μισόν αιώνα, περίπου από το 1840 ως το 1900, η πρωτοπόρα σκέψη στη Ρωσία, κάτω από το ζυγό του ανήκουστα άγριου και αντιδραστικού τσαρισμού, αναζητούσε διψασμένη τη σωστή επαναστατική θεωρία, παρακολουθώντας με καταπληχτικό ζήλο και επιμέλεια κάθε «τελευταία λέξη» της Ευρώπης και της Αμερικής σ' αυτόν τον τομέα. Το μαρξισμό, τη μοναδικά σωστή επαναστατική θεωρία, η Ρωσία πραγματικά τον απόχτησε με την ιστορία μισού αιώνα από πρωτάκουστα βάσανα και θυσίες, από ανίδωτο επαναστατικό ηρωισμό, απίστευτη δραστηριότητα και γεμάτες αυτοθυσία αναζητήσεις, μελέτες, δοκιμασίες στην πράξη, απογοητεύσεις, δοκιμές, συγκρίσεις με την πείρα της Ευρώπης. Χάρη στον εκπατρισμό, που τον επέβαλε ο τσαρισμός, η επαναστατική Ρωσία στο δεύτερο μισό του XIX αιώνα δημιούργησε τόσο πλούσιες διεθνείς σχέσεις, τόσο θαυμάσια ενημέρωση σχετικά με τις παγκόσμιες μορφές και θεωρίες του επαναστατικού κινήματος, όσο καμιά άλλη χώρα στον κόσμο.

Από το άλλο μέρος, ο μπολσεβικισμός, που γεννήθηκε πάνω σ' αυτό το γρανιτένιο θεωρητικό βάθρο, έζησε μια δεκαπεντάχρονη (1903-1917) πραχτική ιστορία, που σχετικά με τον πλούτο της πείρας της δεν έχει όμοιά της στον κόσμο. Γιατί καμιά χώρα σ' αυτά τα δεκαπέντε χρόνια δεν έζησε έστω και κατά προσέγγιση τόσα πολλά, όσον αφορά την επαναστατική πείρα, την ταχύτητα και την ποικιλία εναλλαγής των διαφόρων μορφών του κινήματος, που ήταν νόμιμο και παράνομο, ειρηνικό και θυελλώδικο, παράνομο και ανοιχτό, κίνημα κύκλων και μαζικό, κοινοβουλευτικό και τρομοκρατικό. Σε καμία χώρα δε συγκεντρώθηκε, μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τέτοιος πλούτος μορφών, αποχρώσεων, μεθόδων πάλης όλων των τάξεων της σύγχρονης κοινωνίας, μαζί μ' αυτό και πάλης, που από την καθυστέρηση της χώρας και το βάρος του ζυγού του τσαρισμού, ωρίμαζε εξαιρετικά γρήγορα, αφομοίωνε με ιδιαίτερη δίψα και επιτυχία την αντίστοιχη «τελευταία λέξη» της αμερικάνικης και ευρωπαϊκής πολιτικής πείρας.

* Από το έργο «"Αριστερισμός", παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», «Διαλεχτά Εργα», τ. 2ος, σελ. 326-329.