Το Κόμμα χρειαζόταν μια προσαρμογή στη νέα κατάσταση όπου έχει μεγαλώσει η κοινωνική πόλωση και αθλιότητα και δε φαίνεται η ύπαρξη διεξόδου από την καπιταλιστική κρίση, που να είναι κοινωνικά αποδεκτή. Σε γενικές γραμμές αυτή η προσαρμογή έγινε σε σωστή κατεύθυνση.

Ομως αυτό δε φτάνει. Το Πρόγραμμα και το Καταστατικό πρέπει να αντιστοιχηθούν, εκτός από την αντικειμενική πραγματικότητα, και με τον υποκειμενικό παράγοντα (εργατική τάξη) και εκεί αρχίζουν τα δύσκολα. Αυτόν τον διαμορφώνει ο καπιταλισμός και ως παράγοντα ανατροπής του αλλά και ως παράγοντα συντήρησης και αναπαραγωγής του. Είναι ένας παράγοντας που δεν αντιδρά πάντα με τον ίδιο τρόπο. Με την έννοια αυτή, κάθε Πρόγραμμα έχει αξία, στο βαθμό που δικαιώνεται από τη ζωή. («Κάθε πραγματικό βήμα προς τα εμπρός έχει περισσότερη σημασία, παρά μια δωδεκάδα προγράμματα» Μαρξ - Ενγκελς). Και το δικό μας Πρόγραμμα θα κριθεί σε βάθος χρόνου.

Κριτήριο επιτυχίας της πορείας μας δεν μπορεί να είναι μόνο το αποτέλεσμα των εκλογών. Είναι η κοινωνική και πολιτική δράση, δράση που, σε σύγκριση με την παγκόσμια κατάσταση του επαναστατικού κινήματος, ήταν αρκετά προωθημένη. Η παγκόσμια εμπειρία δεν δείχνει ότι υπάρχει κάποιος άλλος επαναστατικός δρόμος, στην κατεύθυνση οικοδόμησης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού, που δεν τον ακολουθούμε.

Η απερχόμενη ΚΕ τόλμησε. Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα βρίσκεται στην αδυναμία διορθωτικής υλοποίησης σωστών θεωρητικών διαπιστώσεων, αφού οι όποιες προσαρμογές συνοδεύονται και από το στοιχείο της ανασφάλειας.

Κριτικές παρατηρήσεις:

Σε μια τόσο σοβαρή συζήτηση το ΠΓ και η ΚΕ έπρεπε να εξασφαλίσουν την όσο το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση των κειμένων και, κυρίως των αλλαγών που προτείνονται. Τα μέλη δεν είχαν τη δυνατότητα να ανατρέξουν στα προηγούμενα κείμενα (Καταστατικό και Πρόγραμμα του 15ου) να εντοπίσουν τις διαφορές και να υποθέσουν τους λόγους για τους όποιους προτείνονται οι αλλαγές. Θα βοηθούσε στην κατεύθυνση του ουσιαστικού διαλόγου - που πρέπει να είναι ο σκοπός κάθε συνεδρίου - αν τα κείμενα συνόδευε μια «αιτιολογική έκθεση», δηλαδή οι αλλαγές που προτείνονταν και οι λόγοι για τους οποίους προτείνονταν.

Η καθοδήγηση δεν πρόβλεψε με επάρκεια την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος, με τη μεγάλη μείωση των ποσοστών του δικομματισμού, την αντικατάσταση του ΠΑΣΟΚ από τον ΣΥΡΙΖΑ και την άνοδο ενός ναζιστικού (εθνικιστικού) κόμματος, και αυτό παρά την ιστορική εμπειρία ανόδου του φασισμού - ναζισμού στη δεκαετία του 1930 (όμοια κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα οδηγούν σε ίδια αποτελέσματα. Σε περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού οι ακροδεξιές - ρατσιστικές απόψεις ήταν διάχυτες στην ελληνική κοινωνία).

Ανετοιμότητα υπήρξε και στην πρόβλεψη των επιπτώσεων της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης στα οικονομικά του ΚΚΕ, αφού δεχόμαστε ότι δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε μέσα σε κάποιο σοσιαλιστικό θερμοκήπιο.

Για το «Ριζοσπάστη», χρειάζεται μια αποφασιστική στροφή στον εμπλουτισμό και στην εκλαΐκευση των θεμάτων του.

Στη θέση 12, ανάμεσα στους τομείς που στοχεύει να αναπτύξει ο καπιταλισμός πρέπει να αναφερθούν και οι τομείς των φωτοβολταϊκών και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η σωστή θέση (28 στ) για το «χαρακτήρα του σύγχρονου πατριωτισμού που ταυτίζεται με την ανατροπή της αστικής εξουσίας» χρειάζεται να αναλυθεί και να εξηγηθεί. Τι σημαίνει στην πράξη «Μόνο», στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού ειδικά, η εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα έχουν και υλικό συμφέρον να φτάσουν μέχρι το τέλος την λαϊκή ανεξαρτησία. Ολοι οι άλλοι μόλις εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους θα την προδώσουν. Αυτή μπορεί να υπερασπίσει τον παραγωγικό πλούτο της χώρας προς το συμφέρον της λαϊκής πλειοψηφίας, γιατί πατριωτισμός χωρίς λαϊκή πλειοψηφία χειραφετημένη από τους κεφαλαιοκράτες δεν μπορεί να υπάρξει. Οι εργαζόμενοι μέσω της δουλειάς είναι δεμένοι με τα εργοστάσια, τη γη κ.λπ.

Εξαπατά το λαό όποιος επικαλείται τον πατριωτισμό που εμπεριέχει και τους κεφαλαιοκράτες.

Η καρικατούρα του λαϊκού πατριωτισμού, ο εθνικισμός, θέλει να ενσωματώσει τις μάζες πίσω από τη σημαία της εθνικής ενότητας, κρύβει τον ταξικό και εκμεταλλευτικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας, στηρίζεται στη φυλετική υπεροχή, στη διάκριση των ανθρώπων όχι σε ταξική βάση. Εμείς αρνούμαστε κάθε ταξική και φυλετική υπεροχή. Η ιδέα της φυλετικής υπεροχής προετοιμάζει τον εργαζόμενο για να αποδεχτεί το διαχωρισμό των ανθρώπων, σαν φυσικό φαινόμενο, με βάση και την ταξική υπεροχή του κεφαλαιοκράτη. Εμείς θέλουμε να τον υπερβούμε όχι υποτασσόμενοι αλλά καταργώντας τον.

Για την καλύτερη και πιο αποτελεσματική λειτουργία και επαφή με τα λαϊκά στρώματα του Κόμματος θα πρέπει να ενθαρρύνουμε την ανάληψη πρωτοβουλιών από τις ΝΕ και ΚΟΒ για τοπικά λαϊκά προβλήματα. Παρά τις σωστές διαπιστώσεις για τις πρωτοβουλίες των ΚΟΒ (π.χ. Θέση 32) στην πράξη δεν παίρνονται μέτρα. Να επιδιώξουμε τον αριθμητικό περιορισμό των κεντρικά αποφασισμένων εκδηλώσεων, που δεν έχουν προϋποθέσεις επιτυχίας τοπικά και την καλύτερη οργάνωση όσων γίνονται (ποιοτική αναβάθμιση). Ετσι και δυνάμεις θα εξοικονομηθούν και μεγαλύτερη απήχηση θα έχουν.

Στη Θέση 97 πρέπει να τονιστεί, σύμφωνα με την τοποθέτηση του Λένιν, ότι η δικτατορία του προλεταριάτου έχει πρωτίστως παιδαγωγική λειτουργία. Από το κείμενο δεν προκύπτει καθαρά. Ο Λένιν έγραφε Η Δ.τ.Π. «δεν είναι κυρίως βία... στηρίζεται στην ελεύθερη και συνειδητή πειθαρχία», είναι «προσωρινή» και είναι «δημοκρατία για την τεράστια πλειονότητα του λαού και καθυπόταξη με τη βία... των εκμεταλλευτών». Αγωνιζόμενοι εναντίον του ταξικού εχθρού πρέπει παράλληλα να ενδιαφερόμαστε και για τη σωστή εσωκομματική λειτουργία (ισόρροπη λειτουργία της δημοκρατίας και του συγκεντρωτισμού) όχι μόνο ως εργαλείο καλύτερης απόδοσης αλλά και ως συστατικό στοιχείο, έμβρυο της αυριανής σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Προτάσεις:

Το Κόμμα χρειάζεται να δημιουργήσει ένα επιτελείο ιστορικών που θα είναι πιο στενά δεμένο με την καθοδήγηση, θα αντλεί, θα επεξεργάζεται και θα τροφοδοτεί με ιστορικά «επιχειρήματα» την κομματική ηγεσία που θα απαντά καίρια στα επιχειρήματα των πολιτικών αντιπάλων. (π.χ. απάντηση στην προβοκάτσια Καρατζαφέρη για επίθεση στη Βουλή από το ΚΚΕ μπορούσε να απαντηθεί με την αναφορά στην προβοκάτσια του εμπρησμού του Ράιχσταγκ από τους Γερμανούς ναζί).

Το κόμμα μπορεί να χρησιμοποιήσει - αντιστρέψει το επιχείρημα του «σεβασμού του Συντάγματος» από τα αστικά επιτελεία, αν δηλαδή είμαστε πιστοί σ' αυτό.

Μπορούμε να ανταπαντήσουμε, λέγοντας ότι η πρώιμη καθιέρωση αστικών συνταγμάτων ήταν ένα προοδευτικό φαινόμενο, αφού προοδευτικό ήταν και το φαινόμενο της αστικής επανάστασης. Διατάξεις προοδευτικές που επιβίωσαν (ισοπολιτεία, δικαιοσύνη, αναλογικότητα του φόρου, εξασφάλιση εργασίας...) σήμερα είναι ένα πουκάμισο αδειανό, έχουν αδρανοποιηθεί στις συνθήκες αντιδραστικοποίησης της αστικής τάξης, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, αφού το ίδιο το Σύνταγμα παραβιάζεται είτε ανοιχτά, (βλ. μνημόνιο κ.λπ.) είτε με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, προεδρικά διατάγματα, τροπολογίες, παραπομπές σε νόμους και δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός εφαρμογής του.

Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το πνεύμα του Συντάγματος το υπερασπιζόμαστε εμείς, αφού η ισότητα, η δικαιοσύνη κ.ά. είναι αξίες που φραστικά συμπεριλαμβάνει το Σύνταγμα, όμως έχουν αποδυναμωθεί ή καταργηθεί στην πράξη. Εμείς θα δώσουμε πρακτικό περιεχόμενο, με την οικονομική ισότητα, στις λίγες αξίες που στα λόγια είναι κατοχυρωμένες στο Σύνταγμα με ένα νέο λαϊκό Σύνταγμα και, το κυριότερο, ελεγχόμενο στην εφαρμογή του από το λαό.