Η ίδρυση της ΚΝΕ ήταν η φυσική συνέπεια του συνόλου της ιστορικής διαδρομής του ΚΚΕ. Από το ιδρυτικό του ακόμη Συνέδριο το ΚΚΕ (τότε ΣΕΚΕ) ασχολήθηκε με τα ζητήματα της νεολαίας και πρώτ' απ' όλα μ' αυτό της εκπαίδευσης. Στο πρώτο Πρόγραμμα του Κόμματος, στο κεφάλαιο Α «Απαιτήσεις Πολιτικαί», αναφέρεται στο σημείο 16: «Εκλαΐκευσις της εκπαιδεύσεως. Αυστηρά εφαρμογή της υποχρεωτικής εκπαιδεύσεως. Παροχή τροφής και των μέσων διδασκαλίας εις τα παιδιά, υπό των δήμων και κοινοτήτων. Ανώτατος αριθμός δι' έκαστον διδάσκαλον 25 μαθηταί και τάξεων εις ας διδάσκει δύο» Και στο σημείο 17. «Ανοικοδόμησις σχολικών κτιρίων και πολλαπλασιασμός των σχολείων». Στο δε κεφάλαιο Β «Απαιτήσεις υπέρ των εργατών», αναφέρει στο σημείο ιβ: «Τη μεταρρύθμισιν του νόμου 4029 περί ανηλίκων, ούτως ώστε οι κάτω των 16 ετών να μην επιτρέπεται να εργασθούν», ενώ στο σημείο ιγ, αναφέρει: «Τη διά νόμου απαγόρευσιν της νυκτερινής εργασίας διά παιδιά...».

Βεβαίως, στο 1ο ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ δεν υπάρχει καμιά αναφορά για μορφή συγκρότησης οργανώσεων νεολαίας. Αυτό εμφανίζεται στο Καταστατικό του Κόμματος, που ψηφίστηκε στο 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Απρίλης 1920), στο κεφάλαιο θ με τίτλο «Ομιλοι νέων και γυναικών». Στο άρθρο 39 αναφέρεται: «Διά την ευκολίαν της προπαγάνδας του Κόμματος και διά την σοσιαλιστικήν μόρφωσιν των νέων δύναται να οργανωθούν εντός των τμημάτων όμιλοι νεολαίας».

Στο ίδιο κεφάλαιο το άρθρο 40 αναφέρει: «Οι όμιλοι ούτοι με την συγκατάθεσιν της ΚΕ δύνανται να ενώνωνται εις κεντρικήν οργάνωσιν, η δικαιοδοσία και ο ρόλος της οποίας κανονίζεται από την ΚΕ του Κόμματος». Ουσιαστικά, στο 2ο Συνέδριο αποφασίζεται η ίδρυση οργάνωσης της Νεολαίας του Κόμματος και καθορίζεται το πλαίσιο οργάνωσής της και η σχέση της με το Κόμμα. Στο Εκτακτο Εκλογικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ) - Σεπτέμβρης 1920 - παίρνει μέρος για πρώτη φορά η Ομοσπονδία Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΣΕΝΕ), που την αντιπροσώπευε ο Ζακ Βεντούρα, και η οποία μόλις είχε ιδρυθεί. Η Ομοσπονδία λειτούργησε και έδρασε για δύο χρόνια έως το Νοέμβρη του 1922, που με πρωτοβουλία του ΣΕΚΕ (Κ) ιδρύθηκε η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας, η ηρωική ΟΚΝΕ. Στις 28 Νοέμβρη 1922 συνήλθαν στη Θεσσαλονίκη, σε Συνέδριο, οι αντιπρόσωποι των σοσιαλιστικών νεολαιών και ομίλων νέων από την Αθήνα, τον Πειραιά, τη Χαλκίδα, τη Δράμα, το Βόλο, την Πάτρα, την Καβάλα και τη Θεσσαλονίκη και ίδρυσαν την ΟΚΝΕ. Η ΟΚΝΕ προσχώρησε αμέσως στην Κομμουνιστική Διεθνή Νέων, η οποία είχε ιδρυθεί το Νοέμβρη του 1919 και αποτελούσε τμήμα της Γ' Διεθνούς. Στην ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε μετά το Συνέδριο, η ΚΕ της ΟΚΝΕ τόνιζε ότι σκοπός των καθηκόντων που χάραξε το ιδρυτικό της Συνέδριο είναι «να προσελκύσουμε εις τας τάξεις μας όλην την Εργατική και Αγροτική Νεολαίαν της χώρας μας». Υιοθέτησε το σύνθημα του Γ' Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς "ΕΜΠΡΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑΣ ΜΑΖΑΣ". Ετσι μονάχα η Ομοσπονδία μας θα γίνει ένας σπουδαίος παράγων εις τον αγώναν που το Κόμμα μας, ως αντιπροσωπεύον τας εργαζόμενας μάζας, διεξάγει αδιακόπως, για την απελευθέρωσίν των από τον εγχώριον και ξένον καπιταλιστικόν ζυγό».

Η ΟΚΝΕ σύμφωνα με απόφαση του Συνεδρίου της αποτελούσε τμήμα του Κόμματος, δρούσε μέσα στα πλαίσια του προγράμματος και της πολιτικής του, είχε όμως εσωτερική αυτονομία.

Η ίδρυση της ΟΚΝΕ αποτελούσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία του επαναστατικού νεολαιίστικου κινήματος της Ελλάδας και τον καλύτερο βοηθό του Κόμματος για τη δουλιά του στη νεολαία. Η εξασφάλιση της διάδοσης της επιστημονικής κοσμοθεωρίας του μαρξισμού - λενινισμού στη νέα γενιά, αλλά και η πρωτοπόρα οργάνωση που μπορούσε να συσπειρώσει και να καθοδηγήσει το κίνημα της νεολαίας για τις δικές του διεκδικήσεις στο πλευρό του εργατικού κινήματος, εύρισκαν την πραγμάτωσή τους με τη δράση της ΟΚΝΕ.

Την πρώτη της μεγάλη «μάχη», η ΟΚΝΕ την έδωσε τον Αύγουστο του 1923, στη μεγάλη γενική απεργία. Η συμμετοχή των Νεολαιών Θεσσαλονίκης, Αθήνας, Πειραιά, Βόλου, Καβάλας, Δράμας και Πάτρας ήταν σοβαρή και έδειξαν εξαιρετική μαχητικότητα. Στη διάρκεια της απεργίας εκείνης πιάστηκε στην Καβάλα, επικεφαλής των απεργών, ο γραμματέας της ΟΚΝΕ Καβάλας Νίκος Σγουρίδης, που παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο Δράμας και πέθανε από τα βασανιστήρια στις φυλακές της.

Η πορεία της ΟΚΝΕ ήταν συνυφασμένη με την πορεία του Κόμματος και του λαϊκού κινήματος. Το Κόμμα στάθηκε πάντα δίπλα της σαν η δύναμη που καθοδηγούσε ιδεολογικά - πολιτικά την ΟΚΝΕ, διαπαιδαγωγούσε τα στελέχη και τα μέλη της στο πνεύμα της κατάκτησης της πρωτοπόρας δράσης, ανοίγοντας δρόμους για την πιο αποτελεσματική δουλειά της οργάνωσης στη νέα γενιά. Ετσι εξασφάλιζε ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες, τη διαμόρφωση της μελλοντικής γενιάς, της συνειδητής πολιτικά και ιδεολογικά πρωτοπορίας της εργατικής τάξης και, ταυτόχρονα τις προϋποθέσεις για ένα γερό επαναστατικό κίνημα της νεολαίας στο πλευρό του εργατικού κινήματος.

Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ), τον Οκτώβρη του 1924, μετονόμασε το κόμμα σε Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας - Ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς και αποφάσισε την «μπολσεβικοποίηση» του Κόμματος, την αναδιοργάνωσή του με βάση τους πυρήνες, την ανάπτυξη της μαζικής του δράσης. Το Συνέδριο πρόσεξε ιδιαίτερα την ανάπτυξη της δουλειάς μέσα στους νέους και τη στερέωση της ΟΚΝΕ. Την περίοδο αυτή, ουσιαστικά, η ΟΚΝΕ άρχισε να διαμορφώνεται πολιτικά και οργανωτικά. Δε λείπει από κανέναν κοινωνικό και πολιτικό αγώνα, παίζοντας όλο και πιο αποφασιστικό και καθοριστικό ρόλο στο γενικότερο κίνημα της προοδευτικής νεολαίας. Στέκεται πιστή στο πλευρό του ΚΚΕ, δυναμώνοντας καθημερινά την ενότητα των γραμμών της και τη μαχητικότητά της.

Το Μάρτη του 1927 συνήλθε το 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ. Στις εκτιμήσεις του, αλλά και στις αποφάσεις του στέκεται ιδιαίτερα στο κίνημα της νέας γενιάς. Από τον «Ριζοσπάστη», 6 Απρίλη 1927, που παρουσίασε αναλυτικό ρεπορτάζ από το Συνέδριο και τις αποφάσεις του, έχουμε την εκτίμηση και απόφαση του Συνεδρίου με τίτλο «Επί του κινήματος των νέων», όπου ανάμεσα σ' άλλα αναφέρει: «Το Συνέδριο διαπιστώνει μια σοβαρή ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος των νέων. Η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών μ' όλα τα χτυπήματα της τελευταίας παρανομίας (σ.σ. δικτατορία Πάγκαλου), βρίσκεται σήμερα σε μια οργανωτική στερέωση και ανάπτυξη σημαντική. Ο αριθμός των μελών της μετά την πτώση του Παγκάλου έχει πενταπλασιαστεί, η εσωτερική συνοχή και πειθαρχία (μετά την κρίση του Κόμματος) έμεινε ανέπαφη. Η επιρροή της αυξήθηκε κατά πολύ, αυτό αποδείχνεται απ' την κυκλοφορία των οργάνων της και τα τελευταία συνέδρια ζύμωσης που έχουν σοβαρή επιτυχία. Η ΟΚΝΕ αρχίζει να μπαίνει στους καθημερινούς αγώνες της προλεταριακής νεολαίας. Επίσης, άρχισε συστηματική μορφωτική εργασία...». Στην ίδια απόφαση το Συνέδριο αντιμετωπίζει και πιο ειδικά στη σχέση του Κόμματος με την ΟΚΝΕ.

Ετσι, ανάμεσα στ' άλλα επιβεβαιώνει την αρχή που διέπει τις σχέσεις τους ως εξής: «Η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών της Ελλάδος αποτελεί τμήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδος και ως τέτοιο υποτάσσεται στην πολιτική κατεύθυνση του Κόμματος του οποίου δέχεται το πρόγραμμα και μέσα στα όρια της πολιτικής του γραμμής δρα... Η Ομοσπονδία έχει εσωτερική αυτονομία (έναντι του Κόμματος) που της επιτρέπει να έχει τη δική της συγκεντρωμένη οργάνωση... Σύμφωνα μ' αυτά, η Ομοσπονδία κάνει τα δικά της συνέδρια, συνδιασκέψεις και έχει τα δικά της διευθυντικά όργανα». Σε ό,τι αφορά την καθοδηγητική - διαπαιδαγωγητική δουλειά του Κόμματος στην ΟΚΝΕ, ανάμεσα στ' άλλα πήρε και την εξής απόφαση: «Επίσης πρέπει τα δραστήρια μέλη της Νεολαίας να τραβηχτούν στο Κόμμα γενόμενα μέλη του Κόμματος. Τα μέλη αυτά θα εξακολουθούν να εργάζονται όπως και πριν μέσα στη Νεολαία, υποχρεωτικά όμως θα παρακολουθούν τη δουλιά του Κόμματος. Με τον τρόπο αυτό θα μεγαλώνει η επιρροή του Κόμματος στη Νεολαία, ενώ απ' τ' άλλο μέρος η υποστήριξη της νεολαίας απ' το Κόμμα θα γίνει πιο ζωηρή».

Οι αποφάσεις του 3ου Τακτικού Συνεδρίου του Κόμματος ενίσχυσαν τη δουλειά του Κόμματος στην ΟΚΝΕ, αλλά συνέβαλαν επίσης και στην πιο αποτελεσματική δράση της Οργάνωσης στο κίνημα της νεολαίας.

Στις 4 Αυγούστου 1936, εγκαθιδρύεται η δικτατορία του Μεταξά. Οι οργανώσεις της ΟΚΝΕ, με τον παράνομο Τύπο τους και με τη γεμάτη ηρωισμό και αυτοθυσία δράση τους, συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαφώτιση του λαού και των νέων. Ξεσκέπαζαν καθημερινά τη δημαγωγία της δικτατορίας και έδειχναν στους νέους το δρόμο της αγωνιστικής συσπείρωσης και πάλης. Η ΟΚΝΕ πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Αντιδικτατορικού Μετώπου και στην πάλη ενάντια στη φασιστική ΕΟΝ.

Στο σκληρό, αλλά δίκαιο και ιερό αγώνα για την ανατροπή της φασιστικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, η ΟΚΝΕ έδωσε δείγματα υψηλού πατριωτισμού και αμέτρητες θυσίες, με πρώτους απ' όλους τον ήρωα και μάρτυρα γραμματέα της ΚΕ της, Χρήστο Μαλτέζο, ο οποίος εξοντώθηκε από το καθεστώς του Μεταξά στις φυλακές της Κέρκυρας μετά από φρικτά βασανιστήρια.