Ενα καλό ιστορικό βιβλίο των αγώνων του λαού μας για μια Ελλάδα ελεύθερη, λαοκρατούμενη, την περίοδο 1918 - 1949, αποτελεί το λεύκωμα του Θεόδωρου Αθαν. Αυγέρου, «Μνήμες Αγώνων - ΕΑΜική Αντίσταση, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας». Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, που συνοδεύει την έκδοση, «ζωντανεύει» την κάθε σελίδα, το κάθε κεφάλαιο, δείχνοντας στιγμές απ' τη ζωή και τον αγώνα των ανθρώπων του μόχθου και της εργασίας, τις ηρωικές στιγμές της θυσίας και της αυταπάρνησης του λαού.

Οπως σημειώνεται και στον πρόλογο του βιβλίου, «ο αναγνώστης ξεφυλλίζοντάς το θα ταξιδέψει από το 1918 μέχρι το 1949. Θα γνωρίσει το μεγαλοϊδεατισμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή, την προσφυγιά, το εργατικό κίνημα της δεκαετίας του '30, τη δικτατορία του Μεταξά, τον πόλεμο του '40, την ΕΑΜική Αντίσταση και τον ηρωικό αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας». Περιέχει, στην πλειοψηφία του, ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, έντυπα, εφημερίδες, αφίσες, ντοκουμέντα δικαστικών αποφάσεων, γράμματα και λευκώματα μελλοθανάτων και διάφορα δημιουργήματα αγωνιστών, αγωνιστριών στις φυλακές και τις εξορίες.

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα, προσπάθειά του ήταν «η ένταξη όλου αυτού του αρχειακού υλικού στην ιστορική εξέλιξη του τόπου μας, γράφοντας συνοπτική ιστορία ανά χρονική περίοδο». Για το σκοπό αυτό ανέτρεξε «στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, σε ανέκδοτες σημειώσεις αντιστασιακών και σε δεκάδες συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν εν ζωή».

Το έργο χωρίζεται σε τρεις βασικές ενότητες, χρονολογικά χωρισμένες. Η πρώτη ενότητα από το 1918 μέχρι το 1939, η δεύτερη από το 1940 μέχρι το 1945 και η τρίτη ενότητα από το 1945 μέχρι το 1949. Σε καθεμιά απ' αυτές αναφέρονται συνοπτικά τα κύρια ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο, αλλά και παγκόσμια, συνοδευόμενα με πλούσιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό.

Το βιβλίο ξεκινά απ' τη Μεγάλη Σοσιαλιστική Οκτωβριανή Επανάσταση του '17 και τη σημαντική επίδραση που άσκησε στο εργατικό κίνημα της Ελλάδας και την ίδρυση του ΚΚΕ (τότε, Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας - ΣΕΚΕ),το Νοέμβρη του 1918.

Ακολουθώντας την ιστορική πορεία, φτάνουμε στη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, τις ευθύνες των αστικών κομμάτων, τη στάση του νεαρού ακόμη κόμματος της εργατικής τάξης. Μιλά για τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, για την προσφυγιά. Ξεχωριστό κεφάλαιο για το «Ιδιώνυμο» του Βενιζέλου και για τον αγώνα κατά του φασισμού και του πολέμου την περίοδο 1934 - 1936.

Στο Μάη του '36 στη Θεσσαλονίκη, που ενέπνευσε το μεγάλο ποιητή της εργατικής τάξης Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο», ο συγγραφέας αφιερώνει τις επόμενες σελίδες.

Η πρώτη ενότητα του έργου «κλείνει» με την περίοδο της δικτατορία του Μεταξά, 1936 - 1940.

Η Β' ενότητα περικλείει τον πόλεμο του 1940, τη χιτλεροφασιστική κατοχή, την ΕΑΜική Αντίσταση και το ένοπλο χέρι της τον ΕΛΑΣ, την πλούσια δράση της ΕΠΟΝ, τον ηρωικό Δεκέμβρη του 1944, εναντίον της ένοπλης επέμβασης του αγγλικού ιμπεριαλισμού και τη συμφωνία της Βάρκιζας.

Από τον πόλεμο του '40 και το στρατόπεδο της Ακροναυπλίας, όπου κρατούνταν εκατοντάδες κομμουνιστές, φτάνουμε στους πρώτους μήνες της Κατοχής. Από εκεί περνάμε στην εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων στη Σοβιετική Ενωση. Και μετά επανερχόμαστε στην Ελλάδα και την ίδρυση του Εργατικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΕΑΜ) και την ίδρυση του ΕΑΜ, ενώ ξεχωριστή αναφορά γίνεται στους φοιτητές και τους σπουδαστές στον αντιστασιακό αγώνα.

Ακολουθεί η μεγάλη πείνα του χειμώνα 1941 - 1942 και η μάχη που έδωσε μόνο το ΕΑΜ για την αντιμετώπισή της. Ξεχωριστή αναφορά γίνεται στην 8η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που στις αποφάσεις της στηρίχτηκε η ίδρυση του ΕΛΑΣ, η οποία ακολούθησε λίγους μήνες αργότερα. Η ίδρυση του ΕΑΜ Νέων και οι φοιτητικές κινητοποιήσεις το Μάρτη του 1942, ακολουθούν.

Αμέσως μετά το ιστορικό γεγονός της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αλλά και η μεγάλη νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ, που άλλαξε τη ροή του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Η ίδρυση της ΕΠΟΝ και η παλλαϊκή διαδήλωση για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης, είναι τα επόμενα ιστορικά γεγονότα. Ξεχωριστά μιλά για τα «Αετόπουλα» και για την κινητοποίηση ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής.

Η αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ, η συνθηκολόγηση της Ιταλίας, τα πρώτα φύτρα της Λαϊκής Εξουσίας και η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) αποτελούν τα επόμενα κεφάλαια του έργου. Ξεχωριστή όμως είναι η αναφορά στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) και στο Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας, που καταρτίζεται.

Η ηρωική αντίσταση τριών ΕΠΟΝιτών στο κάστρο του Υμηττού και η εκτέλεση των 200 ηρώων κομμουνιστών στην Καισαριανή, ακολουθούν.

Ξεχωριστό κεφάλαιο είναι τα «μπλόκα». Το μπλόκο στο Περιστέρι. Το «Μπιζάνι» στην Καλλιθέα. Το μπλόκο της Κοκκινιάς.

Η ματαίωση των ναζιστικών σχεδίων για επιστράτευση, η μάχη της Σοδειάς, η διάσκεψη του Λιβάνου, η συμφωνία της Καζέρτας και η απελευθέρωση της Αθήνας (12/10/1944), είναι τα κεφάλαια που ακολουθούν.

Η δεύτερη ενότητα ολοκληρώνεται με την επέμβαση των Αγγλων το Δεκέμβρη του 1944 και τη συμφωνία της Βαρκίζας.

Η τρίτη ενότητα (1945-1949) είναι αφιερωμένη στους λαϊκούς αγώνες και φυσικά στη δράση του ΔΣΕ.

Ξεκινάμε με τη δημιουργία του Ενωτικού Αντιφασιστικού Συνδέσμου (ΕΡΓΑΣ), τη δίκη των δωσιλόγων και την αντιφασιστική νίκη των λαών. Αμέσως μετά μαθαίνουμε για την επιστροφή του Νικού Ζαχαριάδη από το Νταχάου και τις τελευταίες στιγμές του Αρη Βελουχιώτη.

Το ιμπεριαλιστικό έγκλημα με την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είναι το επόμενο κεφάλαιο και ακολουθούν τρία σημαντικά συνέδρια: Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το 1ο Συνέδριο της ΕΠΟΝ και το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ. Η αποχή από τις εκλογές και το όργιο τρομοκρατίας που ακολούθησε τη Βάρκιζα, αλλά και η επίθεση στο Λιτόχωρο και το αντιδραστικό, δρακόντειο «Γ' Ψήφισμα».

Φτάνουμε, λοιπόν, στην ίδρυση του ΔΣΕ, την επίθεση στις φυλακές της Σπάρτης και τη δολοφονία του Γιάννη Ζεύγου. Ακολουθούν οι αναφορές στο δόγμα Τρούμαν, στην Ελληνοαμερικάνικη συμφωνία και ξεχωριστά για την πρώτη εκτέλεση των 17 αγωνιστών στην Αίγινα.

Η Μακρόνησος, ο «Βράχος της Ελευθερίας». Η μετατόπιση του κέντρου βάρους της δράσης στην ένοπλη πάλη. Ο «Ριζοσπάστης» εκτός νόμου. Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση. Ο «Αναγκαστικός Νόμος 509», που θέτει - και τυπικά - εκτός νόμου το ΚΚΕ. Μιλά για την ανάπτυξη της δράσης του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, για το Λαϊκό Διδασκαλείο στα Τρόπαια Αρκαδίας.

Ξεχωριστή είναι η αναφορά στη διαφώτιση που γίνεται στο ΔΣΕ και, φυσικά, για τις ηρωικές μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού.

Ακολουθεί η μεγάλη μάχη του Γράμμου, η αναδιαργάνωση του ΔΣΕ, το θέμα του Μάρκου Βαφειάδη. Η μεγάλη μάχη του Καρπενησίου.

Το παιδομάζωμα της Φρειδερίκης και το παιδοσώσιμο των παιδιών των ελεύθερων περιοχών, είναι τα επόμενα κεφάλαια. Αναφορά γίνεται και στη στάση της Γιουγκοσλαβίας απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ.

Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και ο Πωλ Ελυάρ στην Ελεύθερη Ελλάδα, η τελική αναμέτρηση στο Γράμμο και στο Βίτσι και η Πολιτική Προσφυγιά, μαζί με ορισμένα συμπεράσματα για τον αγώνα του ΔΣΕ και την ήττα, αναφέρονται στη συνέχεια.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με αποσπάσματα από δύο σημαντικά ντοκουμέντα για τον αγώνα του λαού μας: από την απολογία του Νίκου Μπελογιάννη στο στρατοδικείο Αθηνών και την αντίστοιχη απολογία του Νίκου Πλουμπίδη.