Μάλι Μάδι, Πρέσπες, Λέσιτς, Γάβρος, Μπίκοβικ, Βίτσι. Ενα διήμερο που έμοιαζε σαν ραντεβού με την ιστορία. Μια παρέα κομμουνιστών περπάτησαν στις περιοχές, όπου δόθηκαν οι τελευταίες μάχες των μαχητών του ΔΣΕ με τους μοναρχοφασίστες. 1948 - 1949. Γράμμος - Βίτσι. Δύο χρόνια ηρωικών αναμετρήσεων. Καθημερινά, ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός αποδείκνυε το μεγαλείο της ψυχής των λαϊκών αγωνιστών. Το μέγα πάθος για τη λευτεριά της πατρίδας από τους νέους κατακτητές, Αγγλους και Αμερικανούς, που στήριζαν τις κυβερνητικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Ιούλης του 1999. Τόπος αναχώρησης η Καστοριά. Πρώτος σταθμός το οροπέδιο στο Μαλι Μάδι. Περπατάμε και στα πρανή του χωματόδρομου, διακρίνουμε με δυσκολία ίχνη που μαρτυρούν ότι στα σημεία εκείνα υπήρχαν πολυβολεία, αμπριά. Εκεί ξαπόσταιναν οι αγωνιστές. Από εκεί πριν 50 χρόνια έδιναν μάχες, έπεφταν νεκροί οι μαχητές του ΔΣΕ. Υστερούσαν αριθμητικά σε δυνάμεις, ήταν όμως ισχυρότεροι, γιατί πάλευαν για τα ιδανικά της λευτεριάς, της ανεξαρτησίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η επιχείρηση "τελική σύγκρουση" έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς. Τα στοιχεία είναι γνωστά. Στη μνήμη των παλιότερων έρχονται μια μια οι πτυχές της ένδοξης ιστορίας. Οι νεότεροι ακούμε με προσοχή. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος της μεγάλης εποποιίας που έγραψαν οι χιλιάδες αγωνιστές μαχητές. Είναι τόσο δύσκολο και συνάμα τόσο εύκολο. Στις φλέβες μας, κυλά αίμα των συγγενών που θυσιάστηκαν για το μέλλον των παιδιών τους, των εγγονών τους, των ανιψιών τους. Το δικό μας μέλλον. Ρίγη συγκίνησης. Ο φακός αποτυπώνει το σήμερα. Αλλού κρανίου τόπος, πέτρες, βράχια. Αλλού τοπία καταπράσινα, όπου οι μυρωδιές από το θυμάρι, τη μέντα, απλώνονται παντού. Ομως, ακόμη και σήμερα υπάρχουν διάσπαρτα, διαβρωμένα από τη σκουριά, σημάδια, που μαρτυρούν τις μάχες που δόθηκαν για μια λεύτερη ζωή, απέναντι στον ισχυρό εχθρό. Κομμάτια από όλμους, κάλυκες από σφαίρες. Για τους μαχητές που μας συνοδεύουν, οι πέτρες, τα δέντρα, είναι κομμάτι της ζωής τους. Κάποιοι από αυτούς, εκεί ερωτεύτηκαν και είχαν ένα λόγο παραπάνω, για να παλέψουν να μείνουν στη ζωή. Αλλοι, εκεί τραυματίστηκαν και εκεί ξαναγεννήθηκαν.

Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, στη Θεσσαλία και αλλού, τα κυβερνητικά στρατεύματα στράφηκαν στο Γράμμο και το Βίτσι, στο τελευταίο, ουσιαστικά, μέτωπο των επιχειρήσεων. Απέναντί τους, βρισκόταν ο ΔΣΕ φανερά εξασθενημένος, χωρίς τη δυνατότητα πραγματοποίησης σοβαρών κινήσεων αντιπερισπασμού και ελάφρυνσης του μετώπου από την ισχυρότατη πίεση του εχθρού. Χωρίς εφεδρείες και με ανοιχτά τα νώτα του από την πλευρά της Γιουγκοσλαβίας.

Η τελική σύγκρουση άρχισε στις 2 Αυγούστου του 1949 και ολοκληρώθηκε στις 30 του μήνα, με την υποχώρηση του ΔΣΕ, που έδωσε τις τελευταίες μάχες του, βασισμένος στο πείσμα και στον ηρωισμό των μαχητών και των μαχητριών του.

Ο κυβερνητικός στρατός έριξε στην τελική σύγκρουση έξι μεραρχίες καταδρομών, δύο ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 14 ελαφρά τάγματα πεζικού, 150 πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, πλήθος αεροπλάνων, 200 άρματα μάχης και άλλα τεθωρακισμένα. Μια δύναμη περίπου 100.000 - 150.000 ανδρών.

Και απέναντι τους ο ΔΣΕ είχε να παρατάξει 8.800 μαχητές στο Βίτσι και 6.500 στο Γράμμο, 45 ορειβατικά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά και 27 αντιαρματικά. Το πολεμικό υλικό δεν επαρκούσε και οι εφεδρείες του ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.

Τη μεγάλη επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού επέβλεπε προσωπικά Αμερικάνος τοποτηρητής. Από τότε η υποδούλωση των κυβερνήσεων στα ξένα αφεντικά γινόταν φανερή με κάθε τρόπο. Τις επιχειρήσεις ενάντια στο ΔΣΕ επέβλεπε από την Καστοριά ο στρατηγός Βαν Φλιτ. Χαρακτηριστική είναι μια φράση του προς τον στρατηγό Παπάγο, που έχει καταγραφεί από ιστορικούς και αποδεικνύει το μέγεθος της εξάρτησης και τις αξιώσεις που είχαν. "Μην ξεχνάτε ότι εμείς είμαστε εκείνοι, που σας κρατάμε στα πόδια σας, δίνοντάς σας όπλα. Και έχουμε την αξίωση να παρακολουθούμε τη χρησιμοποίησή τους ως το τέλος".

Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Πενήντα χρόνια μετά, η Ελλάδα συνεχίζει να δίνει εξετάσεις στους ΑμερικανοΕυρωπαίους επικυρίαρχους. Ο Αμερικάνος τοποτηρητής δεν είναι μόνο στρατιωτικός, όμως έχει τις ίδιες ίσως και μεγαλύτερες εξουσίες. Υπαγορεύει την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα και οι υποτακτικές κυβερνήσεις υλοποιούν τα σχέδια των αφεντικών. Από τότε έχουν και μόνιμη στρατιωτική παρουσία στη χώρα μας. Εχουν βάσεις, στήνουν πολεμικά ορμητήρια.

Στο χέρι μας, είναι να αλλάξει η ρότα της ιστορίας. Να αλλάξουμε τους συσχετισμούς, να οργανώσουμε τους νέους αγώνες, να δημιουργήσουμε τις αναγκαίες εφεδρείες για τη θετική έκβαση του αγώνα σε όφελος του λαού και του τόπου.