Στις 17 του Ιούλη 1936 η ισπανική αντίδραση προχωρά στο στρατιωτικό πραξικόπημα του φασίστα Φράνκο. Τις επόμενες μέρες τάσσονται υπέρ του φασισμού οι στρατιωτικές φρουρές, με την υποστήριξη των φαλαγγιτών, γαιοκτημόνων, αριστοκρατών, μεγαλοαστών και της καθολικής Εκκλησίας. Στο πλευρό τους, ο Χίτλερ με τον Μουσολίνι. Ουσιαστικά, ο εμφύλιος μεταβλήθηκε σε πόλεμο του ευρωπαϊκού φασισμού κατά του ισπανικού λαού. Χιλιάδες προλετάριοι εξεγείρονται. Μέσα σ' αυτό το κλίμα, άρχιζε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος (1936-1939). Ανατριχιαστικές οι φωνές απ' την πλευρά των φασιστών: «Κάτω οι διανοούμενοι», «Ζήτω ο θάνατος». Ο στρατηγός Φράνκο δηλώνει: «Εν ανάγκη θα τουφεκίσω τη μισή Ισπανία!!!».

Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Φράνκο, πεθαίνει ο φυλακισμένος - με την «καρδιά σπασμένη» - Μιγκέλ ντε Ουμαμούνο, φιλόσοφος και συγγραφέας του «Τραγικού αισθήματος της ζωής». Στέλνει στον φασίστα Φράνκο το τελευταίο γράμμα: «Θα νικήσετε στρατηγέ, γιατί έχετε περισσότερη κτηνώδη δύναμη, από όση σας χρειάζεται! Θα νικήσετε, αλλά δε θα πείσετε! Για να μπορέσετε να πείσετε, θα σας χρειαζόταν, αυτό που σας λείπει: Η Λογική και το Δίκιο. Ο αγώνας σας, όμως, ούτε λογικός είναι, ούτε δίκαιος! Το θεωρώ άσκοπο να σας εξορκίσω να σκεφτείτε την Ισπανία... Ζήτω η Δημοκρατία. Ζήτω η εργατική τάξη..». Στις 19 Αυγούστου του 1936, τουφεκίζεται ο ποιητής Λόρκα. Υστατο τραγούδι: «Αίμα που λιώνει στου παραθυριού/ τα κρούσταλλα τις πεταλούδες».

Στην ατμόσφαιρα της φρίκης, η χιτλερική φρανκική αεροπορία, με πρόσταγμα του Φράνκο, βομβαρδίζει ανηλεώς. Καταστρέφεται ολοκληρωτικά η μικρή πόλη Γκουέρνικα στη Βισκάγια, στις 26 Απρίλη 1937. Ο Πικάσο απ' τις πρώτες μέρες του εμφυλίου είχε δηλώσει ότι «η μάχη της Ισπανίας είναι ένας αγώνας της αντίδρασης ενάντια στο λαό, στην ελευθερία». Σ' έναν πίνακαν 3,5Χ7,8 μ., αποκαλύπτει τα δεινά, που προκάλεσε στον άνθρωπο ο φασισμός. Βούλιαξε την Ισπανία σ' έναν ωκεανό θανάτου και πόνου. Ο ποιητής Αραγκόν γράφει: «Γράφω σε μία ερημωμένη χώρα απ' την πανούκλα/. Που μοιάζει με καθυστερημένο εφιάλτη του Γκόγια/. Γράφω στη χώρα που το αίμα παραμορφώνει/. Που δεν είναι παρά σωρός από λύπες/ τραύματα/. Μια αγορά σ' όλους τους ανέμους του την εγκαινιάζει το πλήθος/. Ενα ερείπιο όπου ο θάνατος ασκείται στα ζάρια/. Γράφω στη χώρα που οι χασάπηδες γδέρνουν/. Και βλέπω τα ξύλα να καίνε σα λαμπάδες/. Και βλέπω τα νεύρα, τα εντόσθια, τα οστά....».

Λυγμοί, και φρίκη, όπως την έζησαν και τη ζουν ακόμη και σήμερα πολλοί λαοί σε όλο τον κόσμο: Χιροσίμα - Ναγκασάκι - Βιετνάμ - Χιλή - Σαλβαντόρ - Παλαιστίνη - Γιουγκοσλαβία - Αφγανιστάν - Ιράκ. Αφησαν τα σημάδια της διευρυνόμενης ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας. Απ' τη μικρή πόλη Γκουέρνικα άρχιζε ουσιαστικά ο Β` Παγκόσμιος Πόλεμος. Σήμερα η «νέα τάξη» του αίματος είναι έτοιμη να σπείρει τον όλεθρο. Οπουδήποτε τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα επιτάσσουν: «Στο Μοντεβιδέο τα πεινασμένα παιδιά τρώνε γρασίδι/. Δεν αποκλείεται να το διαβάσατε/ μετά τη διαφήμιση για τις σκυλοτροφές/. Κι όμως το χειρότερο παραμονεύει, σαν ακαριαίο μέλλον» (Αγης Πράτσος).