Ηφιλολογία, που αναπτύσσεται τις τελευταίες μέρες για πλευρές της σχέσης κράτους - ορθόδοξης εκκλησίας έχει ίσως κάποιο νόημα για τους άμεσα ενδιαφερόμενους, όσο η συζήτηση περιορίζεται σε επιμέρους ζητήματα και με προϋπόθεση ότι δε θίγεται το κυρίαρχο πρόβλημα, που είναι η ίδια η σχέση κράτους Εκκλησίας. Οσο, όμως, κυβέρνηση και εκκλησιαστική ηγεσία εμφανίζονται στο δημόσιο στίβο να αντιδικούν για τα ειδικά συμφέροντα που θίγονται, όταν ο ένας μπαίνει στα χωράφια του άλλου, η συζήτηση δεν μπορεί να αφορά το σύνολο της κοινωνίας, αντίθετα λειτουργεί αποπροσανατολιστικά.

Ηκυβέρνηση εμφανίζει ένα δήθεν δημοκρατικό πρόσωπο που στο όνομα της προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων «βάζει χέρι» στη θρησκευτική εξουσία. Από την πλευρά της η Εκκλησία εμφανίζεται τιμητής της ιστορικής συνέχειας του γένους - έθνους - κράτους, όπως αυτή κατασκευάστηκε για τις ανάγκες του κεφαλαίου τότε και καταγράφεται ως αυτονόητο έκτοτε από την κυρίαρχη ιστοριογραφία. Και οι δυο είναι... στα κιλά τους. Παίζουν στο ίδιο παιχνίδι. Τραβούν την προσοχή των θεατών στο εσωτερικό ενός γηπέδου, όταν θα έπρεπε να διαδηλώνουν έξω από αυτό για εντελώς διάφορα πράγματα. Η βασική ταξική αντίθεση μένει στο απυρόβλητο, και οι δύο μονομάχοι διεκδικούν ρόλο Αη-Γιώργη που σκοτώνει το θεριό το οποίο, όμως και αυτό είναι εικονικό.

Το θέμα δίνει αφορμή για διάφορες ανέξοδες μακρού χρόνου συζητήσεις, που να μοιάζουν και αναγκαίες, αφού αρχίζουν από τη φιλοσοφία, περνούν στην ιδεολογία, αγγίζουν την ιστορία και προσγειώνονται στο σήμερα των διαφόρων επιδιώξεων του κεφαλαίου στην εποχή του ιμπεριαλισμού, γίνονται ακόμα πιο συγκεκριμένες στην ερώτηση για το ποια ιδεολογικά δεσμά διασφαλίζουν καλύτερα την κυριαρχία του κεφαλαίου στην προς ανατολάς εδραίωση της επέκτασής του. Κι αυτές οι συζητήσεις, όμως, θα καταλήγουν πάντα σε αδιέξοδο, αφού πάντα αφορούν το εποικοδόμημα και ποτέ τη βάση.

Οσο κι αν η σημερινή σχέση κράτους - Εκκλησίας «νοθεύει» το χαρακτήρα του ίδιου του κράτους ή μπαίνει εμπόδιο στη δράση του για την υλοποίηση των σύγχρονων καθηκόντων του, με όσο το δυνατόν πιο συγκεντρωτικούς όρους, το πρόβλημα δεν είναι από τα άλυτα, για το σύστημα εξουσίας που έχει ανάγκη δίπλα στο βούρδουλα του αστυνόμου να υπάρχει και η αγιαστούρα του παπά. Η «διαχωρισμένη» από το κράτος καθολική εκκλησία δεν εκτελεί λιγότερο καλά το βασικό καθήκον της. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα αναλαμβάνει και προωθημένο ρόλο (π.χ. Πολωνία, ήδη διαφαίνεται κάτι τέτοιο και στο Κόσσοβο).

Για το δημοκρατικό λαϊκό κίνημα παραμένει ανικανοποίητο το αίτημα για πλήρη διαχωρισμό κράτους - Εκκλησίας, αίτημα που έχει λόγο ύπαρξης, πολύ πριν αξιώσει για τους δικούς της λόγους κάποιες ανάλογες ρυθμίσεις και η Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως είναι η μη αναγραφή στις ταυτότητες του θρησκεύματος, ο πολιτικός γάμος και η πολιτική κηδεία κλπ. Μα περισσότερο αναγκαία είναι η μάχη με τον ίδιο τον σκοταδισμό που επιβάλλει το σύνολο της καταπιεστικής αλυσίδας, κρίκοι της οποίας είναι τόσο η Εκκλησία ως δομή που συντηρεί και αναπαλαιώνει τον ιδεαλισμό, όσο και το αστικό κράτος ως μηχανή που διασφαλίζει τη διατήρηση των «θεόσταλτων» καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.