Στους δρόμους του Ανατολικού Βερολίνου - έως το 1990 πρωτεύουσας της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας (ΓΛΔ)- δεν κυκλοφορούν πια τα «λαϊκά αυτοκίνητα» μάρκας «Τράμπαντ», στα καταστήματα τροφίμων δεν υπάρχουν μακριές ουρές για τα είδη, που τότε σπάνιζαν, και στα αστυνομικά τμήματα δε συνωστίζονται δεκάδες πολίτες, για να αποσπάσουν άδεια εξόδου από την πόλη ή τη χώρα.

Τώρα, κυκλοφορούν «Μερσεντές» ή αυτοκίνητα, που λαμποκοπούν, από διάφορες δυτικές μάρκες, τα είδη τροφίμων, ρουχισμού και άλλης ανάγκης προσφέρονται σε αφθονία. Αδειες ταξιδιών δε χρειάζονται, και σε πολλά σημεία της πόλης έχουν στηθεί γιαπιά ή ορθώνονται νέα έτοιμα οικοδομικά συγκροτήματα - μόνο που ανήκουν κατά κανόνα σε δυτικογερμανικές ή άλλες δυτικές τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες, σούπερ μάρκετ και σε πολυεκατομμυριούχους (και πάλι Δυτικούς) ιδιώτες.

Κυκλοφορούν, επίσης, δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά πάσης φύσης και είναι στημένα αρκετά τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια, που, όσο και αν προσπαθούν να φαίνονται ουδέτερα και ανεξάρτητα, στην ουσία, υμνολογούν τη «νέα τάξη πραγμάτων» και τη μονοκρατορία των ΗΠΑ στον κόσμο - πράγματα, κατά τη γνώμη τους, ιδεώδη και αταλάντευτα.

Ελευθερία, λοιπόν, και ευδαιμονία! Τι άλλο θέλουν οι άνθρωποι και διαρκώς μουρμουρίζουν; Γιατί δεν ενώνονται «οι Ανατολικοί με τους Δυτικούς», αλλά δέκα χρόνια μετά την κρατική ένωση (ή προσάρτηση) εξακολουθούν να έχουν ένα τείχος μεταξύ τους;

Το βασανιστικό αυτό πρόβλημα απασχολεί ιδιαίτερα πολιτικούς και συγγραφείς διαφόρων ειδικοτήτων, όπως και δυτικά φιλοκομματικά ινστιτούτα. Οχι λίγοι απ' αυτούς τους ενδιαφερομένους πιστεύουν ότι η απάντηση είναι απλή, αρκεί να τα φορτώσουν όλα στο «παλιό καθεστώς», που, τάχα, δεν είχε συνηθίσει ή δεν επέτρεπε στους υπηκόους του να σκέφτονται αβίαστα και ελεύθερα.

Υπάρχουν, ωστόσο, και αντικειμενικοί αναλυτές, που ήταν μάλιστα αντιπολιτευόμενοι στο «παλιό καθεστώς», οι οποίοι βλέπουν την πραγματικότητα και δεν κρύβουν το κεφάλι στην άμμο σαν τη στρουθοκάμηλο.

Ενας τέτοιος, από αρκετά άλλα παραδείγματα, είναι ο Φρίντριχ Σορλέμερ, διευθυντής σπουδών της Ευαγγελικής Ακαδημίας της πόλης Βίτενμπεργκ (Ανατ. Γερμανία). Σε πρόσφατο συνέδριο, οργανωμένο από το ίδρυμα Φρίντριχ Εμπερτ και τη Φιλοσοφική -Πολιτική Ακαδημία του SPD, με θέμα «Βασικές αξίες της Δημοκρατίας του Βερολίνου», δηλαδή της σημερινής ενωμένης Γερμανίας, έδωσε τη σωστή απάντηση στο κεντρικό ζήτημα: «Τι με ωφελεί η ελευθερία» - είπε - «στην οποία δεν μπορώ να αγοράσω τίποτα και στην οποία δεν είμαι πια τίποτα, γιατί δε με χρειάζεται κανείς;». Εννοούσε, φυσικά, τα εκατομμύρια των Γερμανών ανέργων. Εύστοχη, επίσης, η απάντησή του στο ζήτημα της συνταγματικής προστασίας της «αξιοπρέπειας του ανθρώπου» (άρθ. 1 του Συντάγματος). Οχι - είπε - στην πραγματικότητα, δεν είναι απαραβίαστη η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αλλά της ιδιοκτησίας με όλες τις ολέθριες συνέπειες. Κατηγόρησε μεν τη ΓΛΔ ότι είχε μεταβάλει τους ανθρώπους σε «ιδιοκτησία του κράτους», αλλά το σημερινό «ιδεώδες της ελευθερίας» δημιουργεί «κοινωνικό ψύχος».

Ο καπιταλισμός παράγει συνεχώς νέα κοινωνική αδικία και υπάρχει ανάγκη της υπέρβασης σε νέα μοντέλα «κοινωνικής δικαιοσύνης», είπε.

Ενα δεύτερο, επίσης πρόσφατο παράδειγμα, αντικειμενικής κρίσης αποτελούν τα αποτελέσματα μελέτης των κοινωνικών ερευνητών του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ, που δημοσιεύονται στον «Τάγκες - Σπίγκελ» του Βερολίνου (19/11) και δίνουν απάντηση στο σλόγκαν «ατελείωτη ένωση». Η εφημερίδα αναφέρει επώνυμα τον ερευνητή του Ινστιτούτου Ντέτλεφ Πόλακ, αρχικά θεολόγο στη Λειψία, που μετεκπαιδεύτηκε σε κοινωνιολόγο και μετά την «ένωση» έγινε καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο «Βιαντρίνα». Γιατί δεν είναι ευχαριστημένοι οι Ανατολικοί - σ' αυτό ο κ. Πόλακ δίνει, μεταξύ άλλων, την εξής απάντηση: «Δεν είναι ούτε η κοινωνικοποίηση της ΓΛΔ ούτε η συνήθεια στο δεσποτικό κράτος, που μπορεί να εξηγήσει η σημερινή νοοτροπία πολλών ανθρώπων, που στερούνται την πρόνοια του κράτους, που επιδιώκουν αρμονία και που δε βρίσκουν το δρόμο στη σημερινή κοινωνία του σπρωξίματος, που χαρακτηρίζεται από την ανταγωνιστική σκέψη... Πολλοί νιώθουν ότι στη νέα κοινωνία δεν τους μεταχειρίζονται ισάξια... Η έγκριση από τους ανθρώπους των αρχών της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, του κομματικού πλουραλισμού, της ελεύθερης έκφρασης γνώμης ανέρχεται σε Ανατολή και Δύση σε ένα ποσοστό 90%. Αλλά, όταν πρόκειται για την κρίση της υπαρκτής δημοκρατίας, της δημοκρατίας που βίωσαν, τότε μόνο το 50% των Ανατολικογερμανών είναι ευχαριστημένοι... Το βίωμα της ανεργίας, που μπήκε σχεδόν σε κάθε οικογένεια, έγινε αποφασιστικό για το κλίμα (που υπάρχει). Περίπου οι μισοί Ανατολικογερμανοί σε ηλικία μεταξύ 18 και 60 έχουν τέτοιες εμπειρίες. Επίσημα το ποσοστό της ανεργίας ανέρχεται σε 17%, αλλά ο Πόλακ συνυπολόγισε και την καλυμμένη ανεργία και φθάνει στο ποσοστό του 30%?.

Είναι κι άλλα που αναφέρει ο κ. Πόλακ, όπως και άλλοι αντικειμενικοί παρατηρητές, που έτσι εξηγούν την αντίληψη ότι το Τείχος «ξαναχτίζεται», αόρατο, αλλά υπαρκτό και διαρκώς μπαίνουν νέα αγκωνάρια για να υψώνεται.

Δε θέλει φιλοσοφία για να αντιληφθεί κανείς ότι οι χιλιάδες επιστήμονες της ΓΛΔ, που οι γνώσεις τους ρίχτηκαν στο καλάθι των αχρήστων και αυτοί διώχτηκαν από τις υπηρεσίες τους, είναι αδύνατο και πάντως πολύ δύσκολο να πουν «ευχαριστώ» στο νέο καθεστώς.

Και σαν να μην φθάνουν αυτά, και αρκετά άλλα, ανακοινώθηκε στις 23 Νοέμβρη η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Καλσρούης για τις νόμιμα αγορασμένες πριν από δεκαετίες από τους Ανατολικούς ιδιοκτησίες των Γερμανών, που είτε κατοικούσαν από δεκαετίες στη Δυτική Γερμανία είτε εγκατέλειψαν μεταπολεμικά την Ανατολική Γερμανία. Θα χρειαζόταν, βέβαια, Σολομώντας για να βγάλει μια απόφαση που να ικανοποιεί και τα δύο μέρη και η οποία να μην καταφέρεται σαν ρόπαλο στο κεφάλι των Ανατολικογερμανών ιδιοκτητών, που είναι κάμποσες χιλιάδες. Η απόφαση ορίζει ότι οι ιδιοκτησίες αυτές θα επιστραφούν στους παλιούς ιδιοκτήτες, εφόσον αγοράστηκαν μετά την αντικατάσταση του Ερικ Χόνεκερ (18 Οκτώβρη 1989) από την ηγεσία του κράτους της ΓΛΔ. Υπάρχουν χιλιάδες πολίτες - απλοί πολίτες και όχι «προνομιούχα στελέχη» του σοσιαλιστικού καθεστώτος - που με καλή πίστη και σε αρκετά υψηλή τιμή αγόρασαν σπίτια για να κατοικήσουν με τις οικογένειές τους αρκετά χρόνια πριν τις 10/10/1989. Και μια και τα σπίτια αυτά ήταν εγκαταλειμμένα από τους παλιούς, οι νέοι ιδιοκτήτες κατέβαλαν σημαντικά ποσά για να τα εκσυγχρονίσουν, να τα κάνουν κατοικήσιμα και άνετα. Αυτοί οι νέοι ιδιοκτήτες δεν είχαν το δικαίωμα να αγοράσουν και τα οικόπεδα, γιατί η γη τότε θεωρούνταν λαϊκή ιδιοκτησία. Μόνο να τη νοικιάσει μπορούσε κανείς. Ομως, με νόμο της προτελευταίας κυβέρνησης Χανς Μόντρο της ΓΛΔ, επιτράπηκε και η αγορά του οικοπέδου (Νόμος Μόντρο του Μάρτη 1990). Αυτοί και πολλοί άλλοι θα κληθούν μετά την απόφαση της Καλσρούης να επιστρέψουν τις ιδιοκτησίες τους στους παλιούς ιδιοκτήτες ή αν τύχει και συμβιβαστούν θα πληρώσουν σημαντικά χρηματικά ποσά - εφόσον τα έχουν - για να μην πεταχτούν στο δρόμο.

Από τις αντιδράσεις στον Τύπο, διαπιστώνει κανείς ότι στις παλιές κατηγορίες Ανατολικών προστέθηκε τώρα μια άλλη μεγάλη κοινωνική ομάδα αγανακτισμένων πολιτών, που σίγουρα θα βάλουν και αυτοί το λιθάρι τους στο νέο Τείχος που εξακολουθεί να χωρίζει τους Γερμανούς Ανατολής και Δύσης.

Θα ήταν, ωστόσο, εσφαλμένη εκτίμηση της κατάστασης να νομιστεί ότι ο διαχωρισμός είναι μόνο γεωγραφικός, ότι η διαχωριστική γραμμή περνάει ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία. Η γραμμή διαχωρισμού είναι και ταξική. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα, για να γίνει κατανοητός ο ταξικός διαχωρισμός. Τις τελευταίες μέρες του Νοέμβρη, έγινε πολύς θόρυβος για την υπό χρεοκοπία μεγάλη οικοδομική επιχείρηση «Φίλιπ Χόλτσμαν», με παράδοση πάνω από δεκάδες χρόνια δραστηριότητα και προσωπικό γύρω στις 60.000 στη Γερμανία και αλλού.

Μαζί με τη γνωστή και στην Ελλάδα «Χόχτιφ», αποτελεί έναν από τους δύο γίγαντες της οικοδομικής βιομηχανίας με παγγερμανική και διεθνή δραστηριότητα. Η «Φίλιπ Χόλτσμαν» σημείωσε το 1998 συνολικό τζίρο, από τις δραστηριότητες, 9,7 δισεκατομμύρια μάρκα, έχει, όμως, υποχρεώσεις στις 27 δανείστριες τράπεζες ύψους 7,5 δισ. μάρκων. Μια από τις τράπεζες αυτές είναι η Ντόιτσε Μπανκ. Με το αιτιολογικό ότι με τη χρεοκοπία της «Φίλιπ Χόλτσμαν» θα βρεθούν στους δρόμους χιλιάδες οικοδόμοι, έσπευσαν σε βοήθειά της ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ και -με τη μεσολάβησή του - οι πιστώτριες τράπεζες. Αποτέλεσμα των πολύωρων διαπραγματεύσεων υπήρξε η απόφαση να τεθεί στη διάθεση της μεγαλοεπιχείρησης ένα ποσό 4,3 δισ. μάρκων για να «εξυγιανθεί» ο οικοδομικός κολοσσός και να σωθούν οι θέσεις εργασίας. Για τον ίδιο σκοπό, ο καγκελάριος ανέλαβε την υποχρέωση να διαθέσει στην εταιρία «Χόλτσμαν» ένα ποσό 250 εκατομ. μάρκων, και, ευτυχής για την έκβαση των διαπραγματεύσεων, ανήγγειλε στους συγκεντρωμένους έξω από την έδρα του συγκροτήματος στη Φρανκφούρτη του Μάιν ότι τώρα πια οι 17.000 (γερμανικές) θέσεις εργασίας «είναι όσο είναι ανθρώπινο δυνατό εξασφαλισμένες».

Χειροκροτήματα και αισθήματα ανακούφισης από διάφορες πλευρές συνόδευσαν την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων - μάλιστα και στο Μπούντεσταγκ ακούστηκαν επιδοκιμασίες από τους ομιλητές των κυβερνητικών και αντιπολιτευτικών κομμάτων. Δεν πρόφτασε, όμως, να σιγάσει ο ήχος από τις επιδοκιμασίες αυτές και άρχισαν τα πρώτα ερωτηματικά, οι πρώτοι αρνητικοί σχολιασμοί. Ετσι, διαβάζουμε στη «Νόιες Ντόιτσλαντ» (26/11): «Ο Χόλτσμαν θέλει να αρχίσει αμέσως με την εξυγίανση. Από τα 37 υποκαταστήματα στη Γερμανία, θα κλείσουν σύντομα τα πρώτα απ' αυτά και μεσοπρόθεσμα θα μείνουν τελικά σε λειτουργία μόνο 14. Ετσι, θα διαγραφούν 3.000 από τις 17.000 θέσεις εργασίας στο εσωτερικό. Αυτό το δήλωσε ο προϊστάμενος της διοίκησης της (εταιρίας) «Χόλτσμαν», Χάινριχ Μπίντερ. Μετά απ' αυτό, το συνδικάτο των οικοδόμων της Σαξωνίας δήλωσε με ανησυχία ότι οι 3.000 υπό απόλυση θα είναι οικοδόμοι από την Ανατολική Γερμανία.

Πικρία και διαμαρτυρία διατύπωσε και ο πρόεδρος του Κεντρικού Συνδέσμου των μεσαίων επιχειρήσεων οικοδόμων Μάριο Οχόβεν, λέγοντας:

«Αν τα κοντσέρν στο μέλλον μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και τελικά έρχεται το κράτος και βοηθάει με 250 εκατ. μάρκα, αυτό δεν μπορεί να είναι το νόημα της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς».

Ακόμα εντονότερη η απορία και διαμαρτυρία της διοίκησης του Κεντρικού Συνδέσμου: Μπροστά στη χρεοκοπία 8.000 μεσαίων επιχειρήσεων μέσα στο 1998, «δεν υπάρχει καμία κατανόηση για τη διάθεση χρημάτων από τους φόρους (από το Δημόσιο) για το μεγάλο κοντσέρν».

Και το τελευταίο, που εξηγεί πειστικά ότι η διαχωριστική γραμμή δεν είναι γεωγραφική, αλλά ταξική: Μπροστά στο φόβο να μείνουν άνεργοι, οι οικοδόμοι της «Χόλτσμαν» αναγκάστηκαν να δηλώσουν ότι ως τις 31 Ιούνη 2001 θα δουλεύουν 43 αντί για 39 ώρες τη βδομάδα χωρίς πρόσθετη αμοιβή και ότι δέχονται μείωση των ημερομισθίων.