Το βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936, σε έκτακτο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως δημοσιευόταν διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά, το οποίο τοιχοκολλήθηκε και σε κεντρικά σημεία της Αθήνας και του Πειραιά. Το διάγγελμα ανέφερε: «Η Κυβέρνησις (...) προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως, εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ' άπασαν την χώραν, και την διάλυσιν της Βουλής».

Η μεταξική δικτατορία ήταν γεγονός. Τα πρώτα διατάγματά της προέβλεπαν: Την αναστολή των διατάξεων 8 άρθρων του Συντάγματος σε όλο το κράτος, τη διάλυση της Βουλής και την επιστράτευση των εργαζομένων σε υπηρεσίες «δημοσίας ωφελείας» (σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κ.ά.).

Ηταν μια ακόμα δικτατορία που εξυπηρετούσε την ανάγκη της αστικής τάξης να θωρακίσει περισσότερο την εξουσία της, σε συνθήκες όξυνσης των ενδοαστικών αντιθέσεων και ενόψει του επερχόμενου Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ταυτόχρονα, υπήρχε και ο φόβος του εργατικού - λαϊκού κινήματος, του ΚΚΕ, εναντίον των οποίων ελήφθησαν αμέσως σκληρά μέτρα.

Το κεφάλαιο στήριξε άμεσα τη δικτατορία και με τη συμμετοχή εκπροσώπων του στις κυβερνήσεις της. Η αντίδραση των αστικών κομμάτων κατά της δικτατορίας ήταν γενικά αναιμική. Αλλωστε, το σύνολό τους είχε στηρίξει την απόφαση του βασιλιά να αναθέσει την πρωθυπουργία στον Μεταξά, νωρίτερα το 1936, παρόλο που ηγούνταν ενός μικρού κοινοβουλευτικά κόμματος.

Το ΚΚΕ υπήρξε ο βασικός, ο ταξικός αντίπαλος της 4ης Αυγούστου. Ηταν άλλωστε και το μόνο που προειδοποιούσε τον λαό για τον κίνδυνο της δικτατορίας. Σε απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ τον Ιούνη 1936 αναφερόταν: «...το Κομμουνιστικό Κόμμα καλεί όλες τις Οργανώσεις και όλο τον εργαζόμενο λαό στην πιο ανειρήνευτη πάλη για τη ματαίωση των καθημερινών φασιστικών μέτρων, για το χάλασμα των φασιστικών δικτατορικών σχεδίων των Μεταξά - Σκυλακάκη, εκπροσώπων της μοναρχίας, της ντόπιας πλουτοκρατίας και των ξένων ληστών».

Η δικτατορική κυβέρνηση ξεσπά με μανία στο ΚΚΕ και την ΟΚΝΕ, με στόχο την πολιτική και ηθική τους εξόντωση, μαζί και σε ορισμένους συνεργαζόμενους με το ΚΚΕ. Προχωρά άμεσα στη θέσπιση αντικομμουνιστικού νομικού πλαισίου. Στις 12 Αυγούστου 1936 συγκροτήθηκε το υφυπουργείο της Δημόσιας Ασφάλειας. Δυο μέρες μετά, στη θέση του υφυπουργού διορίστηκε ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, ο οποίος αποτέλεσε την «ψυχή» της αντικομμουνιστικής δράσης.

Μετά από περίπου έναν μήνα (18 Σεπτέμβρη) δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο ΑΝ 117/1936 «Περί μέτρων προς καταπολέμησιν του κομμουνισμού και των εκ τούτου συνεπειών», ο οποίος πήρε τη θέση του περιβόητου «Ιδιώνυμου» του Ελ. Βενιζέλου, εισάγοντας και νέα «εγκλήματα», επικυρώνοντας την κατάργηση των λαϊκών ελευθεριών και δίνοντας στη δικτατορία τη «νόμιμη» δυνατότητα να διώκει κόμματα, κοινωνικές οργανώσεις και φορείς, ιδέες, συγγραφείς, αλλά και βιβλία, κατά το πρότυπο των φασιστικών καθεστώτων.

Ενα από τα βασικά μέσα που χρησιμοποίησε η 4η Αυγούστου ενάντια στο ΚΚΕ και την ΟΚΝΕ ήταν η «δήλωση μετανοίας», ο εξαναγκασμός δηλαδή των πολιτικών κρατουμένων να αποκηρύξουν ενυπόγραφα τις ιδέες και το Κόμμα τους.

Το πρώτο μεγάλο χτύπημα στον παράνομο μηχανισμό του δέχτηκε το ΚΚΕ τον Σεπτέμβρη του 1936, όταν συνελήφθη ο ΓΓ της ΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης. Αμέσως μεταφέρθηκε στην Ασφάλεια Πειραιά. Στις 22 Νοέμβρη 1936 μεταφέρθηκε στις φυλακές Κέρκυρας και από κει, το 1940, στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας. Η επίθεση στο ΚΚΕ κορυφώθηκε την περίοδο λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με μαζικές συλλήψεις μελών της ΚΕ και του ΠΓ του Κόμματος.

Κατά την τετράχρονη μεταξική δικτατορία, χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες πέρασαν από τις φυλακές και τις εξορίες. Στο ξεκίνημα του ιταλοελληνικού πολέμου οι κρατούμενοι και εξόριστοι κομμουνιστές ανέρχονταν σε περίπου 2.000 άντρες και γυναίκες. Πολλοί πέθαναν ή αρρώστησαν βαριά έγκλειστοι ή εξόριστοι, άλλοι παραδόθηκαν από το καθεστώς στους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές, ανάμεσά τους και ο Ν. Ζαχαριάδης.