Το 1946 ήταν η χρονιά κατά την οποία συντελέστηκαν σημαντικά γεγονότα, άμεσα συναρτημένα με τη δημιουργία του ΔΣΕ. Στις 12 - 15 Φλεβάρη, ακριβώς ένα χρόνο μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, συνήλθε η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία, έστω και με αντιφάσεις και καθυστέρηση, ήταν εκείνη που αποφάσισε τη διεξαγωγή του ένοπλου αγώνα.

Ακολούθησε επίθεση ομάδας ανταρτών στο σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο, τη νύχτα της 30ής προς 31η Μάρτη 1946, ανήμερα των βουλευτικών εκλογών. Στις 26 Οκτώβρη 1946 έγινε σύσκεψη των αντάρτικων ομάδων στην τοποθεσία Τσούκα (το σημερινό Φωτεινό), στα Αντιχάσια, και αποφασίστηκε η ίδρυση Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, το οποίο με τη σειρά του, στις 27 Δεκέμβρη, αποφάσισε την ονομασία των αντάρτικων Σωμάτων σε ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Οι διωγμοί χιλιάδων ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών, που αναγκάστηκαν να βγουν στα βουνά και άλλοι να πάρουν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, η αθώωση και οργανική ενσωμάτωση των ταγματασφαλιτών και όλων των υπόλοιπων δοσιλογικών οργανώσεων στους ένοπλους και διοικητικούς μηχανισμούς του κράτους, η παρουσία χιλιάδων του βρετανικού στρατού στην Ελλάδα και μετά το 1945, όλα αυτά και άλλα μαζί, αποτελούσαν όρους για την καπιταλιστική ανασύνταξη και ανασυγκρότηση, μετά από τις μεγάλες καταστροφές του πολέμου, τη μαύρη αγορά και τις άλλες συνέπειες.

Η πρώτη ένοπλη απόπειρα να χτυπηθεί το λαϊκό κίνημα, προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες οργάνωσης της αστικής εξουσίας, ήταν το Δεκέμβρη του 1944. Παρά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η αστική τάξη γνώριζε ότι το ΕΑΜικό κίνημα είχε αφήσει παρακαταθήκες. Μπροστά στο δίλημμα «υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση», το λαϊκό κίνημα επέλεξε το δεύτερο δρόμο.

Ο ΔΣΕ είναι η πιο τρανή απόδειξη ότι οι κοινωνικές αντιθέσεις δεν χωράνε στα ιδεολογήματα της λεγόμενης «εθνικής ομοψυχίας» και της κατάργησης των ταξικών διαχωριστικών γραμμών. Ο ΔΣΕ έσωσε την τιμή του λαού και του ΚΚΕ.

Χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες έδωσαν και την τελευταία ικμάδα των δυνάμεών τους, για να πάρει σάρκα και οστά η εποποιία του ΔΣΕ, πολεμώντας και περπατώντας μερόνυχτα, συχνά δίχως τροφή, πολλοί και ξυπόλητοι, στους πάγους και τις θύελλες. Ο ΔΣΕ ήταν λαϊκός στρατός. Η ΕΑΜική Αντίσταση στην Κατοχή και η κρίσιμη, αντικειμενικά ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη, είχαν αφήσει μεγάλη αγωνιστική κληρονομιά στη λαϊκή συνείδηση, στις μορφές οργάνωσης και πάλης.

Η δράση του ΔΣΕ αποτελεί την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Το αστικό κράτος γνώρισε τον πιο μεγάλο μέχρι σήμερα κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξή του. Αυτά τα γεγονότα καταδεικνύουν και τις μεγάλες δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει ο ΔΣΕ.

Χρειάστηκαν πολύχρονοι αγώνες του λαϊκού και πρώτα απ' όλα του κομμουνιστικού κινήματος, για να σπάσει το φράγμα της σιωπής, της αγνόησης και της αναίσχυντης διαστρέβλωσης της Ιστορίας, για να κατακτηθούν βήμα βήμα η αναγνώριση και η αντικειμενική τοποθέτηση του αγώνα του ΔΣΕ. Για να κατανοηθεί πως ο ένοπλος αγώνας του λαού μας στα χρόνια 1946 - 1949 δεν ήταν απλώς ένας αγώνας δίκαιος, αλλά αγώνας ταξικός, αντιιμπεριαλιστικός.

* Στην ιστοριογραφία έχει κατοχυρωθεί σαν ημέρα ίδρυσης του ΔΣΕ η 28 Οκτώβρη, όμως, το ντοκουμέντο με την διαταγή για την ίδρυση του αρχηγείου των ανταρτών έχει ημερομηνία 26 Οκτώβρη.