Κυριακή 20 Μάη 2001
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 6
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Για την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση

Ομιλία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέκας Παπαρήγα κατά την παρουσίαση του βιβλίου της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη «Συνωμοτική παγκοσμιοποίηση»

Η Αλέκα Παπαρήγα, αφού αναφέρθηκε στην αρχή της ομιλίας της στο βιβλίο, (βλέπε το θέμα «Η σημασία της έκδοσης και η σημαντική συμβολή της σε μια γενικότερη, αναγκαία συζήτηση»), τόνισε στη συνέχεια τα εξής.

Πόσο νέα είναι η αποκαλούμενη παγκοσμιοποίηση, ποια είναι η ουσία της, ο χαρακτήρας της;

Η αποκαλούμενη παγκοσμιοποίηση δεν είναι ούτε νέα, ούτε παλιά. Εκφράζει την ιστορική εξέλιξη ενός συγκεκριμένου κοινωνικοοικονομικού συστήματος, του καπιταλιστικού. Οι απαρχές της διεθνοποίησης της δράσης του κεφαλαίου με τη μια ή την άλλη μορφή, βρίσκονται στο 16ο αιώνα, πιο καθαρά στο 18ο. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τη διεθνή κυκλοφορία εμπορευμάτων, κεφαλαίου, ως παγκόσμια δηλαδή αγορά. Καπιταλισμός ίσον ανάγκη του κεφαλαίου να διευρύνει τη δράση του, να ξεπερνά τα όρια της εθνικής αγοράς. Οχι γιατί η εθνική αγορά εξαντλεί τα όρια των κερδών, αλλά γιατί το πρόσθετο κέρδος είναι ο μόνιμος και αδιαπραγμάτευτος στόχος, που γίνεται ακόμα πιο έντονος καθώς η διεθνής καπιταλιστική οικονομία έχει αναπόσπαστο γνώρισμά της τον ανελέητο ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό, το κυνήγι της ηγετικής ή ηγεμονικής θέσης από μια χώρα ή μια ομάδα χωρών.

Αν η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση ιδωθεί ως εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος σε διεθνή πλαίσια, τότε μπορεί να αντιμετωπιστούν και ορισμένα μεθοδολογικού χαρακτήρα προβλήματα, προκειμένου να ερμηνευτούν σύγχρονα φαινόμενα, και κατά συνέπεια να μελετηθούν ακόμα πιο βαθύτερα.

Η τελευταία 10ετία


Είναι γεγονός ότι, ιδιαίτερα την τελευταία 10ετία, η διεθνής δράση του κεφαλαίου, και μαζί του των όπλων, των στρατών, των μηχανισμών βίας, έχει πάρει έναν αλματώδη χαρακτήρα, εξαιτίας δύο κύριων παραγόντων: Ο ένας συνδέεται με παλινόρθωση των καπιταλιστικών σχέσεων σε ένα μεγάλο μέρος της Γης, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, με την ανατροπή δηλαδή που σημειώθηκε στο σοσιαλιστικό σύστημα. Ο άλλος παράγοντας σχετίζεται με τη μεγάλη συσσώρευση του κεφαλαίου.

Θέτω απλώς ένα ζήτημα σαν ερώτημα, δε σκοπεύω να το απαντήσω εδώ, απλώς θυμίζω, ότι μια πρώτη απάντηση έχει δοθεί από το ΚΚΕ, που θέλει όμως παραπέρα εμβάθυνση και συνέχεια.

Η αλματώδης, τα τελευταία χρόνια, διεθνοποίηση της δράσης του κεφαλαίου προήλθε μόνον ή κατά βάση από την ανατροπή του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων, ή η ανατροπή αυτή συνέβη ακριβώς λόγω της επιθετικής και κατά συνέπεια υπονομευτικής δράσης του κεφαλαίου σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών;

Οπωσδήποτε η απάντηση δε βρίσκεται στο να επιλέξει κανείς τη μια πλευρά του ερωτήματος, το ένα σκέλος του, σίγουρα υπάρχει αλληλοδιαπλοκή των δύο αυτών παραγόντων, κοντά και στους εσωτερικούς παράγοντες, που ίσως δεν έχει επαρκώς φωτιστεί σε όλα τα επίπεδα και τις εκφράσεις της.

Οι πιο αξιοπρόσεκτες γενικές τάσεις

Επιτρέψατέ μου να αναφέρω εκείνα τα στοιχεία που μπορεί κανείς να τα δει ως ορατές, κατά κάποιο τρόπο νέες, όχι όμως απρόβλεπτες, πλευρές, την εξέλιξη της καπιταλιστικής διεθνοποίησης.

1. Εμφανίζεται δυσκολία αναπαραγωγής του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου. Η φάση αναζωογόνησης και ανόδου στην κυκλική κρίση δε συνοδεύεται από τη βελτίωση του επιπέδου ζωής.

2. Εγκαταλείπεται η διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος με τη μορφή εκτεταμένης κρατικής ιδιοκτησίας στη βιομηχανία, στις μεταφορές, στις τηλεπικοινωνίες, στο χρηματοπιστωτικό τομέα, στον τουρισμό, και μαζί εγκαταλείπεται η πολιτική για γενικευμένες κοινωνικές παροχές. Η επιλογή αυτή αφορά τόσο την κλασική νεοφιλελεύθερη διαχείριση όσο και τη σοσιαλδημοκρατική, που σε μια ορισμένη περίοδο ταυτίστηκε με την επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας του κράτους.

Υπάρχουν φαινόμενα, γεγονότα, εξελίξεις που σήμερα πραγματικά προκαλούν όσο ποτέ τους λαούς, συνιστούν μια πρωτόγνωρη βαρβαρότητα, που ίσως δεν έχει να ζηλέψει πολλά από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τηρουμένων των αναλογιών. Μια άγρια επίθεση χωρίς προσχήματα, ή με διάτρητα ακόμα από την πρώτη ματιά προσχήματα. Ο κυνισμός που επιδεικνύεται σε βάρος των συνόρων, του δικαιώματος κάθε λαού να καθορίζει το παρόν και το μέλλον του δεν έχει ηθική μόνο διάσταση, αποτελεί μαρτυρία πού πάνε τα πράγματα, αν οι λαοί δεν καταφέρουν να ανατρέψουν τη σημερινή κατάσταση.

Αρκετά από αυτά τα γεγονότα με πολύ γλαφυρό τρόπο αναφέρονται στο βιβλίο που σήμερα παρουσιάζεται.

Λόγου χάρη, η διάτρητη και προκλητική προπαγάνδα με βάση την οποία τεκμηριώνεται η στρατιωτική επέμβαση στο εσωτερικό χωρών με πρόσχημα τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων με το επιχείρημα της πάταξης της τρομοκρατίας.

Ο παραμερισμός του Διεθνούς Δικαίου που διαμορφώθηκε στον 20ό αιώνα, το οποίο αποκρυστάλλωνε ένα διαφορετικό συσχετισμό δύναμης, με ορισμένα θετικά σημεία για τους λαούς και τις χώρες που επιθυμούσαν να το εφαρμόσουν, να το υπερασπιστούν.

Δε χρειάζεται να πούμε πολλά, αρκεί να θυμηθούμε τα επιχειρήματα για τον πόλεμο κατά της Γιουγκοσλαβίας, το ψευτοκράτος της Βοσνίας, την άμεση παρέμβαση του ΝΑΤΟ αλλά και ευρωπαϊκών δυνάμεων στις εκλογές στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, στο σχηματισμό κυβερνήσεων, τη συγκρότηση μισθοφορικών στρατευμάτων που θα εισβάλλουν στο εσωτερικό χώρο χωρίς καν να ερωτηθούν τα Κοινοβούλια, ένας θεσμός πολύ καταξιωμένος στη συνείδηση και στις επιλογές αυτών που υπερασπίζονται την αστική δημοκρατία.

Ολα αυτά τα γεγονότα, και άλλα πολλά που παραλείπω και που είναι πολύ σπουδαία, όπως, η αυξανόμενη φτώχεια στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η διογκούμενη παγκόσμια φτώχεια, η ανεργία, η έλλειψη νερού, το θάψιμο αγροτικών προϊόντων ενώ ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας πεινάει, αλλά και τα θανατηφόρα σχέδια των ΗΠΑ για αντιπυραυλικό σύστημα. Ολα δεν μπορεί να νοηθούν ως φαινόμενα έξω από το χαρακτήρα του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος, έξω από το γεγονός ότι ο ίδιος ο καπιταλισμός βρίσκεται στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Αν αποσπαστούν τα νέα φαινόμενα, ή τουλάχιστον όλα όσα θεωρούνται νέα από την ουσία τους, τότε είναι πιθανό να πελαγοδρομήσουμε, να βρεθούμε σε ένα πλήθος ερωτημάτων που ακόμα και αν βρούμε απαντήσεις, δε θα είναι εναρμονισμένες με τις τάσεις και τις εξελίξεις.

Οι νέες τεχνολογίες

Θα φέρω ένα παράδειγμα: Το ζήτημα της έκρηξης στην ανάπτυξη και την αρκετά πλατιά εφαρμογή των νέων τεχνολογιών. Ο επιστήμονας, ή καλύτερα να πούμε οι επιστήμονες, που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξή τους, μπορεί να βλέπουν το ζήτημα αυτό σε μια σχετική ή και απόλυτη αυτονομία. Το ίδιο όμως το φαινόμενο δεν μπορεί να διερευνηθεί όχι μόνο έξω από την καπιταλιστική χρήση τους, αλλά ούτε και έξω από το σκοπό για τον οποίο ενθαρρύνεται και χρηματοδοτείται η κρατική και ιδιωτική έρευνα. Οι νέες τεχνολογίες δεν υποδηλώνουν τίποτε άλλο παρά τη σοβαρή προσπάθεια που γίνεται για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στα πλαίσια του καπιταλισμού, επομένως έχει εξήγηση η αντικοινωνική τους χρήση. Υπάρχουν πολλά στοιχεία και αποδείξεις που δείχνουν ότι η έμφαση στη γενική έρευνα προς όφελος του ανθρώπου γενικά, των λαών, είναι πολύ λιγότερη και σε ποσότητα και ποιότητα από την έρευνα για εφαρμογές στα πεδία που προσπορίζουν κέρδη, ή συμβάλλουν στην ανθρώπινη χειραγώγηση.

Για τη «μεταβιομηχανική» εποχή ως μετακαπιταλιστική

Μια άλλη πλευρά είναι οι εξελίξεις στη βιομηχανία, στο χρηματιστικό κεφάλαιο, που αποτελεί τη συνένωση βιομηχανικού και τραπεζικού.

Είναι σωστό σήμερα να μιλάμε για μεταβιομηχανική κοινωνία, η οποία μάλιστα πιστώνεται στη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση; Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο καπιταλισμός εξαφανίζεται, δίνει τη θέση του σε μια άλλη κοινωνία που είναι απλά μεταβιομηχανική, στην οποία παίρνει προβάδισμα η ονομαζόμενη άυλη παραγωγή, δηλαδή οι υπηρεσίες, έναντι της υλικής, των εμπορευμάτων;

Η απάντηση ή η διερεύνηση του ζητήματος αυτού δεν είναι ένα ακαδημαϊκό ή θεωρητικό θέμα, σχετίζεται και με τη στρατηγική του εργατικού κινήματος, γενικότερα του αγώνα των λαών για καλύτερη ζωή.

Ο προβληματισμός για μεταβιομηχανική κοινωνία σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ως αφετηρία μια συγκεκριμένη αντίληψη για το τι αντιπροσωπεύει η βιομηχανία. Συνήθως ταυτίζεται η βιομηχανία με τη μεταποίηση, με παραδοσιακούς κλάδους του 19ου αιώνα και του μεγαλύτερου μέρους του 20ού. Το όριο της βιομηχανίας στον καπιταλισμό είναι πολύ ευρύτερο από τους παραδοσιακούς κλάδους. Το βιομηχανικό κεφάλαιο κάνει ευρύτερες επενδύσεις σε σχέση με το παρελθόν. Οπωσδήποτε περιλαμβάνει τις μεταφορές και τις κατασκευές, τα προϊόντα επικοινωνίας. Η βιομηχανία αλλάζει διάρθρωση, δεν εξαφανίζεται. Τα ονομαζόμενα άυλα προϊόντα έχουν πίσω τους μια τεράστια υλική παραγωγή, μέσα στην οποία συνενώνεται η πνευματική και χειρωνακτική δουλιά.

Οπως κατά τη γνώμη μου θέλει προσοχή ώστε να μη γίνεται ένας απόλυτος διαχωρισμός ανάμεσα στην παραγωγή εμπορευμάτων και στην κυκλοφορία τους, στις υπηρεσίες που σχετίζονται με τη διαδικασία της πώλησής τους και στη συνέχεια στη συσσώρευση κεφαλαίου. Αλλωστε, δίχως τη σφαίρα των υπηρεσιών, ιδιαίτερα ορισμένων υπηρεσιών, είναι αδιανόητη η πραγματοποίηση των κερδών, η πραγματοποίηση του κεφαλαίου. Ακόμα θέλει διερεύνηση κατά πόσο η αλματώδης ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών οδηγεί στη δυνατότητα επιχειρηματικής δραστηριότητας χωρίς κεφάλαια, τόσα και τέτοια που απαιτούσε η παραδοσιακή - ας το πούμε έτσι - βιομηχανία. Δεδομένου ότι η παραγωγή έχει εκτεταμένα κοινωνικοποιηθεί, πράγμα που δυσκολεύει να βγάλει κανείς συμπεράσματα εκτιμώντας τα πράγματα στο πλαίσιο μιας μεμονωμένης επιχείρησης, ακόμα και ενός κλάδου, ακόμα και εντός μιας μεμονωμένης χώρας. Ολα τα μεγέθη και δείκτες της καπιταλιστικής οικονομίας δεν μπορεί να αντιμετωπιστούν έξω από την κοινωνικοποίηση της παραγωγής.

Καταργείται το αστικό κράτος σε εθνικό επίπεδο;

Ενα άλλο φαινόμενο που πιστώνεται στην αποκαλούμενη παγκοσμιοποίηση είναι η επιχειρούμενη κατάργηση του ρόλου του αστικού κράτους σε εθνικό επίπεδο, της εθνικής διάστασης της πολιτικής. Είναι γεγονός ότι οι διακρατικές ρυθμίσεις έχουν σήμερα μεγαλύτερη σημασία από τις ρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο, αυτό όμως, κατά τη γνώμη μας, δεν καταργεί το ρόλο του αστικού κράτους σε εθνική βάση. Το αστικό κράτος σε εθνικό επίπεδο είναι το στήριγμα της καπιταλιστικής διεθνοποίησης, το αναγκαίο συμπλήρωμα των διακρατικών καπιταλιστικών ρυθμίσεων. Μπορεί το αστικό κράτος να μειώνει την άμεση οικονομική-επιχειρηματική δραστηριότητά του, αλλά δεν παύει να παίζει σοβαρό ρόλο στις διακρατικές ρυθμίσεις, στην προώθησή τους στο εσωτερικό της κάθε χώρας, στον κρατικό καταναγκασμό, στη χειραγώγηση. Από μια άποψη το αστικό κράτος αναβαθμίζεται γιατί έχει στην πλάτη και στα πλευρά του την αμέριστη στήριξη του διεθνούς κεφαλαίου και των ενώσεών του, των στρατιωτικών μηχανισμών του.

Το αστικό κράτος έχει ιδιαίτερο βάρος ακριβώς γιατί δεν ισχύει ο αυτόματος πιλότος στην προώθηση σε εθνική βάση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

Αναμφισβήτητα, κάθε χώρα-μέλος ή συνεργάτης και συνοδοιπόρος των διακρατικών καπιταλιστικών ενώσεων δεν έχει την ίδια θέση, την ίδια βαρύτητα, το ίδιο κύρος και επιρροή έναντι άλλων. Οι σχέσεις κυριαρχίας και υποτέλειας είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλιστικού συστήματος, της καπιταλιστικής διεθνοποίησης. Πράγμα που πρέπει να παίρνεται υπόψη στην τακτική και τη στρατηγική του κινήματος σε εθνικό επίπεδο, στην πολιτική συμμαχιών. Στις καπιταλιστικές ενώσεις, γενικότερα στον καπιταλιστικό κόσμο, δεν μπορεί να υπάρξει ισοτιμία ανάμεσα στα κράτη-μέλη, όπως δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική ισότητα και κοινωνική εξίσωση σε εθνικό επίπεδο, στα πλαίσια του καπιταλισμού. Δίνει απάντηση στο ερώτημα αν είναι δυνατό το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα να ολοκληρωθεί σε μια ενιαία παγκόσμια αγορά, σε μια υπερκυβέρνηση, σε ένα υπερκράτος που θα καταργήσει τις αντιθέσεις και τις αντινομίες του συστήματος. Στο σημείο αυτό απλά υπογραμμίζω ότι αξίζει να μελετηθεί η συζήτηση που έγινε στις αρχές του αιώνα μας με τις θεωρίες του υπεριμπεριαλισμού του Κάουτσκι.

Η πολιτική ρύθμιση της αγοράς αποτελεί την απάντηση στα προβλήματα που γεννά η αποκαλούμενη παγκοσμιοποίηση;

Είναι γεγονός ότι το τελευταίο διάστημα έχει φουντώσει επίσης μια συζήτηση για το αν είναι δυνατό να ανευρεθεί διεθνής πολιτική ρύθμιση που να βάλει φρένο και κανόνες στην ξέφρενη κούρσα της δράσης, της κίνησης των κεφαλαίων.

Εμείς πιστεύουμε ακράδαντα στον ενεργητικό ρόλο της πολιτικής, στη σημασία της πολιτικής συνειδητοποίησης, όμως δε μας βρίσκει σύμφωνη η τέτοια ανάδειξη του πολιτικού προβλήματος. Η πολιτική ρύθμιση -για να χρησιμοποιήσω τον όρο αυτό - δεν μπορεί να υπερβεί τους αδήριτους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας. Δεν μπορεί να αποτελέσει την εναλλακτική απάντηση στις συνέπειες της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Πιστεύω ότι εκφράζει, ανεξάρτητα από προθέσεις, μια τάση πολιτικού βολουνταρισμού.

Η πολιτική σήμερα για τους λαούς βρίσκεται στη συσπείρωση και πάλη κατά του μονοπωλιακού κεφαλαίου, του ιμπεριαλισμού, πάλη όχι μόνο κατά των συνεπειών και των άμεσων κινδύνων που αντιμετωπίζουμε, αλλά πάλη με ορίζοντα την ανατροπή του καπιταλισμού. Η πιο βαθιά ουσία της πολιτικής σχετίζεται με το θέμα του κράτους, της ιδιοκτησίας, της εξουσίας.

Κλείνοντας την ελλιπή αυτή παρέμβαση, για ένα πολύ μεγάλο θέμα, που απαιτεί χρόνο για τη συζήτησή του, θέλω απλά να υπογραμμίσω ότι στις σημερινές συνθήκες η διεθνοποίηση της πάλης του εργατικού κινήματος, των λαϊκών κινημάτων είναι μια βασική προϋπόθεση για την ενιαία αντιπαράθεση στη σύγχρονη βαρβαρότητα. Η επίθεση είναι παγκόσμια, παγκόσμια θα είναι και η απάντηση. Ομως καμία διεθνοποιημένη δράση των λαών δεν μπορεί να σταθεί χωρίς να στηρίζεται στη δράση σε εθνικό επίπεδο. Διεθνιστική δράση χωρίς αυτή να έχει εθνικά πόδια δε θα έχει μέλλον. Η ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού σε διεθνές επίπεδο, σε περιφερειακό, έχει την άλλη όψη της, την ανισόμετρη ανάπτυξη του κινήματος και των αποτελεσμάτων του. Αυτό για να είμαστε ταυτόχρονα οραματιστές και ρεαλιστές.


Της
ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκας ΠΑΠΑΡΗΓΑ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ