Αλλαγές στο σύνθετο, ταραγμένο γεωπολιτικό σκηνικό της ευρείας Μέσης Ανατολής παρατηρούνται, ολοένα και συχνότερα, τις τελευταίες λίγες βδομάδες, με αφορμή τη μικρή, αλλά αισθητή, στροφή που διαγράφεται στην εξωτερική πολιτική δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, όπως οι ΗΠΑ, έναντι του Ιράν, που θεωρείται αντικειμενικά ένας από τους κορυφαίους «παίκτες» στην ευρύτερη περιοχή με σημαντική επιρροή σε μία σειρά χώρες (Λίβανος, Συρία, Ιράκ, Αφγανιστάν κ.ά.). Εξίσου ενδιαφέρουσες, αν όχι θεαματικές, είναι και οι εξελίξεις που παρατηρούνται το ίδιο διάστημα σε Δυτικό Ιράκ και Βόρεια Συρία με αιχμή του δόρατος τις εκεί αντιδράσεις που σημειώνονται έναντι των εξτρεμιστών ισλαμιστών μισθοφόρων της οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε» (ISIL)...

Η αργή, αλλά αισθητή στροφή στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή είναι ιδιαίτερα εμφανής κατά τη δεύτερη θητεία της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, καθώς απαλλαγμένη από το άγχος της επανεκλογής και του «πολιτικού κόστους» έχει αρχίσει να τροποποιεί φανερά την πολιτική της, δίχως εντούτοις να είναι σαφές επί του παρόντος εάν και πόση διάρκεια θα έχει σε βάθος χρόνου.

Η τροποποίηση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στη Συρία έγινε για παράδειγμα ορατή το περασμένο φθινόπωρο, οπότε η κυβέρνηση Ομπάμα άφησε τους δισταγμούς αρνούμενη να πραγματοποιήσει στρατιωτική επέμβαση κατά της Δαμασκού για την ανατροπή του προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ, προκαλώντας τριγμούς στις σχέσεις αφ' ενός με παραδοσιακούς συμμάχους όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία (που δεν βλέπουν με καλό μάτι ούτε τη στάση των Αμερικανών στη Συρία, ούτε την πρόσφατη αμερικανο-ιρανική προσέγγιση...), αλλά και στις νεόκοπες συμμαχίες των ΗΠΑ με επικίνδυνους ισλαμιστές μισθοφόρους της Αλ Κάιντα, όπως αυτοί που ανέβηκαν στη Λιβύη μετά την ανατροπή του πρώην προέδρου Μουαμάρ Καντάφι, έπειτα από τη βρώμικη ιμπεριαλιστική επέμβαση Αμερικανών και Ευρωπαίων το 2011, και απειλούν να τη διαμελίσουν με διάφορα αυτονομιστικά κινήματα (ιδιαίτερα στην Ανατολική Βεγγάζη).

Μέσα σε όλα αυτά δεν θα πρέπει να παραλείψει κανείς και την επίμονη (πλην αβέβαιη...) ειρηνευτική μεσολαβητική προσπάθεια της Ουάσιγκτον για την επίτευξη ισραηλινο-παλαιστινιακής συμφωνίας μέχρι τον επόμενο Απρίλη και τις συνεχείς αντιδράσεις Αμερικανών και Ευρωπαίων στις προσπάθειες του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου να τορπιλίσει τις διαπραγματεύσεις, ανακοινώνοντας, κατά διαστήματα, εκατοντάδες νέους εβραϊκούς εποικισμούς στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και της Δυτικής Οχθης.

Ωστόσο, οι αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον δεν θα πρέπει να προκαλούν εντύπωση, καθώς παρατηρούνται σε βάθος δεκαετιών ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα της αμερικανικής αστικής τάξης και τις επιδιώξεις των αμερικανικών μονοπωλίων. Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δει κανείς το πολύ ενδιαφέρον άρθρο-ανάλυση των «Τάιμς της Ν. Υόρκης» στις 6/1/14 με τον εύγλωττο τίτλο «HΠΑ και Ιράν αντιμετωπίζουν κοινούς εχθρούς στη διαμάχη της Μέσης Ανατολής».

Στο συγκεκριμένο άρθρο σημειώνεται πως όσο ΗΠΑ και Ιράν συνεχίζουν τις διαπραγματεύσεις για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, τόσο διαπιστώνουν πως αμφότερες βρίσκονται στην ίδια πλευρά μιας πλειάδας περιφερειακών ζητημάτων και ταραχών σε όλη τη Μέση Ανατολή. «Ενώ οι δύο κυβερνήσεις συνεχίζουν ήσυχα την προώθηση των, συχνά αντιτιθέμενων, συμφερόντων τους, έρχονται πιο κοντά από την αμοιβαία τους αντίθεση σε ένα διεθνές κίνημα νεαρών σουνιτών μαχητών, οι οποίοι με τα φορτηγά τους και τα "Καλάσνικοφ" υψώνουν τη μαύρη σημαία της Αλ Κάιντα κατά μήκος περιοχών της Συρίας, του Λιβάνου, του Ιράκ, του Αφγανιστάν και της Υεμένης», υπογραμμίζει επί λέξει το άρθρο, διαπιστώνοντας «την απροθυμία των ΗΠΑ να επεμβαίνουν σε αιματηρές, αβέβαιες συγκρούσεις, βλέποντας σε παρακμή την περιφερειακή τους επιρροή, ενώ στο Ιράκ, που κόστισε στους Αμερικανούς ένα τρισ. δολάρια και πάνω από 4.000 ζωές, η κατάσταση αποσταθεροποίησης εντείνεται ολοένα και περισσότερο».

Η εφημερίδα δεν ξεχνά την προσφορά ιρανικής στρατιωτικής βοήθειας (στις 5/1/2014) στη (σιιτική) ιρακινή κυβέρνηση που έχει εμπλακεί σε αιματηρές οδομαχίες με ακραίους σουνίτες ενόπλους στην επαρχία Ανμπάρ, αλλά και τη δήλωση του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι την περασμένη Κυριακή κατά την οποία η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να δει το Ιράν «να παίζει ρόλο» στην επικείμενη ειρηνευτική συνδιάσκεψη (22/1/2014) για τη Συρία στην Ελβετία. Επισημαίνει ακόμη την εκτίμηση του πρώην συμβούλου του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν, Αζίζ Σαχμοχαμάντι, πως είναι σαφής η προσέγγιση ΗΠΑ - Ιράν σε μία σειρά από ζητήματα, με τη σημείωση πως «καμία χώρα δεν θα πρέπει να έχει αιώνιο εχθρό, ούτε καν οι ΗΠΑ». Μάλιστα το άρθρο, επικαλούμενο την άποψη «ειδικών», χαρακτηρίζει το Ιράν «νήσο σταθερότητας σε μία περιοχή που μαστίζεται από βίαιες διαμαρτυρίες, σεχταριστικές συγκρούσεις και βομβιστές αυτοκτονίας», καταλήγοντας πως «δεν υπάρχουν και πολλές εναλλακτικές λύσεις για την Ουάσιγκτον».

Διόλου τυχαία, σε άλλο άρθρο στους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» με ημερομηνία 8/1/2014 υπογραμμιζόταν η επιστολή του αναπληρωτή συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας στο Λευκό Οίκο, Μπέντζαμιν Ρόουτς, ότι «δεν συμφέρει τις ΗΠΑ να έχουν στρατεύματα σε κάθε σύγκρουση της Μέσης Ανατολής ή να είναι συνεχώς αναμεμειγμένες σε αναφλέξεις συρράξεων στην περιοχή». Αλλοι Αμερικανοί αναλυτές επανέρχονται στα δεδομένα που διαμορφώνονται στην παρούσα φάση στη Μέση Ανατολή, σημειώνοντας τη δυσαρέσκεια παραδοσιακών συμμάχων της Ουάσιγκτον όπως η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, που βλέπουν αρνητικά την αμερικανο-ιρανική προσέγγιση με αφορμή το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Κυρίως επειδή μία συμφωνία και λύση στο ιρανικό πυρηνικό ζήτημα θα οδηγούσε μεσοπρόθεσμα σε άρση των διεθνών κυρώσεων σε βάρος της Τεχεράνης, στη μαζική έναρξη ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου με αρνητικό απόηχο στο επίσης πετρελαιοπαραγωγό Ριάντ (που στηρίζει την οικονομία του στο λεγόμενο μαύρο χρυσάφι), αλλά και στην αύξηση της ιρανικής γεωπολιτικής επιρροής (ορισμένοι μιλούν ακόμη και για κυριαρχία...) σε μία σημαντική περιοχή που εκτείνεται από τις βορειοαφρικανικές ακτές στη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, ως τα βάθη του Αφγανιστάν.

Διόλου τυχαία, μεσοβδόμαδα, εμφανίστηκαν στη διαδικτυακή ιστοσελίδα αναλύσεων backchannel.al-monitor.com νέες λεπτομέρειες σε σχέση με τις μυστικές συνομιλίες ΗΠΑ - Ιράν που έγιναν το Μάρτη του 2013 στο Ομάν, με την αμερικανική αντιπροσωπεία να απαρτίζεται από τον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών Γουίλιαμ Μπερνς,τον Τζέικ Σάλιβαν (ειδικός - και θεωρούμενος ιδιαίτερα ταλαντούχος διπλωμάτης - σύμβουλος του αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν), τον σύμβουλο του Λευκού Οίκου για το Ιράν, Πάνετ Τάλγουορ και τον ειδικό σύμβουλο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τον έλεγχο των όπλων Ρόμπερτ Αϊνχορν.

Σύμφωνα λοιπόν με πληροφορίες της Λόρα Ρόζεν από το backchannel.al-monitor.com, τις πρώτες μέρες του περασμένου Μάρτη οι Αμερικανοί ξεκίνησαν τις διαπραγματεύσεις με τους Ιρανούς στην παραθαλάσσια βίλα του σουλτάνου του Ομάν Κάμπους μπιν Σαΐντ, του οποίου η κυβέρνηση φέρεται πως «προσφέρεται τακτικά ως διακριτικός οικοδεσπότης των αμερικανο-ιρανικών συνομιλιών μακριά από τα φώτα των Μέσων Ενημέρωσης».

Αμερικανικές και ιρανικές πηγές που είχαν πρόσβαση στις μυστικές συναντήσεις του Μάρτη στο Ομάν αναφέρουν πως ενώ το περιβάλλον ευνοούσε πιο άμεσες και «ζεστές» ανταλλαγές απόψεων, δεν έγινε αρχή «για πραγματική μετακίνηση» στις θέσεις των δύο πλευρών ενόψει των ιρανικών προεδρικών εκλογών του Ιούνη, «αλλά και επειδή η ιρανική ηγεσία δεν ενδιαφερόταν πραγματικά». Ωστόσο, η πιο ουσιαστική προσέγγιση έγινε μετά τις ιρανικές εκλογές. Καταλυτικό ρόλο πάντως στην αμερικανο-ιρανική προσέγγιση φαίνεται πως έπαιξε η κυβέρνηση του Ομάν που φέρεται πως «ενθάρρυνε τις ΗΠΑ, πολύ πριν αναλάβει καθήκοντα ο πρόεδρος Ομπάμα, να επιδιώξουν συνθήκες άμεσου διαλόγου με το Ιράν, ενώ προσέφερε τακτικά σε Αμερικανούς απεσταλμένους συνεχή ενημέρωση με τις κατά καιρούς διαθέσεις της Τεχεράνης για το ζήτημα».

Στο μεταξύ, το κουβάρι νέων, ραγδαίων και ενδιαφερουσών εξελίξεων απλώθηκε προ ημερών σε Δυτικό Ιράκ και Βόρεια Συρία. Πρώτα από όλα στο Δυτικό Ιράκ το 2014 μπήκε με τους ξένους ισλαμιστές μισθοφόρους της οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε» (ΙSIL) να καταλαμβάνουν τις πόλεις Φαλούτζα και Ραμάντι στη σουνιτική δυτική επαρχία Ανμπάρ, από όπου είχαν διωχθεί πριν μερικά χρόνια από τα αμερικανικά κατοχικά στρατεύματα. Οι ισλαμιστές της ISIL κραδαίνοντας μαύρες ισλαμικές σημαίες και «Καλάσνικοφ», κατάφεραν όπως φάνηκε να εισέλθουν από τη Συρία και να καταλάβουν στρατηγικά σημεία των πόλεων Φαλούτζα και Ραμάντι, εκμεταλλευόμενοι το «κενό εξουσίας» που δημιούργησαν οι συγκρούσεις που ξέσπασαν στο τέλος Δεκέμβρη ανάμεσα σε σουνίτες φύλαρχους και δυνάμεις του ιρακινού στρατού.

Η εμφάνιση των ισλαμιστών προκάλεσε ανησυχία όχι μόνο στην κυβέρνηση του (σιίτη) Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι αλ Μάλικι στη Βαγδάτη, αλλά και στα πολιτικά και στρατιωτικά επιτελεία των ΗΠΑ καθώς δεν ήταν λίγοι αυτοί που διαπίστωναν πως πήγαιναν στο βρόντο οι «θυσίες» της Ουάσιγκτον για την ευόδωση της βρώμικης επέμβασης που εξαπέλυσαν προ δεκαετίας μαζί με άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις...

Ελάχιστοι παρέβλεψαν το γεγονός πως το κακό στο Δυτικό Ιράκ ξεκίνησε από τη νέα προσπάθεια του Ιρακινού πρωθυπουργού Νούρι Αλ Μάλικι στις 28 Δεκέμβρη να εντείνει την καταστολή σε βάρος σουνιτών πολιτικών (ενόψει των βουλευτικών εκλογών στις 30/4/14) προχωρώντας στην αιματηρή σύλληψη του σουνίτη βουλευτή Αχμάντ αλ Αλουάνι και στη βίαιη (πολύνεκρη) διάλυση καταυλισμού σουνιτών διαδηλωτών, δύο μέρες αργότερα, που είχε στηθεί εδώ και μήνες σε κεντρική οδική αρτηρία του Ραμάντι σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις πολιτικές διακρίσεων που ασκούνται σε βάρος τους από την κυβέρνηση Μάλικι. Εντούτοις η επανεμφάνιση των ισλαμιστών της Αλ Κάιντα στη Φαλούτζα (που αρχικά εμφανίστηκαν ως συνεργαζόμενοι με ομάδες ενόπλων σουνιτών φυλάρχων) χτύπησε συναγερμό τόσο στις τοπικές αρχές της επαρχίας Ανμπάρ όσο και στην κεντρική ιρακινή κυβέρνηση. Σουνίτες φύλαρχοι έσπευσαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από τους ενόπλους της οργάνωσης ISIL, ξεκινώντας σκληρές μάχες για την εκδίωξη των ξένων ισλαμιστών, ενίοτε και σε συνεννόηση με τον ιρακινό στρατό, «ξεχνώντας» τις προηγούμενες διαφορές τους.

Ως προχτές, οι συγκρούσεις ένοπλων σουνιτών κατά της Αλ Κάιντα περιορίζονταν μεταξύ Φαλούτζα και Ραμάντι, ενώ ισχυρές δυνάμεις του ιρακινού στρατού παρέμεναν στα περίχωρα αμφοτέρων πόλεων, διστάζοντας να συμμετάσχουν σε μαζικές επιχειρήσεις κατά των ισλαμιστών της Αλ Κάιντα από το φόβο πρόκλησης μίας νέας σφαγής αμάχων.

Περίπου το ίδιο διάστημα στη Συρία διαδραματίζονταν εξίσου ενδιαφέρουσες εξελίξεις και ανατροπές στα πεδία των μαχών.

Στις αρχές Γενάρη, η δολοφονία ενός δημοφιλούς Σύρου γιατρού στο Χαλέπι, που είχε συλληφθεί από ξένους μισθοφόρους της οργάνωσης ISIL, προκάλεσε την έντονη αντίδραση συριακών αντικαθεστωτικών δυνάμεων, που έσπευσαν στα μέσα της περασμένης βδομάδας να καταλάβουν το στρατηγείο της οργάνωσης-παρακλάδι της Αλ Κάιντα στο πρώην παιδιατρικό νοσοκομείο στο Χαλέπι, απελευθερώνοντας δεκάδες κρατούμενους.

Ομως δεν ήταν η μόνη δολοφονία που άλλαξε τις «εύθραυστες» ισορροπίες στον κυκεώνα αντικαθεστωτικών δυνάμεων που μάχονται την κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ. «Συμπτωτικά» (;) το ίδιο διάστημα σημειώθηκε στη συριακή πόλη Ράκα η δολοφονία ενός διοικητή του «Μετώπου Αλ Νούσρα» (μίας ακόμη ένοπλης ισλαμικής οργάνωσης που θεωρείται παρακλάδι της Αλ Κάιντα) από τα πυρά των έως πρότινος συμμάχων τους από το «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στο Λεβάντε». Ο εκπρόσωπος του «Μετώπου Αλ Νούσρα» Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι, που λίγες μέρες νωρίτερα είχε απευθύνει έκκληση να σταματήσουν οι μάχες ανάμεσα σε ξένους μαχητές της οργάνωσής του και συριακές αντικαθεστωτικές ταξιαρχίες, ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη πως πλέον οι ως χτες σύμμαχοι της ISIL θεωρούνται «νόμιμος στόχος».

Κάπως έτσι, και ενώ οι ΗΠΑ είχαν από καιρό αρχίσει να παίρνουν αποστάσεις από τους ακραίους ισλαμιστές μισθοφόρους που επιδιώκουν την ανατροπή της κυβέρνησης Ασαντ, βλέποντας την άσχημη κλιμάκωση της αποσταθεροποίησης και τους ορατούς κινδύνους διαμελισμού της Λιβύης (ιδιαίτερα ανατολικά στην Βεγγάζη...) από το εκεί συνονθύλευμα πλιατσικολόγων, μισθοφόρων της Αλ Κάιντα, οι ισλαμιστές του «Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και το Λεβάντε» βρέθηκαν στη γωνία. Στο Ιράκ άρχισαν να βάλλονται από σουνίτες φύλαρχους (με τους οποίους είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν...) και δυνάμεις του ιρακινού στρατού. Στη Συρία βάλλονται από τρεις μεριές: Από το συριακό στρατό, τον αντικαθεστωτικό «Ελεύθερο Συριακό Στρατό» και τους ισλαμιστές του «Μετώπου Αλ Νούσρα»...

Με άλλα λόγια, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που εξέθρεψαν, ενθάρρυναν και εξόπλισαν τους ισλαμιστές ακραίων οργανώσεων, όπως η οργάνωση ISIL, άρχισαν να τους γυρνούν την πλάτη καθώς διαπίστωσαν πως δεν ήταν τόσο εύκολα χειραγωγήσιμοι ή ελεγχόμενοι όσο υπολόγιζαν. Στην περίπτωση της Λιβύης (και όχι μόνον...) οι ΗΠΑ διαπιστώνουν καθημερινά πως η πανσπερμία οργανώσεων (που στρατολόγησαν μαζί με άλλους συμμάχους τους για την ανατροπή του πρώην προέδρου Μουαμάρ Καντάφι) αδυνατεί να λειτουργήσει συγκροτημένα και να μετεξελιχθεί σε πολιτικό φορέα μετά την επίτευξη του βασικού στόχου που ήταν η ανατροπή του προηγούμενου καθεστώτος. Και αυτή η δυσαρέσκεια δεν έχει βεβαίως καθόλου να κάνει με τις «ευαισθησίες» των ιμπεριαλιστών για τη συνέχιση του ανείπωτου εφιάλτη που ζουν εδώ και δύο χρόνια εκατομμύρια Λίβυοι πολίτες, αλλά με το γεγονός πως οι ΗΠΑ και άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αδυνατούν να διαμορφώσουν, επί του παρόντος τουλάχιστον, στη Λιβύη ευνοϊκές συνθήκες μιας φαινομενικής «ήρεμης» κατάστασης που θα προωθεί τις μπίζνες και τα συμφέροντα των μονοπωλίων.