"Οι Λιγδόπουλοι όλου του κόσμου θ' αποτελέσουνεστο μέλλον τα ευγενικά παραδείγματα που η κομμουνιστικήπολιτεία θα προβάλη στις τρυφερές ψυχές των παιδιών τηςγια μίμιση. Οχι πια βασιλιάδες που στρατεύουνε χιλιάδεςανθρώπους για εκδίκηση στα πεδία των μαχών, παρά ανθρώπουςσαν τον Λιγδόπουλο που εννοήσανε τον ανώτερο προορισμό τουανθρώπου και θυσιαστήκανε όχι για εφήμερες δόξες και ψεύτικαστρατιωτικά μεγαλεία, όχι για να κοσμήσουνε με βρεγμένες απότο αίμα του λαού δάφνες τα μέτωπα των μεγάλων εγκληματιών ήτων μεγάλων μωρών με την πορφύρα και την κορόνα στο κεφάλιπου καταδυναστεύουνε σήμερα τους λαούς της γης, παρά για ναφέρουνε στους ανθρώπους τη βασιλεία της δικαιοσύνης και τηςειρήνης".¹

Τη χρονιά που γράφηκε στο πανεπιστήμιο (1916), ο Λιγδόπουλος, μαζί με τους συμφοιτητές και φίλους του, τον Σπ. Κομιώτη, τον Φρ. Τζουλάτη και τους αδελφούς Δούμα, ίδρυσε τη "Σοσιαλιστική Νεολαία" Αθήνας. Η οργάνωση αυτή σύμφωνα με το καταστατικό της είχε τους εξής σκοπούς³:

"α) Να υποδείξη τας αρχάς του διεθνούς σοσιαλισμού, β) να διοργανώση και εκπαιδεύση τα μέλη της με μαθήματα σοσιαλιστικά, εγκυκλοπαιδικά, φιλολογικά, καλλιτεχνικά, επίσης να βοηθήση την σωματικήν ανάπτυξιν των νέων με γυμναστικάς ασκήσεις, εκδρομάς, παιδιάς κλπ., προς τον σκοπόν να δημιουργηθή νεολαία υγιής το σώμα και το πνεύμα και ικανή ν' αναλάβη τον σοσιαλιστικόν αγώνα, γ) να διαδώση σοσιαλιστικάς και συνδικαλιστικάς ιδέας μεταξύ των εργατών και δ) να εργασθή δραστηριώτατα κατά του αλκοολισμού που αποκτηνώνει την εργατικήν τάξιν".

Η σοσιαλιστική νεολαία ξεδίπλωσε γρήγορα πρωτοποριακή δράση που αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο υπό το φως της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης. Οπως αναφέρει ο Κορδάτος⁴ "μέσα στο Εργατικό Κέντρο της Αθήνας τη μεγαλύτερη επιρροή την ασκούσε η Σοσιαλιστική Νεολαία της Αθήνας, που ενθουσιασμένη με τη ρώσικη επανάσταση έδειχνε αριστερές τάσεις". Μ' αυτή της τη δράση, η Σοσιαλιστική Νεολαία, πολύ σύντομα θα προκαλέσει την προσοχή των διωκτικών μηχανισμών του κράτους. Ετσι, με αφορμή ότι θα εκδώσει τη γνωστή μπροσούρα του Κροπότκιν "Προς τους νέους", οι ηγέτες της Λιγδόπουλος, Δούμας, Κομιώτης, Αργυρίου και Κατσώνης θα συλληφθούν και θα καταδικαστούν από στρατοδικείο σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης. Στη συνέχεια, θα οδηγηθούν στις φυλακές του Ρεθύμνου, αλλά σύντομα θα αποφυλακισθούν με χάρη που θα τους δώσει η κυβέρνηση Βενιζέλου, ύστερα από τη διεθνή κατακραυγή που θα ξεσηκώσει το θέμα⁵. Ο Μ. Οικονόμου θυμάται σχετικά⁶: "Η έκδοση θεωρήθηκε ανατρεπτική και ύστερα από εντολή του Ρεπούλη απαγγέλθηκε κατηγορία στους μεταφραστές και υπεύθυνους της εκδόσεως. Τότε ξέρετε είχαμε στρατιωτικό νόμο, ο οποίος γενικά περιόριζε τις κινήσεις μας και τις διαθέσεις μας. Ετσι παραπέμφθηκαν σε δίκη στο στρατοδικείο της οδού Ακαδημίας τότε, ο Γ. Δούμας και ο Κουμιώτης (νομίζω αυτοί οι δύο ήταν οι μεταφραστές), ο Λιγδόπουλος, ο Αργυρίου και ο Κατσάνος. Πρόεδρος του στρατοδικείου ήταν ο φοβερός και τρομερός Φατσέας, που καταδίκασε πολλούς κομμουνιστές αργότερα. Στη δίκη δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα και με τη δραστηριοποίηση όλων μας, αλλά κυρίως του Ν. Δημητράτου, της Φεντερασιόν, των συνδικάτων και των σοσιαλιστών βουλευτών Σίδερι κα Κουριέλ. Η δίωξη έγινε γνωστή στο εξωτερικό, δημοσιεύτηκαν διαμαρτυρίες και ψηφίσματα και φέραμε την κυβέρνηση σε δύσκολη θέση. Θυμάμαι ότι η στάση που τήρησαν όλοι ήταν αγέρωχη με πρώτο το Λιγδόπουλο... Ετσι, ενώ εμείς πηγαίναμε να τους ενθαρρύνουμε μας έδωσαν κουράγιο αυτοί". Συγκεκριμένα απολογούμενος στο στρατοδικείο ο Δ. Λιγδόπουλος είχε προειδοποιήσει για την κατάληξη που θα είχε η δίωξη εναντίον του και εναντίον των συντρόφων του, τονίζοντας ανάμεσα στα άλλα⁷: "Δεν ενδιαφέρομαι για την καταδίκη μου, αλλά βεβαιωθείτε, κύριε πρόεδρε, ότι η καταδίκη μου θα χρησιμεύση για καθρέπτης, με τον οποίο ο κόσμος θα γνωρίση τον πολιτισμό της Ελλάδος".

Οπως ήταν φυσικό, η δράση αυτή της Σοσιαλιστικής Νεολαίας θα της προσδώσει πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεργασίες για την πραγματοποίηση του πρώτου πανελλαδικού Σοσιαλιστικού Συνεδρίου, που θα ενώσει τις διάφορες σοσιαλιστικές ομάδες και τάσεις και θα ιδρύσει το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, το μετέπειτα ΚΚΕ.

Στο συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί στις 4 - 10 (17- 23 με το νέο ημερολόγιο) Νοέμβρη του 1918, θα εμφανιστούν σε χοντρές γραμμές τρεις ιδεολογικοπολιτικές τάσεις: Η δεξιά με βασικούς εκπροσώπους το Ν. Γιαννιό και τον Αριστ. Σίδερη, η κεντρίστικη- συμβιβαστική με επικεφαλής τον Α. Μπεναρόγια και η αριστερή με επικεφαλής τον Δ. Λιγδόπουλο. Η ομάδα του Λιγδόπουλου (Κομιώτης, Τζουλάτης και ο, μάλλον, προσκείμενος σ' αυτούς Ν. Δημητράτος), διαπνεόμενη από τα ιδανικά της Οχτωβριανής Επανάστασης και τη μαρξιστική - Λενινιστική ιδεολογία το μπολσεβικισμού, θα παίξει σημαντικό ρόλο στις εργασίες του συνεδρίου και θα καταφέρει να περάσει μια σειρά θέσεις που έδιναν επαναστατικό προσανατολισμό στο νεοσύστατο κόμμα, όπως: Κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, προλεταριακός διεθνισμός κλπ. Ξεχωριστή στο συνέδριο ήταν η παρέμβαση του Δ. Λιγδόπουλου για το χαρακτήρα της Κοινωνίας των Εθνών⁸, τα νοήματα της οποίας έχουν ισχύ ακόμη και σήμερα για ανάλογες περιπτώσεις.

Το συνέδριο θα εκλέξει το Δ. Λιγδόπουλο μέλος της ΚΕ του κόμματος και διευθυντή του κομματικού δημοσιογραφικού οργάνου, της εφημερίδας "Εργατικός Αγών".

Οταν ιδρύθηκε το ΣΕΚΕ συνδέθηκε με τη Β' Διεθνή, παρ' όλο που "οι περισσότεροι αντιπρόσωποι... ήθελαν να παρθεί από τότε απόφαση που να καταδικάζει το δυτικό σοσιαλισμό"⁹. Λίγο αργότερα, βέβαια, θα γίνει κι αυτό, γεγονός στο οποίο βοήθησε αποτελεσματικά η ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς που έγινε το Μάρτη του 1919 στη Μόσχα. Ετσι, στην πρώτη Σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου του ΣΕΚΕ (Μάης 1919) λήφθηκε απόφαση για αποχώρηση του κόμματος από τη Β' Διεθνή και προπαρασκευή του εδάφους, ούτως ώστε να γίνει δυνατή η προσχώρησή του στην Τρίτη Διεθνή. Η απόφαση ήταν αποτέλεσμα σκληρής σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο ομάδες. Οι Δ. Λιγδόπουλος, Ν. Δημητράτος και Μ. Σιδέρης υποστήριξαν την προαναφερόμενη απόφαση κόντρα στην αντίθετη γνώμη των Α. Μπεναρόγια και Αριστ. Σίδερη. Ενα επιπλέον αποτέλεσμα, όμως, της σύγκρουσης αυτής ήταν και η παραίτηση του Δ. Λιγδόπουλου και των συντρόφων του από την ΚΕ για λόγους ευθιξίας, παρ' όλο που είχαν πετύχει να περάσουν την άποψή τους. Θα επανέλθουν, όμως, στην κομματική ηγεσία με απόφαση της Δεύτερης Συνόδου του Εθνικού Συμβουλίου το Νοέμβρη του ιδίου έτους¹⁰.

Το Γενάρη του 1920, ο Δ. Λιγδόπουλος θα εκπροσωπήσει το ΣΕΚΕ στη συνδιάσκεψη των Βαλκανικών Κομμουνιστικών και Σοσιαλιστικών Κομμάτων στη Σόφια, όπου θα ιδρυθεί η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία. Στη συνέχεια στάλθηκε ως εκπρόσωπος του κόμματος στη Μόσχα για να συμμετάσχει στο Β' συνέδριο της Κομιντέρν.

Για το αν πρόφτασε να παραστεί στις εργασίες του Συνεδρίου υπάρχει διχογνωμία. Η εφημερίδα του ΣΕΚΕ "Εργατικός Αγών" στο φύλλο της 11/24 Οκτώβρη του 1920 έγραφε ότι ο Λιγδόπουλος "δεν επρόφτασεν να παραστή εις τας εργασίας του Συνεδρίου"¹¹. Αντίθετα, ο σοβιετικός μελετητής Λεβ Γκούρβιτς με όσα στοιχεία παραθέτει σε μελέτη του - προερχόμενα από τα αρχεία της Κομιντέρν - επιβεβαιώνει κατηγορηματικά ότι ο Λιγδόπουλος πήρε μέρος στις εργασίες του Συνεδρίου από την αρχή¹².

Στη Μόσχα ο Λιγδόπουλος παρακολούθησε το συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και φρόντισε να εντάξει το ΣΕΚΕ στις γραμμές της, όπως άλλωστε όριζε η αποστολή που του είχε αναθέσει το κόμμα. Υστερα απ' αυτή την εξέλιξη η ΚΔ όρισε αντιπρόσωπό της για τα Βαλκάνια - και φυσικά για την Ελλάδα - τον Ελληνορώσο Ωρίωνα Αλεξάκη. Ετσι μετά τη λήξη των εργασιών του Συνεδρίου ο Λιγδόπουλος πήρε το δρόμο της επιστροφής προς την πατρίδα και μαζί - όπως αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία - συνταξίδεψε και ο αντιπρόσωπος της Διεθνούς. Εκείνο, όμως, το ταξίδι έμελλε να 'χει τραγικό τέλος. Οι δύο κομμουνιστές ηγέτες - Λιγδόπουλος και Αλεξάκης- και μαζί τους ο Βούλγαρος Οϊκίν δολοφονήθηκαν στη Μαύρη Θάλασσα από Τουρκολαζούς λαθρεμπόρους και τα πτώματά τους πετάχτηκαν κοντά στις βουλγαρικές ακτές. Ακριβής ημερομηνία θανάτου τους δεν υπάρχει παρ' όλο που κατά καιρούς έχουν γραφεί διάφορες (21 ή 25 ή 27 Οκτωβρίου 1920). Το βέβαιο είναι πως δολοφονήθηκαν μέσα στο τρίτο δεκαήμερο Οκτωβρίου του 1920. Γράφτηκε, επίσης, ότι κίνητρο για τη δολοφονία τους ήταν η ληστεία ή ότι επρόκειτο για δολοφονία που σχεδίασαν και εκτέλεσαν πράκτορες της Αντάτ κ.ο.κ. Κανείς δεν ξέρει. Το βέβαιο είναι πως ο Λιγδόπουλος και οι σύντροφοί του χάθηκαν, ενώ βρίσκονταν σε αποστολή της ΚΔ, ενώ εκτελούσαν το επαναστατικό τους καθήκον.

Η απώλεια του Λιγδόπουλου ήταν μεγάλη για το ελληνικό επαναστατικό κίνημα. «Εφυγε» σε μια στιγμή που είχε να προσφέρει πολλά, πολύ περισσότερα από τα τόσα πολλά που είχε προλάβει να δώσει. "Η ιστορία του Λιγδόπουλου- έγραφε πολύ εύστοχα η ΚΟΜΕΠ λίγους μήνες μετά τον άδικο χαμό του¹³ - είναι η ιστορία της πρώτης περιόδου του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι η ιστορία όλης της γνωστής και αγνώστου δράσεως της ομάδας των ολίγων συντρόφων, που συνεργάσθησαν για να δημιουργηθή η επαναστατική ζύμωσις και για να διαμορφωθή προς το σκοπό ενός κομμουνιστικού κόμματος. Ο Λιγδόπουλος υπήρξεν ο κατ' εξοχήν σκεπτόμενος σύντροφος από την ομάδα αυτή και ο κατ' εξοχήν αποφασισμένος που δεν έβλεπε τίποτε άλλο από το κόμμα. Η διαρκής ανησυχία του ήτο πώς το κόμμα να διαμορφωθή και να λάβη το χαρακτήρα που έπρεπε".

1 Κώστα Παρορίτη: "Δημοσθένης Λιγδόπουλος", ΚΟΜΕΠ 10/1921, σελ. 321- 323

2 Εφημερίδα " ΒΗΜΑ", 7/11/1978

3 Γ. Κορδάτου: "Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος", εκδόσεις "Μπουκουμάνη", σελ. 272

4 Γ. Κορδάτου: "Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας" εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος 13ός, σελ. 510

5 Γ. Λεονταρίτη: "Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο", εκδόσεις Εξάντας, σελ. 246

6 Εφημερίδα "ΒΗΜΑ", στο ίδιο

7 ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2, Φλεβάρης 1921

8 Το πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ- πρακτικά, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 75 - 77

9 Γ. Κορδάτου: "Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας", στο ίδιο, σελ. 513

10 "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", εκδόσεις Σ.Ε.. σελ. 101 - 102 και 104 - 105 και Χρ. Τσιντζιλώνη: "Δ. Λιγδόπουλος", ΚΟΜΕΠ τεύχος 9/1988

11 "Το ΚΚΕ από το 1918 έως το 1931", τόμος Α', έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1947, σελ. 138- 139

12 Λεβ Γκούρβιτς: "Ωρίων Αλεξάκης", εκδόσεις ΣΕ, σελ. 92 και εξής

13 ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2, Φλεβάρης 1921