Στις επόμενες δεκαετίες ισχυροποιήθηκε περισσότερο η οπορτουνιστική τάση: η αναθεώρηση και αναίρεση θεμελιακών θέσεων της κομμουνιστικής ιδεολογίας και επαναστατικής στρατηγικής.

Ο «ευρωκομμουνιστικός» οπορτουνισμός, με θέσεις όπως την αποδοχή της ΕΟΚ, επέδρασε αποπροσανατολιστικά, συμβιβαστικά και στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, στήριξε τη γραμμή της ταξικής συνεργασίας στ' όνομα της υπεράσπισης των εθνικών συμφερόντων. Δεν ήταν, λοιπόν, τυχαίο ότι το όπλο της απεργίας κατά πολύ αποδυναμώθηκε κατά τη δεκαετία του 1980.

Για τις αστικές τάξεις, σχεδόν ανώδυνα πέρασαν οι συνθήκες της οικονομικής κρίσης των αρχών της δεκαετίας του 1970. Η έλλειψη συνεπούς επαναστατικής στρατηγικής, τρέχουσας πολιτικής και ανάλογης δράσης μέσα στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, άφησε περιθώρια για την ενίσχυση του «αριστερού» οπορτουνισμού. Στη νεολαία, στα πιο περιθωριοποιημένα και απαξιωμένα τμήματα της εργατικής τάξης, στα προλεταριοποιημένα τμήματα των μεσαίων στρωμάτων, των καταστραμμένων αυτοαπασχολούμενων, βρήκαν πρόσφορο έδαφος απόψεις και δράσεις υπέρ του «αυθόρμητου», του τροτσκιστικού φραξιονισμού, της «αριστερής» αιτιολόγησης της αποδοχής της ιμπεριαλιστικής ΕΟΚ, στο όνομα του «υπεριμπεριαλιστικού» σταδίου του καπιταλισμού, των πολυεθνικών, και επομένως του περάσματος της ταξικής πάλης από το εθνικό στο περιφερειακό επίπεδο. Αλλες «αριστερές» αντιδράσεις απέναντι στο σοβιετικό και ευρωπαϊκό οπορτουνισμό επενδύθηκαν στη μορφή του μαοϊκού ιδεολογικοπολιτικού ρεύματος που αναπτύχθηκε στο ΚΚ Κίνας. Το μαοϊκό ρεύμα, αν και είχε ορισμένη σωστή κριτική στη θέση για «ειρηνική συνύπαρξη» των δύο κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών, την ακύρωνε με τη «θεωρία των τριών κόσμων» και συχνά τη συνταύτισή της με τις ΗΠΑ ενάντια στη «σοβιετική απειλή». Ετσι πέρασαν σε δεύτερο επίπεδο εθνικιστικές μαοϊκές θέσεις και τουλάχιστον ουτοπικές εκτιμήσεις (χαρακτηρισμός των ΗΠΑ ως «χάρτινη τίγρη»), επισκιάστηκαν τα πραγματικά στοιχεία της ταξικής πάλης για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της Κίνας. Τα κομμουνιστικά κόμματα στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης βαθμιαία απώλεσαν τα επαναστατικά χαρακτηριστικά τους, στο επίπεδο της θεωρίας, της πολιτικής, της σχέσης με την εργατική τάξη. Το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα διασπάστηκε, δεν μπόρεσε να αξιολογήσει και επομένως να επεξεργαστεί σωστή γραμμή αντιμετώπισης της ευέλικτης στρατηγικής του αμερικανικού ιμπεριαλισμού που διαβρώνει και βάθαινε τη ρήξη μεταξύ ΚΚΣΕ και ΚΚ Κίνας.

Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία η νέα φάση μετατροπής του δεξιού οπορτουνισμού σε ανοιχτή αντεπαναστατική προδοσία, στη δεκαετία του 1980, με το 27ο (1986) και το 28ο (1989) Συνέδριο του^7.

Στη συνέχεια, η απρόβλεπτη αντεπαναστατική ανατροπή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ και στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, σήμανε μια άνευ προηγουμένου έκτασης ήττα και υποχώρηση των κομμουνιστικών δυνάμεων. Εδωσε νέα δυναμική στη διείσδυση της αστικής ιδεολογίας στις γραμμές του πολιτικού εργατικού κινήματος. Η τάση συμβιβασμού και ενσωμάτωσης που είχε στη δεκαετία του 1950, πήρε νέα μορφή και βάθος. Οδήγησε σε βαθιά κρίση όλα τα κομμουνιστικά κόμματα και σε ορισμένες περιπτώσεις στην αυτοδιάλυσή τους.

Η πολύ πρόσφατη ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, η δράση του στις συνθήκες του 21ου αιώνα, επιβεβαιώνουν την εκτίμηση του Λένιν για την κοινή κοινωνικο-ταξική ρίζα του δεξιού και αριστερού οπορτουνισμού, για τη γνωσιολογική ρίζα του αναθεωρητισμού. Εξηγούν απόλυτα το φαινόμενο της κοινής δράσης μεταξύ τμημάτων του παλιού δεξιού οπορτουνισμού, δηλαδή της σοσιαλδημοκρατίας, του σύγχρονου με τη μορφή αναθεωρητικών κομμουνιστικών κομμάτων ή «αριστερών εκσυγχρονιστικών», τροτσκιστικών και άλλων αναρχοαυτόνομων ομάδων που δρουν στο πλαίσιο των λεγόμενων «κοινωνικών φόρουμ».

Παρά τη συνθετότητα με την οποία παρουσιάζεται η σημερινή κρίση και ο κατακερματισμός του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, υπάρχει μια συσσώρευση πείρας σε αυτό, που υπό προϋποθέσεις μπορεί να δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας και πολιτικής πράξης.

Οι διεργασίες έχουν ξεκινήσει. Το ΚΚΕ παίρνει μέρος σ' αυτές αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνάμεις που διαθέτει.

(Το κείμενο είναι από την εισαγωγή σε συλλογή κειμένων που εκδόθηκε από τη «Σύγχρονη Εποχή», υπό τον τίτλο «Ο σύγχρονος οπορτουνισμός» με την επιμέλεια της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

7. Στο 28ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ αναπτύχθηκε ορισμένη διαπάλη, με Σχέδιο Απόφασης στο οποίο καταδικαζόταν η γραμμή του οπορτουνισμού που «αναπόφευκτα οδηγούσε τη χώρα στην καταστροφή». Αυτό το Σχέδιο Απόφασης συγκέντρωσε τη θετική ψήφο του ενός τρίτου (1/3) των συνέδρων.