Εν αρχή, στον κινηματογράφο, είναι, βέβαια, η εικόνα! Σε αυτό τον τομέα η ταινία πλησιάζει το άριστα! Ωραίοι φωτισμοί, ωραία κοστούμια, εξαιρετικοί χώροι, καταπληκτικές φάτσες! Εχεις την αίσθηση ότι μπροστά σου περνάνε πίνακες ζωγραφικής και όχι καρέ κινηματογραφικής εικόνας. Εχεις την αίσθηση ότι βλέπεις πίνακες που έχουν απασχολήσει για μέρες, για μήνες, το «ζωγράφο». Κάρδα, πλάνα, σκηνές, γεμάτα καλαισθησία και περιεχόμενο. Βλέποντας την ταινία, βεβαιώνεσαι ότι όλοι οι συντελεστές έδωσαν κομμάτια από τον εαυτό τους. Και βεβαιώνεσαι, επίσης, πως ξόδεψαν πολύ ιδρώτα και πολλή σκέψη. Είναι φανερό, τέτοιες καταθέσεις απαιτεί η τέχνη!

Με αυτές τις καλαίσθητες εικόνες, με ελάχιστο διάλογο, με τον απαραίτητο και μόνο διάλογο, με το ρεαλισμό, που, όταν χρειάζεται, δίνει τη θέση του στην αφαίρεση και αυτή με τη σειρά της στην ποίηση, με θαυμάσια μουσικά κομμάτια, με λειτουργικούς ήχους, ο Εμανουέλε Κριαλέσε αφηγείται μια θαυμάσια και πονεμένη ιστορία! Σιτσιλιάνοι χωριάτες, πνιγμένοι στην άγνοια και τις προκαταλήψεις αναγκάζονται, από τη φτώχεια και την απελπισία, να μεταναστεύσουν! Ανθρωποι που δε γνωρίζουν τι υπάρχει πίσω από το βουνό του χωριού τους, αναγκάζονται να φύγουν για άλλον «πλανήτη», για την Αμερική!

Η ανάγκη της επιβίωσης νικάει κάθε φόβο, συντρίβει κάθε αντίσταση. Πουλάνε ό,τι έχουν και δεν έχουν και φτάνουν στην κοντινότερη πόλη. Εκεί, και αφού στο μεταξύ έχουν πέσει θύματα πολυποίκιλης εκμετάλλευσης στο χωριό τους και στη διαδρομή έρχονται αντιμέτωποι με τα γρανάζια της γραφειοκρατίας. Γιατροί, εξετάσεις, χαρτιά, άλλα λεφτά, άλλη ταλαιπωρία, άλλη κούραση. Τελείως εξαντλημένοι, σαν μεθυσμένοι, έτοιμοι να λιποθυμήσουν, μπαίνουν, επιτέλους, στο καράβι.

Συγκλονιστική η σκηνή της «αποκόλλησης» του πλοίου από την προβλήτα. Της αποκόλλησης του πλοίου από τη γη, από την πατρίδα! Βουβή σκηνή. Σκηνή γεμάτη πόνο και να μην ακούγεται ούτε ανάσα! Ο ήχος της σιωπής σκίζει καρδιές.

Μετά την «αποκόλληση», η περιπέτεια του αγριεμένου Ατλαντικού. Το καράβι, όμοιο ρημάδι, όπως η Ιταλία στις αρχές του 20ού αιώνα που τους διώχνει, τους βγάζει τα σπλάχνα. Τους πετάει από το ένα τοίχωμα στο άλλο. Οταν, επιτέλους, φτάνουν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, έχουν όλοι παραδώσει τα όπλα! Είναι όλοι ηττημένοι! Ετοιμοι να παραδοθούν χωρίς όρους!

Εδώ, πια, παίζεται το τραγικότερο και το εξευτελιστικότερο κομμάτι της τραγωδίας! Οι μετανάστες περνάνε τον τελικό - και εξονυχιστικότερο - έλεγχο. Ο,τι ξέφυγε στους προηγούμενους σταθμούς συλλαμβάνεται εδώ. Σε κάποιους επιτρέπεται η είσοδος, σε κάποιους όχι. Οικογένειες χωρίζουν! Αλλοι γυρίζουν πίσω και άλλοι τραβάνε για την Αγρια Δύση. Ισως είναι η τελευταία φορά που βλέπονται! Συγκλονιστικές στιγμές. Συγκλονιστικές εικόνες!

Και τέλος, για όσους εξασφάλισαν είσοδο, ήταν αληθινό το όνειρο; Τα ποτάμια με γάλα στα οποία θα κολυμπούσαν, όπως τους είχαν περιγράψει και όπως είχαν φανταστεί την Αμερική, υπάρχουν; Και αν υπάρχουν, πόσο και ποιο είναι το τίμημα!

Ολα τα παραπάνω, και δεκάδες άλλα που άφησα ασχολίαστα, περνάνε, σε μια ευθύγραμμη και καθαρή πορεία, πάνω στην οθόνη. Ο θεατής μένει σιωπηλός απέναντι στον πόνο. Οι ήρωες της ταινίας δεν κραυγάζουν. Πονάνε σιωπηλά, με αξιοπρέπεια. Και όσες φορές αναγκάζονται να φωνάξουν, φωνάζουν πνιγμένοι στο κλάμα, αφού δε γνωρίζουν άλλον τρόπο αντίδρασης! Η αγροτική τάξη, η πλειονότητα των μεταναστών εκείνων των χρόνων, ήταν τελείως απαίδευτη. Δεν ήξερε να διεκδικεί. Της είχαν μάθει απλώς να υπομένει.

Η αδικία και η κακομεταχείριση, όμως, ήταν τόσο απροκάλυπτη και μεγάλη, που έκανε, ακόμα και αυτά τα πρωτόγονα «ζώα», να εξεγείρονται και να επαναστατούν. «Πώς να αποχωριστώ τη μάνα μου, ρε», φωνάζει ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, όταν δεν επιτρέπουν στη μάνα του την είσοδο, «τόση γη έχετε, αφήστε μας σε μια γωνιά της να δουλέψουμε»!

Πέρα, όμως, από την τραγωδία που σπάει κόκαλα, εκείνο που κάνει την ταινία ακόμα πιο σεβαστή είναι η καλλιτεχνική της διάσταση. Και μόνον τις εικόνες της να βλέπεις χορταίνεις! Από το ξεκίνημα της ταινίας, όπου ξυπόλυτοι άνθρωποι, όμοια κατσίκια, σκαρφαλώνουν στις πέτρες της Σικελίας, μέχρι στις σκηνές της Νέας Υόρκης, όπου τα κτίρια υποδοχής θυμίζουν τις άγριες φυλακές Σινγκ-Σινγκ, έχει κρατηθεί μια θαυμαστή συνέπεια. Τα πάντα είναι υπό έλεγχο! Αλλά και οι δόσεις «λογικής και συναισθήματος» είναι άξια μοιρασμένες! Τα «Χαμένα Ονειρα» σε καμία στιγμή δεν είναι ψεύτικα. Πουθενά δε συλλαμβάνεις ότι θέλουν να σε ξεγελάσουν...

Μπορεί, βέβαια, να μην προχώρησαν στην αναζήτηση των αιτιών της μετανάστευσης, αυτής της μακραίωνης ανθρώπινης τραγωδίας, η οποία, στις μέρες, (ξανα)παίρνει άγριες διαστάσεις. Μπορεί να μην αποκάλυψαν ολόκληρη την αλήθεια. Μπορεί να μην ανέλυσαν πολιτικά το ζήτημα. Ομως, δεν είπαν και ψέματα! Ούτε άφησαν το συναίσθημα να πνίξει, τελείως, τη λογική. Μέσα στην αναβροχιά, τα «Χαμένα Ονειρα» μοιάζουν με καταιγίδα! Επιτέλους, γεμίζει η οθόνη συγκίνηση. Επιτέλους, ο κινηματογράφος μιλάει στις καρδιές μας και στη λογική μας! Μας κάνει καλύτερους ανθρώπους!

Παίζουν: Σαρλότ Γκένσμπουργκ, Βιντζέζο Αμάτο.