Ποιοι είναι αυτοί οι νόμοι; Ποιο είναι το περιεχόμενο της παιδικής λογοτεχνίας; Ποιο ακριβώς είναι το κοινό της; Ποιο είναι το στοιχείο που τη διαφοροποιεί από τη λογοτεχνία για ενήλικες;

Ας ξεκινήσουμε διευκρινίζοντας τους όρους. «Παιδική Λογοτεχνία» ή «Λογοτεχνία για Παιδιά» ή «Νεανική Λογοτεχνία» ή «Λογοτεχνία για Νέους», είναι όροι σχεδόν ταυτόσημοι.

Ως παιδικό κοινό, αποδέκτη της λογοτεχνίας και των βιβλίων που προσδιορίζονται «παιδικά», θεωρούμε τον άνθρωπο από τα 3 περίπου χρόνια του έως τα 15, δηλαδή το παιδί στις διάφορες φάσεις ανάπτυξής του. Ο όρος «νεανικό» κοινό καλύπτει βιβλία κυρίως για εφήβους, αφού στη μετεφηβική ηλικία, τα παιδιά, που δε θέλουν να θεωρούνται πια παιδιά, διαβάζουν μόνο βιβλία για μεγάλους.

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι τα παιδιά της ίδιας βιολογικής ηλικίας δε βρίσκονται όλα στο ίδιο επίπεδο νοητικής και ψυχικής ωριμότητας, ούτε έχουν όλα τις ίδιες ανάγκες. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο πολλά να ευχαριστιούνται - και πρέπει να τα αφήσουμε να το κάνουν - με λογοτεχνικά έργα, ακόμη και με βιβλία γνώσεων, που θα θεωρούσαμε πιο ταιριαστά σε μεγαλύτερα ή μικρότερά τους.

Ας συνεχίσουμε εξερευνώντας τις περιοχές αυτής της μαγικής επικράτειας.

Η λογοτεχνία μπορεί να είναι προφορική ή γραπτή.

-- Τα προφορικά λογοτεχνήματα δημιουργούνται για να μεταδίδονται κυρίως με την προφορική και προσωπική επικοινωνία. Παραμύθια και θρύλοι, τραγούδια, αινίγματα, νανουρίσματα, διασχίζουν τα βάθη των αιώνων στα φτερά του λόγου.

Να μην ξεχνάμε ότι το φτερό είναι βασικό εξάρτημα της λογοτεχνίας. Αν για τα προφορικά λογοτεχνήματα το φτερό είναι το όχημα της φαντασίας, για τα γραπτά είναι το όργανο αποτύπωσής τους, παλαιό, αλλά ολοζώντανο στη γλώσσα. «Εχει καλή πένα» (πένα λατινικά: φτερό) σημαίνει: γράφει καλά.

-- Με τον όρο γραπτή λογοτεχνία εννοούμε το λογοτεχνικό βιβλίο.

Ας σταθούμε τώρα για λίγο σ' αυτούς τους δικούς της νόμους, όπως λέει ο Γκόρκι.

Γιατί να υπάρχει διαφορετική λογοτεχνία για τα παιδιά; Κι είναι άραγε διαφορετικός ο «συγγραφέας για παιδιά»;

Η λογοτεχνία για παιδιά δε θα μπορούσε να είναι ίδια με των ενηλίκων γιατί και τα παιδιά είναι διαφορετικά από τους ενήλικες. Ο τρόπος που έως τα 11 περίπου χρόνια δομείται η σκέψη τους είναι διαφορετικός από αυτόν των ενηλίκων. Εξάλλου, τα παιδιά δεν έχουν την ενήλικη συναισθηματική και ψυχική ωριμότητα, τους λείπουν γνώσεις και εμπειρίες που βοηθάνε στην κατανόηση των φαινομένων της ζωής και των λειτουργιών της κοινωνίας. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να μυηθούν στη γλώσσα της τέχνης αλλά και στην αλήθεια της ζωής μέσα από δρόμους κατάλληλους για να τους βαδίσουν, πρόσφορους για να τους εξερευνήσουν, ευχάριστους για να τους απολαύσουν.

Οσο για τον καλό λογοτέχνη για παιδιά, αυτός δεν είναι ένας συγγραφέας που προσπαθεί να θυμηθεί την παιδική του ηλικία, που γλυκαίνει τη φωνή του με υποκοριστικά και αφαιρέσεις για να γράψει για τα μικρά, αλλά ένας ενήλικας συγγραφέας που έχει το ταλέντο αυθόρμητα και φυσικά να εκφράζεται με τους κώδικες της παιδικής ηλικίας.

Η λογοτεχνία για παιδιά είναι η Επικράτεια της Φαντασίας και της Αλήθειας, της Τέχνης και της Δημιουργικότητας. Η λογοτεχνία για τη νέα γενιά είναι μια λογοτεχνία όχι κατώτερη, όπως υπάρχει ακόμη η τάση να θεωρείται, αλλά, αντίθετα, ιδιαίτερα απαιτητική, γιατί και το κοινό της είναι εξαιρετικά χαρισματικό. Πράγματι, τα έργα της παιδικής λογοτεχνίας θα πρέπει να ανταποκρίνονται στην εκρηκτική προσωπικότητα του παιδιού, την πλούσια σε φαντασία, την αστείρευτη σε ευρηματικότητα, με τον ευαίσθητο και απρόβλεπτο ψυχισμό και τη συναισθηματική της πολυπλοκότητα.

Από το βιβλίο της Ζωής Βαλάση

«ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ», εκδ. Ελληνικά Γράμματα