χάλια η ζωή! Ο,τι και

να γίνει, στο τέλος μπορεί

κανείς να πάει να περπατήσει

στον Βόσπορο».

Από το βιβλίο του «Ισταμπούλ»

ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ

«Με λένε Κόκκινο»

εκδ. «Ωκεανίδα»

Στους φιλολογικούς κύκλους, η απονομή του βραβείου ΝΟΜΠΕΛ στον Ορχάν Παμούκ ήταν αναμενόμενη. Αν πέρυσι το βραβείο τον προσπέρασε για να εναποτεθεί στα χέρια του Χάρολντ Πίντερ, φέτος η μεγάλη διάκριση τίμησε το λυρικό, νοσταλγικό αλλά και καταγγελτικό συνάμα Τούρκο συγγραφέα. Με έξι μυθιστορήματα και ένα αφήγημα, μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες και ιδιαίτερα αγαπητά στο κοινό (και της Ελλάδας), ο Παμούκ, έχει αναδειχτεί σε βάρδο της Πόλης, σε περιπατητή του Βοσπόρου, όπου μπορείς ν' ακουμπήσεις το βλέμμα και το όνειρο, μαγική θάλασσα όπου «αν και δε φυσούσε καθόλου, τα νερά καμιά φορά ταράζονταν από μια ανατριχίλα που ερχόταν, θαρρείς, από μέσα τους».

Ωστόσο, η αγάπη του για τη γενέτειρά του πόλη, η βαθιά γνώση του της ιστορίας, η τόλμη του να υψώνει φωνή διαμαρτυρίας και αποκάλυψης, τον οδήγησαν πρόσφατα, πριν από τη διεθνή αναγνώριση, στην εθνική δικαιοσύνη, καθώς κατηγορήθηκε ως «αντεθνικώς δρων». Αιτία, η διαμαρτυρία του για τους διωγμούς των Κούρδων στην Τουρκία. Η απέχθειά του για τη μισαλλοδοξία και τη βία της εξουσίας κατά των «άλλων» είναι συχνά παρόντα στο έργο του, προσδίδοντας στα κείμενα μια απροσδιόριστη μελαγχολία...

«Το 1955, (...) το εχθρικό προς τις μη μουσουλμανικές μειονότητες πλήθος που μαζεύτηκε στην πλατεία Τακσίμ, έκαψε, γκρέμισε και λεηλάτησε μέχρι το πρωί, πρώτα τα καταστήματα απ' όπου ψωνίζαμε με τη μητέρα μου στο Μπέγιογλου κι έπειτα όλη την πόλη. Οι καταστροφικοί τσέτες, στις περιοχές όπως το Ορτάκιοϊ, το Μπαλουκλί, τα Ψωμαθειά, το Φανάρι, όπου ζούσαν πολλοί Ρωμιοί, με βιαιότητα που προκαλούσε φρίκη, έκαψαν και λεηλάτησαν μικρά φτωχικά ρωμαίικα μπακάλικα, γκρέμισαν μάντρες και μπήκαν σε σπίτια, βίασαν Ρωμιές και Αρμένισσες. Μπορεί κανείς να πει ότι φέρθηκαν το ίδιο ανελέητα με τους στρατιώτες που λεηλάτησαν την Ισταμπούλ, όταν ο σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής μπήκε στην Πόλη».

Σ' αυτά τα σοκάκια, σ' αυτές τις γειτονιές, σ' αυτό το γκρίζο, εκτυλίσσεται μια ιστορία όλο χρώμα, εικόνες, αγάπη και τέχνη. Στο βιβλίο «Με λένε Κόκκινο» (μετάφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. «Ωκεανίδα»), συναρπαστικό σαν αστυνομικό μυθιστόρημα, γοητευτικό σαν ερωτική ιστορία, ο Δυτικός αναγνώστης συναντάει τη φιλοσοφία της ανατολικής Μικρογραφίας, στην πιο κρίσιμη στιγμή: όταν αυτή συγκρούεται με τη δυτική τεχνοτροπία της Προοπτικής, τότε που αναδείχνεται η αξία και η λειτουργία της εικόνας, όχι για επίδειξη ματαιοδοξίας αλλά ως συμπληρωματικό συστατικό μιας ιστορίας μέσα σε ένα βιβλίο.

«-- Σαν να είχαν πέσει θύματα μιας επιδημίας, όλοι στη Βενετία παραγγέλνανε να τους φτιάξουν πορτρέτα, είπε. Οι πλούσιοι κι οι ισχυροί παραγγέλνανε τα πορτρέτα τους σαν μαρτυρίες για το πέρασμά τους από τη ζωή, σαν ενθύμια για τους μεταγενέστερους, σαν αποδείξεις του πλούτου, της δύναμης και της εξουσίας τους. (...)

-- ...η ζωγραφιά δεν κρεμιέται στον τοίχο. Γιατί τη ζωγραφιά που κρεμάμε στον τοίχο, έπειτα από λίγο καιρό, έστω κι αν αυτή δεν ήταν η πρόθεσή μας, αρχίζουμε να τη λατρεύουμε».

Σε μια κρύα και απειλητική Κωνσταντινούπολη, στα 1590, ένα άγριο και ανεξήγητο έγκλημα αναστατώνει τους μικρογράφους του σουλτάνου. Κάθε ένας από τους αφηγητές -σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου- ζωγραφίζει τη δική του ψηφίδα, ζωγραφιά και λέξη, εικόνα και ιστορία, κάθε ένας που παίρνει το λόγο μοιάζει να είναι ο δολοφόνος.

Οχι κάθε ένας. Η ύλη της ζωγραφικής, το χρώμα, και μάλιστα το κόκκινο, το σύμβολο της ευτυχίας και της αιωνιότητας στην τέχνη, μιλάει σαν δημιουργός και κόσμημα του κόσμου.

«Χρώμα είναι το ερέθισμα του ματιού, η μουσική του κουφού, μια λέξη στο σκοτάδι. Κι επειδή από βιβλίο σε βιβλίο, από αντικείμενο σε αντικείμενο χιλιάδες χρόνια τώρα, ακούω τους ψιθύρους από τις ψυχές, να σας πω ότι το άγγιγμά μου μοιάζει με άγγιγμα αγγέλων. (...) Πόσο ευτυχισμένο είμαι που είμαι κόκκινο! Καίγομαι είμαι δυνατό. Ξέρω ότι ξεχωρίζω κι ότι δεν μπορείτε να μου αντισταθείτε».

Ζωή Βαλάση