Η έκθεση του Γιάννη Μαρκαντωνάκη "Κλιμακωτά Βιοσημεία. Χανιά 1 - 9 - 99" στα Νεώρια Χανίων, που εγκαινιάστηκε στις 11 Αυγούστου, δεν είναι ένα απλό εικαστικό γεγονός. Είναι μια ψυχοσωματική δράση - συμμετοχή στην ιστορική και πολιτιστική πορεία της πόλης του, της πόλη των Χανίων.

Ο καλλιτέχνης άρχισε να συλλαμβάνει την ιδέα εδώ και μια δεκαετία, πρωτοτυπώντας ίσως σε παγκόσμια κλίμακα, αν και αντίστοιχα, όμως σε τελείως διαφορετική εικαστική και ιδεολογική βάση, είναι τα περίφημα 48 σχέδια του Γιάννη Ψυχοπαίδη, που αισθητοποιούν τις εμπειρίες του από δύο πόλεις που έζησε και αγάπησε, την Αθήνα και τις Βρυξέλλες, και τυπώθηκαν στο βιβλίο του Ιστορία δύο Πόλεων (Αθήνα 1997).

Μοναδικά εκφραστικά μέσα του Μαρκαντωνάκη στο έργο αυτό είναι το κυρίαρχο πάθος της ύλης, της ύλης της ίδιας της πόλης - όπως τα σκουπίδια από τα οποία έγιναν τα ανάγλυφα - και η παλμική διαδικασία μέσα από την οποία η ύλη αυτή μεταστοιχειώνεται σε μαρτυρία.

Τα 394 ανάγλυφα, που αντιστοιχούν σε 13 μήνες, δεν έχουν εικονικό ή αφηγηματικό χαρακτήρα. Είναι καρποί μιας βιταλιστικής, μυθοποιητικής ενέργειας που διαπνέει ολόκληρο το καλλιτεχνικό έργο και τα δρώμενα του Μαρκαντωνάκη και αποτελούν αναφορά στη βιωματική σχέση του καλλιτέχνη με την πόλη. Οι παράξενες γκροτέσκ μορφές τους, κατάλοιπα του σουρεαλισμού ενός Max Ernst (γλυπτών που παραπέμπουν στον Πικάσο των αρχών της δεκαετίας του 1930) ή του εξπρεσιονισμού ενός David Smith, ξεπηδούν από το υποσυνείδητο, φέρνοντας στο νου ακόμα και τα "τελώνια" του Ιερώνυμου Μπος. Τις διαφοροποιεί όμως ο ξέφρενος βιταλισμός τους: πάλλονται στους ζωτικούς ρυθμούς της φύσης, ακολουθώντας τη συμπεριφορά της ύλης.

Η μικρή κλίμακα με τα εννέα σκαλοπάτια στη βάση όπου πατά κάθε μορφή, τις συμφιλιώνει με το θέμα της παρούσας ενότητας, αλλά και με τα θέματα όλων των ενοτήτων: η πόλη των Χανίων στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Η συμφιλίωσή τους με το φυσικό περιβάλλον της πόλης, του λιμανιού της και τους υγρούς, διαβρωμένους τοίχους των Νεωρίων, γίνεται μέσα από το κόκκινο χρώμα τους, το χρώμα της σκουριάς. Είναι έτσι σαν τα "τελώνια" αυτά να έχουν βγει από τη θάλασσα, την ψυχή που ζωοποιεί την πόλη.

Στο μέλλον ο καλλιτέχνης θα συμπληρώσει την ενότητα αυτή φθάνοντας στους 66 μήνες - από το Μάρτιο του 94 ως τον Αύγουστο του 1999 - με 1999 ανάγλυφα.

Φανταστικές και φαντασματικές οι απεικονίσεις των αναγλύφων του Μαρκαντωνάκη, είναι γεννήματα - διασταυρώσεις του προσωπικού του μύθου με τον παγκόσμιο μύθο, τον αχανή εκείνο χώρο του υποσυνείδητου, όπου αλήθεια και ψέμα δεν υπάρχει ούτε ιερό και βέβηλο, παρά μονάχα η αρχέγονη, ζωτική ορμή που κάνει το σώμα να πάλλεται στους αιώνιους ρυθμούς της φύσης και των μυστηρίων της ανθρώπινης ύπαρξης. Το ιδεολογικό σημαινόμενο των έργων αυτών όχι μόνο ευθυγραμμίζεται με τη δημιουργία του καλλιτέχνη, αλλά την προεκτείνει σ' ένα σημείο υπαρξιακό, με τη φυσική, όχι τη μεταφυσική έννοια του όρου: το αεί μετακινούμενο σημείο της διασταύρωσης του αιώνιου μύθου του ανθρώπου με το σημερινό χώρο και χρόνο. Τούτη τη φορά το χρόνο και το χώρο του τόπου του. Σαν πηγαία λοιπόν και βαθιά έκφραση του βαθύτερου "είναι" τα έργα αυτά αποτελούν τεκμήρια της αγάπης του Γιάννη Μαρκαντωνάκη για την πόλη και τους συμπολίτες του.

Χρύσα ΔΑΜΙΑΝΑΚΗ - ΡΟΜΑΝΟ

Διδάκτωρ της ιστορίας της τέχνης