Από την περίοδο της εμφάνισης του κομμουνιστικού κινήματος έχει περάσει πάνω από ενάμισης αιώνας. Το κίνημα δεν απαρτίζεται πια από μια χούφτα ανθρώπους ούτε υπάρχουν αστοί μέσα του. Τα κομμουνιστικά κόμματα είναι κυρίως εργατικά σε σύνθεση κόμματα. Ωστόσο, οι γενικές προϋποθέσεις της πνευματικής εργασίας παραμένουν ανάλογες με τότε, ενώ παραμένει κυρίαρχος και ο καταμερισμός μεταξύ φυσικής και πνευματικής εργασίας στην κοινωνία (όπως και οι σχέσεις «διευθυντών - εκτελεστών» στην παραγωγή και «εξουσιαζόντων - εξουσιαζομένων» στην πολιτική). Οπως ειπώθηκε παραπάνω, το Κόμμα, η πρωτοπορία είναι ο φορέας της συνείδησης της εργατικής τάξης, της ιστορικής αποστολής της. Αρα το Κόμμα, κατά πρώτο λόγο, είναι συνείδηση, θεωρία, ιδεολογία και οι κομμουνιστές, δηλαδή οι πρωτοπόροι εργάτες, είναι πρώτα και κύρια διανοούμενοι.

Μα πώς, μπορεί να ρωτήσει κάποιος, είναι δυνατό να είναι οι κομμουνιστές διανοούμενοι; Οι διανοούμενοι, ως ασχολούμενοι με την πνευματική εργασία, εντάσσονται σε ένα διαταξικό στρώμα της κοινωνίας και δεν είναι οπωσδήποτε εργάτες. Εδώ δεν αναφερόμαστε στην κοινωνικο-ταξική δομή, αλλά στην ιδιαιτερότητα της δραστηριότητας του κομμουνιστή. Για να δούμε. Ποιο είναι το περιεχόμενο της δραστηριότητας του κομμουνιστή, τη στιγμή που λειτουργεί ακριβώς σαν κομμουνιστής; Ο άνθρωπος αυτός συζητάει, διαδίδει ιδέες, οργανώνει, πείθει, αποφασίζει (στα όργανα του Κόμματος και του κινήματος), μελετά, αναζητά λύσεις προς την κατεύθυνση ανάπτυξης της πάλης της εργατικής τάξης και όλα αυτά όχι μόνος του, αλλά σε διαρκή συνεννόηση και αλληλεπίδραση με τους συντρόφους του, μέσα σε μια ορισμένου τύπου οργάνωση, το Κόμμα. Αυτά πράττει ο κομμουνιστής, όταν λειτουργεί σαν κομμουνιστής. Τι άλλο είναι όλα αυτά παρά πνευματική εργασία και υψηλών απαιτήσεων μάλιστα; Αρα, λοιπόν, η πνευματική εργασία και η θεωρία βρίσκεται βαθιά μέσα στην ίδια την πράξη, στην καθημερινή πρακτική του κομμουνιστή, όποιο και αν είναι το ιδιαίτερο επάγγελμά του, ο τρόπος βιοπορισμού του και ό,τι θέση κι αν κατέχει ο τελευταίος στον καταμερισμό φυσικής - πνευματικής εργασίας. Πολύ συχνά αυτή η στενή και καθημερινή σχέση θεωρίας και πράξης δεν κατανοείται στον απαραίτητο βαθμό. Υπάρχουν πολλοί που μπορούν να φέρουν το εξής αντεπιχείρημα: «Εντάξει, κάνουν πνευματική δουλιά οι κομμουνιστές στη δράση τους. Αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι έγιναν κιόλας όλοι "επιστήμονες", "ειδικοί", ικανοί να επιτελέσουν ψηλού επιπέδου θεωρητική εργασία; Οχι. Αρα εμείς, οι "απλοί κομμουνιστές", διαδίδουμε βέβαια τις κομμουνιστικές ιδέες και κάνουμε όλα τα αναφερόμενα παραπάνω, αλλά πηγή μας είναι η καθημερινή κοινωνική εμπειρία για τα τρέχοντα και η κομματική πληροφόρηση και διαφώτιση από τα πάνω σε ό,τι αφορά τα "γενικά" και τα "θεωρητικά" ζητήματα. Μήπως είναι δυνατό, άλλωστε, σε συνθήκες ανταγωνιστικής ταξικής κοινωνίας, να ξεπεράσουμε τον αντικειμενικά υπαρκτό καταμερισμό μεταξύ φυσικής και πνευματικής εργασίας»;

Βέβαια, ένα μέρος του υποθετικού αλλά εύλογου αντεπιχείρηματος είναι σωστό. Πραγματικά δεν είναι δυνατό να καταργήσουμε τον καταμερισμό μεταξύ φυσικής και πνευματικής εργασίας στο πλαίσιο της υπάρχουσας κοινωνίας. Ωστόσο, όπως υπογράμμιζε ο Λένιν, είναι δυνατό και πρέπει να περιορίζουμε τις συνέπειες αυτού του καταμερισμού μέσα στο Κόμμα. Το ζήτημα αυτό δεν έχει μόνο θεωρητικό χαρακτήρα. Αντίθετα, αποτελεί βασικό όρο λειτουργίας του κόμματος νέου τύπου. Αν αποδεχόμασταν και καθιερώναμε και μέσα στο Κόμμα τον καταμερισμό εργασίας που κυριαρχεί στην κοινωνία, θα καταλήγαμε πολύ σύντομα σε ένα κόμμα κάθετα και ιεραρχικά χωρισμένο σε μόνιμους «θεωρητικούς», «ηγέτες», «διευθυντές» και σε «πρακτικούς», «απλά μέλη - οπαδούς», «εκτελεστικούς», δίχως καμιά εναλλαγή, αμοιβαία σύνδεση και εξέλιξη. Ενα τέτοιο κόμμα θα αναπαρήγαγε αυτούσιο τον καταμερισμό εργασίας της καπιταλιστικής κοινωνίας και θα έκανε την υπόθεση της απελευθέρωσης της εργατικής τάξης μια υπόθεση «τεχνικής» και «κοινωνικής μηχανικής», δηλαδή μια υπόθεση στην αρμοδιότητα της αστικής τάξης. Αυτή στην πραγματικότητα είναι η βάση της δομής και της λειτουργίας των μαζικών αστικών κομμάτων, σε αυτή τη λογική καταλήγει και η εξέλιξη της κομματικής οργάνωσης της σοσιαλδημοκρατίας. Αρχηγική δομή, χαλαρή κομματική λειτουργία, δημιουργία μονόδρομων σχέσεων μεταξύ ηγεσίας/ ηγέτη (χαρισματικού φορέα του «οράματος») -οπαδού (στην οποία εκπίπτει το μέλος του δοσμένου αστικού κόμματος, βλέπε και εξελίξεις στην οργάνωση του ΠΑΣΟΚ), που αναπαράγει την αστική πνευματική κυριαρχία στην κοινωνία.

Με βάση τα παραπάνω, συνάγεται ότι η συνεχής προσπάθεια του Κόμματος για την αφομοίωση του μαρξισμού - λενινισμού από τα μέλη του - ώστε τα τελευταία να καταφέρουν να «ανυψωθούν έως τη θεωρητική κατανόηση της ιστορικής κίνησης» - συνιστά τόσο αναγκαίο όρο ενίσχυσης της ενότητάς του, όσο και αναγκαίο όρο για την κατάκτηση και ανάπτυξη του επαναστατικού του χαρακτήρα (επαναστατικού όχι μόνο ως προς τους μακροπρόθεσμους σκοπούς και τη δράση του, αλλά και ως προς τη στάση του απέναντι στην αντικειμενική επίδραση του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας της καπιταλιστικής κοινωνίας στους κόλπους του). Η στάση των κομμουνιστών απέναντι στη μόρφωση και τη θεωρία αποτελεί κριτήριο του επαναστατικού χαρακτήρα του Κόμματος. Το Κόμμα, όντας φορέας της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης και των ιδεών του σοσιαλισμού και κομμουνισμού, πρέπει να αποτελεί κατά κάποιο τρόπο, σε ορισμένες πλευρές της λειτουργίας του τουλάχιστον, ένα - ατελές και πρώιμο βέβαια - προείκασμα της κομμουνιστικής κοινωνίας: Εθελοντική στράτευση, συλλογικότητα στη λήψη της απόφασης και στην εκτέλεσή της, βαθιά και μεθοδική - «επαγγελματική» προσήλωση στη δράση, αποφασιστικότητα, θεωρητική αυστηρότητα στη σκέψη, ανιδιοτελείς συντροφικές σχέσεις, βαθιά εσωτερική ανάγκη του καθένα και όλων μαζί για μόρφωση και γνώση, για κατάκτηση ό,τι σημαντικού και προοδευτικού έχει δημιουργήσει ή δημιουργεί η ανθρωπότητα («τίποτα το ανθρώπινο δε μας είναι ξένο»), μέτρα για συνεχή βελτίωση σε όλους τους τομείς. Αν, όπως διδάσκει η θεωρία μας, ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται πρώτα απ' όλα από το ότι «μετασχηματίζει διαρκώς τον κόσμο γύρω του, μετασχηματίζοντας ταυτόχρονα και τον εαυτό του», τότε αυτό θα πρέπει συνειδητά να βρίσκει μόνιμη εφαρμογή και στην κομματική μας οικοδόμηση. Η ιδεολογικοπολιτική ενότητα του Κόμματος δεν είναι στατική και ακίνητη. Στην ουσία, πρόκειται για μια αλληλεπίδραση ανθρώπων και σχέσεων που και αυτές αλληλεπιδρούν με την καπιταλιστική κοινωνία γύρω μας. Η ενότητα του Κόμματος είναι μια ενότητα δυναμική, αναπτυσσόμενη. Για ν' αναπτύσσεται συνειδητά και όχι τυχαία και αποκλειστικά κάτω από την πίεση του αντιπάλου θα πρέπει να βασίζεται στη γνώση και η γνώση προσεγγίζεται μέσω της μόρφωσης, της συνεχούς μορφωτικής δραστηριότητας.