Η εικόνα ενός εφιαλτικού κόσμου, όπου οι πάντες και τα πάντα «επιτηρούνται» και ελέγχονται από γνωστούς, αλλά απροσπέλαστους, μηχανισμούς, διαμορφώνεται σταθερά και μεθοδικά από τις αρχές της ΕΕ και των ΗΠΑ. Με τις αποφάσεις τους ανοίγει ο δρόμος για το μαζικότερο, ίσως, ηλεκτρονικό φακέλωμα που έγινε ποτέ, με κύριο εργαλείο τα διαβατήρια και τις βίζες νέου τύπου.

Το μέτρο ξεκινά το 2006 - ή και νωρίτερα - από τους μετανάστες ή όσους απλά θέλουν να επισκεφτούν την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Ομως, αφορά όλους τους πολίτες των κρατών - μελών και εντάσσεται στη δημιουργία ενός παγκόσμιου συστήματος παρακολούθησης και φακελώματος με κοινές, ευρωαμερικανικές, προδιαγραφές. Η εφαρμογή του μπορεί να ξεκινάει με τα σχετικά «ανώδυνα» στοιχεία (εικόνα και δακτυλικά αποτυπώματα που αποθηκεύονται σε μικροτσίπ), αλλά είναι βέβαιο ότι θα επεκταθεί σε κρίσιμα προσωπικά δεδομένα. Πληροφορίες που θα επιτρέπουν στις κατά τόπους αρχές να έχουν μια «ακτινογραφία» του κάθε πολίτη, ντόπιου ή ξένου, με στοιχεία όχι μόνο της αστυνομικής ταυτότητας, αλλά και των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων, της αυστηρά προσωπικής του ζωής.

Αποφασιστικό ρόλο στις εξελίξεις αυτές έπαιξε η επιμονή των ευρωπαϊκών κυρίαρχων δυνάμεων να προσαρμοστούν στα πρότυπα ασφαλείας που καθόρισαν πρώτες οι αμερικανικές αρχές, οι οποίες από τον Οκτώβρη απαιτούν για την είσοδο χωρίς βίζα στις ΗΠΑ βιομετρικά διαβατήρια, που θα αναγνωρίζονται και θα διαβάζονται (όσον αφορά στα στοιχεία που περιέχουν) από ειδικά ηλεκτρονικά μηχανήματα.

Σε αυτό το πλαίσιο τις 25 - 26 Οκτωβρίου 2004, στο Λουξεμβούργο, συνήλθε η Σύνοδος του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ. Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο υπουργός Δικαιοσύνης Αν. Παπαληγούρας. Το Συμβούλιο αυτό δείχνει αρκετά ενδιαφέρον όργανο, υπό την έννοια ότι παίρνει ή προωθεί αποφάσεις κρίσιμες για τα δημοκρατικά δικαιώματα. Απαρτίζεται από τους υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών και συνέρχεται περίπου κάθε δυο μήνες, για να συζητά την «ανάπτυξη και υλοποίηση συνεργασίας και κοινών πολιτικών στον εν λόγω τομέα», όπως αναφέρεται στα σχετικά κείμενα της ΕΕ.

Στη συνεδρίαση που εξετάζουμε, το Συμβούλιο αποφάσισε να προστεθεί δεύτερο υποχρεωτικό αναγνωριστικό στοιχείο (δακτυλικά αποτυπώματα) στα διαβατήρια και στα άλλα ταξιδιωτικά έγγραφα τα οποία εκδίδουν τα κράτη - μέλη. Προηγήθηκε η απόφαση της 8ης του Ιούνη, η εικόνα του προσώπου να είναι το πρώτο.

Επίσης, το Συμβούλιο συμφώνησε στην κατάλληλη ημερομηνία για την εφαρμογή των βιομετρικών αυτών στοιχείων. Οσον αφορά στην εικόνα του προσώπου, να παρέλθουν 18 μήνες μετά την ημερομηνία έγκρισης των τεχνικών προδιαγραφών για την εφαρμογή του κανονισμού, ενώ για τα δακτυλικά αποτυπώματα να παρέλθουν 36 μήνες.

«Η εναρμόνιση των χαρακτηριστικών ασφαλείας και η ενσωμάτωση βιομετρικών αναγνωριστικών στοιχείων συνιστούν σημαντικό βήμα προς τη χρήση νέων στοιχείων, ενόψει μελλοντικών εξελίξεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τα οποία αυξάνεται η ασφάλεια των διαβατηρίων και των άλλων ταξιδιωτικών εγγράφων και καθιερώνεται μια πιο αξιόπιστη αντιστοιχία μεταξύ αυτών και του κατόχου», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην απόφαση του Συμβουλίου. Αλλά και κάπως αινιγματικά, καθότι δε διευκρινίζεται π.χ. αν η «χρήση νέων στοιχείων» θα σταματήσει εκεί ή σε τι συνίστανται ακριβώς αυτές οι μελλοντικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο».

Πάντως, σε πρώτη φάση, το Συμβούλιο των υπουργών όρισε ότι τα βιομετρικά χαρακτηριστικά στα διαβατήρια και τα άλλα ταξιδιωτικά έγγραφα θα χρησιμοποιούνται για την εξακρίβωση «της αυθεντικότητας του εγγράφου» και «της ταυτότητας του κατόχου μέσω άμεσα διαθέσιμων συγκρίσιμων χαρακτηριστικών στις περιπτώσεις που είναι υποχρεωτική διά νόμου η επίδειξη διαβατηρίου ή άλλων ταξιδιωτικών εγγράφων».

Αυτή η αναφορά σε «άμεσα διαθέσιμα συγκρίσιμα χαρακτηριστικά» παραπέμπει ευθέως σε ηλεκτρονικό φακέλωμα. Η διασταύρωση των προσωπικών στοιχείων, που θα περιλαμβάνονται σε διαβατήρια και βίζες μπορεί να γίνει άμεσα και αξιόπιστα για τους μηχανισμούς καταστολής, μόνο από διαρκώς εμπλουτιζόμενες βάσεις δεδομένων, τροφοδοτούμενες από υπηρεσίες ασφαλείας και άλλες. Εξ ου και οι διαρκείς συμφωνίες που υπογράφονται μεταξύ κρατικών αρχών ασφαλείας και Ευρωπόλ, μεταξύ Ευρωπόλ και Ιντερπόλ, μεταξύ Ευρωπόλ και Ευρωτζάστ, μεταξύ Ευρωπόλ - Ευρωτζάστ - Ιντερπόλ και ΣΙΑ και ούτω καθεξής, περί συνεχούς ανταλλαγής μεταξύ τους στοιχείων που αφορούν όποιον κάτοικο του πλανήτη κρίνουν σκόπιμο να φακελώσουν.

Και είναι ξεκάθαρο ότι αυτές οι υπηρεσίες ούτε φακελώνουν, ούτε ενδιαφέρονται μόνο για τα στοιχεία ταυτότητας. Το γεγονός ότι παρακολουθούν - με κάμερες, αλλά και μηχανισμούς υποκλοπής ηλεκτρονικών μηνυμάτων και τηλεφωνικών συνομιλιών - τα ύποπτα και ταραχοποιά στοιχεία, το πολιτικό τους φρόνημα,, τις φιλοσοφικές πεποιθήσεις και τη συμμετοχή τους σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, το ομολογούν ανοιχτά στις ιδρυτικές τους διακηρύξεις και τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων τους.

Σε αυτό το αντιδραστικό πλαίσιο και με πρόσχημα την αντιμετώπιση της «τρομοκρατίας», το αν τα νέα διαβατήρια και τα ενσωματωμένα μικροτσίπ τους χρησιμοποιηθούν, αργά ή γρήγορα, ως ατομικοί, φορητοί φάκελοι, όπου σε κάθε σημείο ελέγχου, κάθε υπηρεσία ασφάλειας και καταστολής θα μπορεί να τον εξετάζει, να τον εμπλουτίζει και να τον «αξιοποιεί», είναι ένα ενδεχόμενο επικίνδυνα ανοιχτό... Ειδικά για όποιον δε βολεύεται με τη σημερινή πραγματικότητα και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Δεν πέρασαν ούτε δέκα μέρες από το Συμβούλιο των Υπουργών και στις 4 - 5 Νοέμβρη 2004 συνήλθε στις Βρυξέλλες το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ΕΕ. Εκεί οι αρχηγοί των κρατών - μελών, παράλληλα με τις αποφάσεις που πήραν για ενδυνάμωση της λεγόμενης στρατηγικής της Λισαβόνας (περισσότερη δουλιά με χειρότερες αμοιβές για τους μισθωτές, δίχως ασφάλιση και σταθερότητα), πήραν και νέα κατασταλτικά μέτρα, προφανώς ενάντια σε όποιον διεκδικήσει ένα ανθρώπινο μέλλον.

Συγκεκριμένα, υιοθέτησαν το λεγόμενο «Πρόγραμμα της Χάγης», το οποίο αποτελεί τη φυσική συνέχεια αποφάσεων που πάρθηκαν σε Συνόδους Κορυφής π.χ. στο Τάμπερε το 1999, αλλά και με Συνθήκες, όπως του Μάαστριχτ και του Αμστερνταμ. Μια πορεία που λίγο - πολύ, θύμισε και εξειδίκευσε παραπέρα ο «Ρ», αυτές τις μέρες με σειρά δημοσιευμάτων του.

Ειδικά για το ηλεκτρονικό φακέλωμα, επικύρωσαν την απόφαση των υφισταμένων τους υπουργών για συμπερίληψη «βιομετρικών αναγνωριστικών στοιχείων και βιομετρικών δεδομένων», όχι μόνο στα έγραφα των μεταναστών και επισκεπτών της ΕΕ, αλλά και στις «θεωρήσεις, στις άδειες διαμονής, στα διαβατήρια των πολιτών της ΕΕ και στα συστήματα πληροφοριών». Δηλαδή, στις τράπεζες πληροφοριών, που τους χρησιμεύουν ως σύγχρονες μορφές φακέλων.

Προς εφαρμογή των παραπάνω, το ΕΣ επιτάσσει την ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της κοινής πολιτικής θεωρήσεων και ζητά την ενσωμάτωση, μεταξύ άλλων, αλφαριθμητικών δεδομένων και φωτογραφιών μέχρι τα τέλη του 2006 στα ταξιδιωτικά έγγραφα και βιομετρικών στοιχείων μέχρι τα τέλη του 2007 το αργότερο. Προσεγγίζουν, δηλαδή, τα χρονικά περιθώρια των 18 και 36 μηνών που έδωσε το Συμβούλιο Υπουργών.

Σημειωτέον ότι σε επίπεδο ΕΕ μελετάται η ίδρυση μιας κεντρικής «Ευρωπαϊκής Γραμματείας Διαβατηρίων», η οποία θα αναλάβει, μακροπρόθεσμα, την έκδοσή τους και την αποθήκευση όλων των στοιχείων τους.

Ωστόσο, πιθανόν αυτά τα μέτρα να εφαρμοστούν και νωρίτερα. Ηδη πληθαίνουν τα δημοσιεύματα στον ελληνικό Τύπο, όπου αναφέρεται ότι τα «νέα» ελληνικά διαβατήρια θα αρχίσουν να εκδίδονται από το Μάη 2005. Οτι τα καινούρια έγγραφα θα είναι ακριβώς όπως τα αμερικανικά και μάλιστα η κατασκευή τους ανατέθηκε σε αμερικανική εταιρία, η οποία φτιάχνει τα διαβατήρια στις ΗΠΑ. Οτι το αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ. υπέγραψε την απόφαση με την οποία κατακυρώθηκε η σύμβαση με την εν λόγω εταιρία έναντι 1,5 εκατ. ευρώ. Οτι τα διαβατήρια αυτά θα διαθέτουν μικροτσίπ, όπου εκτός από την ψηφιακή εικόνα του κατόχου τους, δύναται να αποθηκευτούν τα δακτυλικά αποτυπώματα, αλλά και άλλα στοιχεία που για την ώρα μόνο έχουν αποκλειστεί. Π.χ. το χρώμα της ίριδας του ματιού, η ομάδα αίματος, το DNA και άλλα προσωπικά δεδομένα.

Η σημερινή ελληνική κυβέρνηση, η ΝΔ, μπορεί να δείχνει βιαστική να ανταποκριθεί στις «υποχρεώσεις» της έναντι Βρυξελλών και Ουάσιγκτον, αλλά και η προηγούμενη, η ομογάλακτή της του ΠΑΣΟΚ, δεν έκανε και λίγα. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές τις νέες αντιδραστικές ρυθμίσεις πρωτοεγκρίθηκαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ. Και συγκεκριμένα στη συνάντηση των υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης στη Βέροια, τον Μάρτη του 2003, υπό την προεδρία του Μιχ. Χρυσοχοΐδη, τότε αρμόδιος υπουργός, σήμερα γραμματέας της Χαρ. Τρικούπη. Οριστικοποιήθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής της Χαλκιδικής τον περασμένο Ιούνη και σχετικές ανακοινώσεις περιλήφθησαν στο Κείμενο των Συμπερασμάτων.